Sygn. akt: KIO 2905/21
WYROK
z 9 listopada 2021 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodniczący: Ernest Klauziński
Danuta Dziubińska
Anna Packo
Protokolant:
Adam Skowroński
Piotr Cegłowski
po rozpoznaniu na rozprawach 21
października 2021 r. i 8 listopada 2021 roku w Warszawie
odwołania wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej 1 października 2021 r. przez
odwołującego: Asseco Poland S.A. z siedzibą w Rzeszowie w postępowaniu prowadzonym
przez zamawiającego: Skarb Państwa - Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe
reprezentowany przez Dyrektora Zakładu Informatyki Lasów Państwowych im. Stanisława
Kostki Wisińskiego z siedzibą w Sękocinie Starym, przy udziale: wykonawcy Pro-Holding
Sp. z o.o. z siedzibą w Krakowie zgłaszającego przystąpienie do postępowania
odwoławczego po stronie zamawiającego
orzeka:
1. Oddala
odwołanie w zakresie zarzutu nr 1.
Uwzględnia odwołanie w zakresie zarzutów nr 2 i 3 i nakazuje zamawiającemu:
unieważnienie czynności wyboru najkorzystniejszej oferty w postępowaniu,
unieważnienie czynności wykluczenia odwołującego z postępowania i
unieważnienie czynności odrzucenia jego oferty,
przeprowadzenie ponownej czynności badania i oceny ofert z uwzględnieniem
oferty odwołującego.
Kosztami postępowania obciąża zamawiającego i:
zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 15 000 zł 00 gr
(słownie: piętnaście tysięcy złotych 00/100), uiszczoną przez odwołującego
tytułem wpisu od odwołania,
zasądza od zamawiającego na rzecz odwołującego kwotę 18 600 zł 00 gr
osiemnaście tysięcy sześćset złotych 00/100) stanowiącą koszty postępowania
odwoławczego poniesione przez odwołującego z tytułu wpisu od odwołania oraz
wynagrodzenia pełnomocnika.
Stosownie do art. 579 i 580 ustawy z 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych
(Dz. U. z 2019 r., poz. 2019 ze zm.) na niniejszy wyrok - w terminie 14 dni od jego
doręczenia - przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do
Sądu Okręgowego w Warszawie.
Przewodniczący: ………............…………………..……………
………............…………………..……………
………............…………………..……………
Sygn. akt: KIO 2905/21
U z a s a d n i e n i e
Skarb
Państwa - Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe reprezentowane przez
Dyrektora Zakładu Informatyki Lasów Państwowych im. Stanisława Kostki Wisińskiego
z siedzibą w Sękocinie Starym (dalej: Zamawiający) prowadzi na podstawie przepisów
ustawy z 11 wrz
eśnia 2019 r. Prawo zamówień publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 2019,
dalej: Pzp) postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu
nieograniczonego
pn.
„Utrzymanie i rozwój Systemu LAS przez okres 24 miesięcy”, nr postępowania:
DZ.270.34.2021
. Ogłoszenie o zamówieniu zostało opublikowane 14 maja 2021 r. w
Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej pod numerem 2021/S 093-242990.
1 października 2021 r. wykonawca Asseco Poland S.A. z siedzibą w Rzeszowie (dalej:
Odwołujący), wniósł odwołanie, w którym zaskarżył niezgodne z przepisami czynności
i zaniechania
Zamawiającego, zarzucając mu naruszenie następujących przepisów Pzp:
1. art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp w zw. z art. 91 ust. 1 pkt 1 Pzp z
11 września 2019 r.
Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo zamówień publicznych – przez jego
zastosowanie
i wykluczenie
Odwołującego z postępowania, mimo że w stosunku do Odwołującego
winny mieć zastosowanie przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych z 19
stycznia 2004 r. (dalej „sPzp”), w konsekwencji nie zaistniały przesłanki wykluczenia
wskazane w piśmie z 20 września 2021 r., tj.:
a.
Odwołujący z przyczyn leżących po jego stronie w znacznym stopniu lub zakresie
nie wykonał lub nienależycie wykonał istotnego zobowiązania wynikającego
z wcześniejszej umowy w sprawie zamówienia publicznego, co doprowadziło
do odstąpienia od umowy,
b.
Odwołujący z przyczyn leżących po jego stronie w znacznym stopniu lub zakresie
nie
wykonał lub nienależycie wykonał istotnego zobowiązania wynikającego
z wcześniejszej umowy w sprawie zamówienia publicznego, co doprowadziło
do odszkodowania;
2. w przypadku
nieuwzględnienia zarzutu nr 1 - naruszenie art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp
w zw. z art. 16 Pzp
– przez wykluczenie Odwołującego z postępowania, mimo
że w stosunku do Odwołującego nie zaistniały przesłanki wykluczenia wskazane
w piśmie z 20 września 2021 r., tj.:
a.
Odwołujący z przyczyn leżących po jego stronie w znacznym stopniu lub zakresie
nie
wykonał lub nienależycie wykonał istotnego zobowiązania wynikającego
z wcześniejszej umowy w sprawie zamówienia publicznego, co doprowadziło
do odstąpienia od umowy,
b.
Odwołujący z przyczyn leżących po jego stronie w znacznym stopniu lub zakresie
nie
wykonał lub nienależycie wykonał istotnego zobowiązania wynikającego
z wcześniejszej umowy w sprawie zamówienia publicznego, co doprowadziło
do odszkodowania,
a wykluczenie
Odwołującego naruszyło zasadę proporcjonalności i przejrzystości.
3. art. 226 ust. 1 pkt 2 lit. a Pzp w zw. z art. 16 Pzp
– przez odrzucenie oferty
Odwołującego z postępowania, mimo faktu, że nie podlegał on wykluczeniu,
a odrzucenie jego oferty
naruszyło zasady proporcjonalności, zachowania uczciwej
konkurencji i równego traktowania wykonawców;
z ostrożności procesowej na wypadek nie uwzględnienia Zarzutu nr 1 i/lub Zarzutu
nr 2
– naruszenie art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp w zw. 109 ust. 3 Pzp w zw. z art. 16 Pzp –
przez wykluczenie
Odwołującego z postępowania, mimo że wykluczenie to było
w sposób oczywisty nieproporcjonalne;
z ostrożności procesowej na wypadek nie uwzględnienia Zarzutu nr 1 i/lub zarzutu
nr 2
– naruszenie art. 128 ust. 4 w zw. z art. 16 Pzp – przez zaniechanie wezwania
Odwołującego do wyjaśnień;
z ostrożności procesowej na wypadek nie uwzględnienia Zarzutu nr 1 i/lub Zarzutu
nr 2
– naruszenie art. 110 ust. 2 i 3 Pzp w zw. z art. 16 Pzp – przez zaniechanie
wezwania
Odwołującego do wykazania rzetelności i udowodnienia Zamawiającemu,
że spełnił przesłanki określone w art. 110 ust. 2 Pzp.
Odwołujący wniósł o uwzględnienie odwołania i nakazanie Zamawiającemu:
unieważnienia czynności badania i oceny ofert,
unieważnienia czynności wyboru najkorzystniejszej oferty,
unieważnienia czynności wykluczenia Odwołującego z postępowania,
unieważnienia czynności odrzucenia oferty Odwołującego,
z ostrożności procesowej nakazanie Zamawiającemu:
5. wezwani
a Odwołującego do złożenia wyjaśnień w trybie art. 128 ust. 4 Pzp,
wezwania do złożenia wyjaśnień w trybie art. 110 ust. 2 i 3 Pzp,
powtórzenia czynności badania i oceny ofert, zgodnie z przepisami Pzp oraz
Specyfikacji Warunków Zamówienia (dalej: SWZ) z uwzględnieniem oferty
Odwołującego.
Odwołujący wniósł ponadto o obciążenie Zamawiającego kosztami postępowania.
W uzasadnieniu
rozpoznanych przez Izbę zarzutów odwołania Odwołujący wskazał m.in.:
Zarzut nr 1
Zastosowanie przez Zamawiającego art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp stanowiło naruszenie zasady
lex retro non agit, usankcjonowanej w art. 91 ust. 1 pkt 1 ustawy z
11 września 2019 r.
Przepisy wprowadzające ustawę – Prawo zamówień publicznych (dalej: Ustawa
wprowa
dzająca). Zgodnie z art. 91 ust. 1 pkt 1 Ustawy wprowadzającej do umów w sprawie
zamówienia publicznego, o których mowa w ustawie z 29 stycznia 2004 r., zawartych przed
stycznia
2021 r., stosuje się przepisy sPzp. Obie umowy o zamówienie publiczne wskazywane przez
Zamawiającego jako podstawa wykluczenia zostały zawarte nie tylko przed wejściem w życie
Pzp (2021 r.), lecz nawet przed jej uchwaleniem w 2019 roku.
Dla ustawodawcy zrozumiałe i oczywiste bowiem było, że wykonawca nie może ponosić
skutków prawnych, które nie istniały w obrocie prawnym w chwili wykonywania umowy
o zamówienie publiczne. Wykonawcy podejmowali w owym czasie czynności w oparciu
o istniejący stan prawny, nie mogąc przypuszczać, że kilka lat później się on może zmienić,
a ich prawidłowe decyzje biznesowe – zgodne z ówcześnie obowiązującym prawem – mogą
w przyszłości spowodować wykluczenie ich z postępowań, które będą wszczęte dopiero
za kilka lat i na podstawie nieistniejącej jeszcze Pzp. Dlatego w ocenie Odwołującego do
umów tych mógłby mieć zastosowanie co najwyżej art. 24 ust. 5 pkt 4 sPzp.
Czynności Zamawiającego stanowiące podstawę wykluczenia Odwołującego, zostały
podjęte w 2018 r., a więc na prawie trzy lata przed wejściem w życie Pzp i prawie rok przed
uchwaleniem Pzp.
W ocenie
Odwołującego art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp może mieć zastosowanie wyłącznie do
umów o zamówienie publiczne, które zostały zawarte na skutek wszczętych postępowań
o zamówienie publiczne po 1 stycznia 2021 r., co wynika także z art. 90 ust. 1 Ustawy
wprowadzającej .
W 2018 r., gdy były podejmowane czynności wskazywane przez Zamawiającego,
wykonawcę można było wykluczyć z innego prowadzonego postępowania o zamówienie
publiczne tylko wtedy, gdy doszło do rozwiązania umowy (ustawodawca nie wspominał o
odstąpieniu)
lub zasądzenia odszkodowania w innym postępowaniu o zamówienie publiczne.
W
dotychczasowym stanie prawnym musiało dojść do skutecznego rozwiązania umowy
lub zasądzenia przez sąd powszechny odszkodowania, a nie jego dobrowolnej zapłaty przez
wykonawcę. Dopiero w nowym stanie prawnym, obowiązującym od początku 2021 r.,
ustawodawca wprowadził nowe przesłanki, nieznane w sPzp, tj. doprowadzenia z winy
w
ykonawcy do odstąpienia od umowy lub jej wypowiedzenia, odszkodowania, wykonania
zastępczego lub realizacji uprawnień z tytułu rękojmi za wady.
Zarzut nr 2
W pi
śmie o wykluczeniu Odwołującego z postępowania Zamawiający nie wykazał:
skutecznego rozwiązania umów;
winy Odwołującego;
zasądzenia odszkodowania czy też powstania szkody, która byłaby objęta
odszkodowaniem.
Cała argumentacja Zamawiającego w zakresie stanu faktycznego ograniczała
się do przedstawienia stanowisk podmiotów, które złożyły oświadczenia o rozwiązaniu
umów. Wyjaśnienia Odwołującego zostały całkowicie zignorowane. Zaprezentowanie
stanowiska podmiotu, który złożył oświadczenie o rozwiązaniu umowy, nie było
wystarczające do weryfikacji, czy rozwiązanie umowy lub też naliczenie kary umownej było
uprawnione.
W
każdym zobowiązaniu kontraktowym mogą pojawić się spory, co do interpretacji
postanowień umownych czy dokumentacji stanowiącej podstawę realizacji umowy. Strony
mogą dokonywać odmiennej oceny zaistniałych okoliczności faktycznych czy prawnych –
jak to miało miejsce w ww. sprawach. Z kolei wykluczenie może mieć miejsce wyłącznie
w przypadku obiektywnego stwierdzenia, że wszystkie przesłanki wykluczenia miały miejsce.
Mogłoby to mieć miejsce po dogłębnej analizie stanowisk obu stron sporu, analizie materiału
dowodowego, ocenie mocy dowodowej poszczególnych dowodów, w tym dokumentów,
jak i stanowisk stron. Tymczasem Zamawiający takiego materiału dowodowego w ogóle nie
przedstawił ani też nawet nie dążył do jego pozyskania.
Wykluczając Odwołującego, Zamawiający nie mógł opierać się wyłącznie na fakcie, że
doszło do rozwiązania wcześniejszej umowy zawartej z tym wykonawcą. Zamawiający
musi
ał także wykazać, że do rozwiązania umowy (lub zasądzenia odszkodowania) doszło z
powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przez wykonawcę. Oznaczało
to, że Zamawiający musiał wykazać, czego konkretnie wykonawca nie zrobił lub jakiego
obowiązku wynikającego z wcześniejszej umowy nie wykonał, a tego obowiązku
Zamawiający zaniechał.
Zarzut nr 3 został podniesiony jako konsekwencja zarzutów nr 1 i 2. Odwołujący oparł zarzut
nr 3 na stwierdzeniu, że wobec bezpodstawnego wykluczenia go z postępowania nie było
powodów do odrzucenia jego oferty.
20 października 2021 r. Zamawiający złożył pisemną odpowiedź na odwołanie i wniósł o jego
oddalenie.
Uzasadniając swoje stanowisko Zamawiający wskazał m. in.:
Zarzut nr 1
P
ostępowanie zostało wszczęte w 2021 r. dlatego należało stosować przepisy Ustawy
z
11 września 2019 roku Prawo zamówień publicznych. Zgodnie z art. 91 ust. 1 pkt 1
przepisów wprowadzających Pzp, do umów w sprawie zamówienia publicznego oraz umów
ramowych,
o których mowa w ustawie uchylanej w art. 89, zawartych przed 1 stycznia 2021 r. stosuje
się przepisy dotychczasowe. Zwrot „do umów” oznaczało, że chodzi o stosunek prawny
pomiędzy zamawiającym a Wykonawcą, a zatem uregulowania związane z wykonywaniem
umowy, jej ewentualną zmianą, rozwiązaniem, tj. uregulowaniach zamieszczonych w art. 139
– 151a uchylonej ustawy sPzp. Natomiast art. 109 Pzp znalazł się zupełnie w innym dziale
niż regulacje dotyczące umów, regulującym kwestie prowadzenia postępowania przez
zamawiającego. Przepisy wprowadzające ustawę Pzp nie dotyczyły przedmiotowego
postępowania, a jedynie umów zawartych na podstawie przepisów obowiązujących
do 31 grudnia 2021 r. Nie m
ógł więc mieć tutaj zastosowania art. 91 ust. 1 pkt 1 ustawy
Przepisy wprowadzające ustawę Pzp. Żaden inny przepis ustawy wprowadzającej nie
zawiera
ł regulacji odnoszących się do czasu wejścia w życie art. 109 ustawy. Nie było też
przepisu, który uzależniałby moc obowiązującą tego przepisu od innego momentu niż data
wszczęcia postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.
Zarzut nr 2
Zamawiający po zapoznaniu się z treścią Załącznika do JEDZ Odwołującego wystąpił
do podmiotów (podmiot S. i podmiot Z.) tam wskazanych o przedstawienie informacji na
temat realizacji przez
Odwołującego umów z tymi podmiotami. Z odpowiedzi uzyskanej
od S. wynika
ło, że Odwołujący zapłacił na rzecz S. naliczone kary umowne z tytułu
nieterminowej realizacji umowy oraz nastąpiło odstąpienie od zawartej umowy z częściowym
rozliczeniem dotyczącym zadań zrealizowanych. Faktu uiszczenia na rzecz S. kwoty
w wysokości kar umownych Odwołujący nie negował. W swoich wyjaśnieniach (załącznik
do JEDZ)
Odwołujący wskazał, że doszło do ugody z S., czego nie potwierdzało pismo
udostępnione przez S. Zamawiającemu.
W związku z powyższym Zamawiający uznał, że umowa była realizowana przez
Odwołującego w sposób nienależyty, co doprowadziło do częściowego odstąpienia od
umowy
przez
S., co z kolei wy
pełniło przesłanki określone w art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp.
S.
odstąpił od umowy przesyłając Odwołującemu oświadczenie o odstąpieniu oparte na jej
postanowieniach. Wola S.
były wyrażone w sposób jednoznaczny. Nieuzasadniony był więc
wniosek Odwołującego, że zapłata na jego rzecz części wynagrodzenia niweczyła czynność
odstąpienia od umowy przez S., czy też świadczyła o tym, że do odstąpienia nie doszło.
Zamawiający odwołując się do informacji objętych tajemnicą przedsiębiorstwa Odwołującego
wskazał na przyczyny, dla których w ocenie Zamawiającego doszło do zapłaty części
wynagrodzenia.
Odwołujący również potraktował pismo S. jako oświadczenie o odstąpieniu od umowy, skoro
zwrócił się do S. o cofnięcie oświadczenia woli o odstąpieniu. W odpowiedzi na ten wniosek
S.
podtrzymał swoje stanowisko w zakresie odstąpienia od umowy.
Co więcej, postanowienia umowy dawały S. możliwość wskazania, czy odstąpił od umowy
w całości, czy też w części.
W polskim porządku prawnym wypowiedzenie lub odstąpienie od umowy co do zasady
stanowi konsekwencję niewykonania lub nienależytego wykonanie zobowiązania. Zgodnie
z postępowaniem dowodowym przeprowadzonym przez Zamawiającego w przywołanym
przez
Odwołującego przypadku doszło do skutecznego odstąpienia przez S. od zawartej
umowy, na skutek zwłoki w wykonaniu etapu umowy Odwołującego przekraczającej 14 dni.
W ocenie Zamawiającego zapłata przez Odwołującego kary umownej stanowiła
jednoznaczne przyznanie się do niewykonania czy też nienależytego wykonania umowy.
Brak bowiem r
acjonalnego uzasadnienia zapłaty kar umownych w kwocie przewyższającej
otrzymane wynagrodzenie w sytuacji, gdy wykonawca
uważał, że były one nienależne.
W ocenie Zamawiającego dla rozstrzygnięcia nie powinny mieć znaczenia wywody
Odwołującego w zakresie powodów, dla których uchybił terminom określonym w umowie z S.
Okoliczności te mogłyby być podnoszone w postępowaniu cywilnym, przy okazji
kwestionowania zasadności naliczania kar umownych. Krajowa Izba Odwoławcza nie
rozstrzyga o takich okolicznościach i powinna przyjąć, że kary umowne zostały naliczone
i zapłacone przez Odwołującego.
W oc
enie Zamawiającego kara umowna zastrzeżona w ww. umowie miała charakter
odszkodowawczy. W
ujęciu art. 483 i 484 Kc kara umowna stanowi ryczałtowo określony
surogat odszkodowania należnego wierzycielowi z tytułu odpowiedzialności kontraktowej
dłużnika. Według Zamawiającego nic nie stoi na przeszkodzie aby zastrzeżona kara
umowna spełniała jednocześnie kilka funkcji, np. odszkodowawczą, represyjną, czy
prewencyjną.
Odwołujący przedstawił w złożonym wraz z JEDZ oświadczeniu drugi przypadek, w którym
od umowy
odstąpił Z. Odwołujący wskazał przy tym, że oświadczenie o odstąpieniu od
umowy, naliczeniu i potrąceniu kar umownych zostało dokonane przez Z. bez właściwej
podstawy praw
nej. Zgodnie z opinią wyrażoną przez Urząd Zamówień Publicznych w
komentarzu
do art. 109 ust. 7 Pzp
: „Wypowiedzenie lub odstąpienie od umowy, wysunięte roszczenie
odszkodowawcze lub naliczenie kar umownych nie musi być usankcjonowane przez sąd.
Nawet zakw
estionowanie tych czynności lub roszczeń przed sądem cywilnym nie ma wpływu
na wykluczenie wykonawcy. Dowodem nienależytego wykonania umowy może być
w szczególności pozew, protokoły odbioru, korespondencja stron, a nawet notatki ze
spotkań”. Inaczej niż w poprzednio obowiązującej ustawie (art. 24 ust. 5 pkt 4 sPzp)
odszkodowanie nie musi
ało być „zasądzone”, co oznaczało, że również odszkodowanie
wypłacone bez sporu mogło stanowić podstawę do wykluczenia z postępowania.
20 października oraz 8 listopada 2021 r. Przystępujący Pro-Holding w odpowiedzi
na odwołanie złożył pisma procesowe, w których wniósł o jego oddalenie. Przystępujący
poparł stanowisko Zamawiającego, a ponadto wskazał:
Skoro w okresie określonym w art. 111 pkt 4 Pzp wykonawca z przyczyn leżących po jego
stronie, w znacznym stopniu lub zakresie nie wykonał lub nienależycie wykonał albo
długotrwale nienależycie wykonywał istotne zobowiązanie wynikające z wcześniejszej
umowy w sprawie zamówienia publicznego co doprowadziło do wypowiedzenia lub
odstąpienia
od umowy, odszkodowania, wykonania zastępczego lub realizacji uprawnień z tytułu rękojmi
za wady, to podlega
ł on wykluczeniu niezależnie od wielkości jego obrotów.
Po przeprowadzeniu rozprawy Izba, uwzględniając dokumentację przedmiotowego
postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, w tym w szczególności treść
SWZ
, jak również biorąc pod uwagę oświadczenia i stanowiska stron i
przystępującego zawarte w odwołaniu, odpowiedzi na odwołanie, pismach
procesowych
a także wyrażone ustnie na rozprawach i odnotowane w protokole,
ustaliła
i
zważyła,
co następuje.
Izba stwierdziła, że nie została wypełniona żadna z przesłanek ustawowych skutkujących
odrzuceniem odwołania, wynikających z art. 528 Pzp.
Przystępując do rozpoznania odwołania, Izba ustaliła wystąpienie przesłanek z art. 505 ust.
1 Pzp, tj. istnienie po stronie odwołującego interesu w uzyskaniu zamówienia oraz
możliwości poniesienia przez niego szkody w wyniku kwestionowanych czynności
zamawiającego.
Mając na uwadze powyższe Izba merytorycznie rozpoznała złożone odwołanie, uznając,
że częściowo zasługuje ono na uwzględnienie.
Izba ustaliła, co następuje:
W Rozdziale II SWZ,
punkt 8 Zamawiający wskazał:
„Zamawiający wykluczy z postępowania wykonawców, wobec których zachodzą podstawy
wykluczenia, o których mowa w art. 108 ust. 1 oraz art. 109 ust. 1 pkt 1), 4) i 7) ustawy Pzp
tj. Zamawiający wykluczy z postępowania wykonawcę: (…)
który, z przyczyn leżących po jego stronie, w znacznym stopniu lub zakresie nie
wykonał lub nienależycie wykonał albo długotrwale nienależycie wykonywał istotne
zobowiązanie wynikające z wcześniejszej umowy w sprawie zamówienia
publicznego lub umowy koncesji, co doprowadziło do wypowiedzenia lub
odstąpienia od umowy, odszkodowania, wykonania zastępczego lub realizacji
uprawnień
z
tytułu
rękojmi
za wady
”.
Wraz z ofertą Odwołujący złożył JEDZ, w którym udzielił twierdzącej odpowiedzi na pytanie
„Czy wykonawca znajdował się w sytuacji, w której wcześniejsza umowa w sprawie
zamówienia publicznego, wcześniejsza umowa z podmiotem zamawiającym lub
wcześniejsza umowa w sprawie koncesji została rozwiązana przed czasem, lub w której
nałożone zostało odszkodowanie bądź inne porównywalne sankcje w związku z tą
wcześniejszą umową?”.
Odwołujący wyjaśnił przy tym, że informacje dotyczące przyczyn udzielenia takiej odpowiedzi
na pytanie znajdowały się w Załączniku nr 1 do JEDZ - część jawna oraz w Załączniku nr 2
do JEDZ -
część objęta tajemnicą przedsiębiorstwa. Odwołujący zaznaczył przy tym, że nie
podjął środków w celu wykazania swojej rzetelności (samooczyszczenie).
W jawnej części załącznika do JEDZ Odwołujący wskazał m. in.: „Wykonawca Asseco
ma świadomość, że zostały złożone w stosunku do niego oświadczenia o rozwiązaniu
umowy w sprawie zamówienia publicznego (o czym szczegółowo dalej). Niemniej jednak
żadne
z takich oświadczeń nie zostało złożone na podstawie realizacji przesłanki niewykonania
lub nienależytego wykonania w istotnym stopniu wcześniejszej umowę w sprawie
zamówienia publicznego. Stąd też Asseco do tej pory konsekwentnie zaznaczało odpowiedź
NIE
w przedmiotowym punkcie formularza JEDZ. Co więcej – było to stanowisko uznawane
za prawidłowe zarówno przez Zamawiających, jak i przez Krajową Izbę Odwoławczą.
Pomimo zaznaczania odpowiedzi NIE w przedmiotowym punkcie formularza JEDZ
– nigdy
nie orzeczono wobec Asseco wykluczenia w związku z takim wypełnieniem formularza
JEDZ.
Niezależnie jednak od wskazanego powyżej stanowiska opartego na analizie prawnej
przepisów prawa, w tym także prawa europejskiego – Asseco na bieżąco analizuje praktykę,
w tym orzecznictwo Krajowej Izby Odwoławczej i Sądów Powszechnych w zakresie
stosowania Ustawy Prawo zamówień publicznych. Odnotowaliśmy zatem pojawienie się
nowych poglądów Krajowej Izby Odwoławczej oraz sądów powszechnych oraz brak
jednolitej linii orzeczniczej.
(…) wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 23 sierpnia
2019 roku, sygn. akt XXIII Ga 469/19, zainicjował nową linię orzeczniczą, potwierdzającą
zasadność wykluczenia wykonawcy w przypadku zaistnienia koniunkcji następujących
okoliczności: zaistnienia rozwiązania przed czasem umowy w sprawie zamówienia
publicznego (niezależnie od przyczyn) oraz zaznaczenia NIE w przedmiotowym punkcie
formularza JEDZ. Dodać należy, że powyżej wskazany dorobek orzeczniczy odnosi się do
poprzednio obowiązującej ustawy i wobec braku innych orzeczeń w tym zakresie musi być
brany pod uwagę na zasadzie analogii do nowych przepisów ustawy”.
W objętym tajemnicą przedsiębiorstwa załączniku nr 2 do JEDZ Odwołujący szczegółowo
opisał okoliczności, w jakich doszło do odstąpienia od umów z nim przez S. i Z. Odwołujący
nie zgodził się z oboma tymi podmiotami, co do przyczyn i zasadności odstąpienia od umów.
13 sierpnia 2021 r. Zamawiający wystąpił do S. i Z. z pytaniem: „Skarb Państwa Państwowe
Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe Zakład Informatyki Lasów Państwowych
im. Stanisława Kostki Wisińskiego, w związku z prowadzonym postępowaniem
przetargow
ym zwraca się z uprzejmą prośbą o udzielenie informacji dotyczącej rzetelności
realizacji umowy nr (...).
Prosimy o informacje czy ww. wykonawca z przyczyn leżących po
jego
stronie
w znacznym stopniu lub zakresie nie wykonał lub nienależycie wykonał albo długotrwale
nienależycie wykonywał istotne zobowiązanie wynikające z zawartej umowy, co
doprowadziło do:
Wypowiedzenia lub odstąpienia przez (…) od umowy lub;
Zapłaty przez wykonawcę odszkodowania lub;
Zastępczego wykonania umowy lub;
4) Realizacji
uprawnień z tytułu rękojmi (…)”.
27 sierpnia 2021 r. Z. udzielił Zamawiającemu zwięzłych odpowiedzi na ww. pytania. Z. nie
przekazał Zamawiającemu żadnych dokumentów dotyczących przyczyn i okoliczności
odstąpienia od umowy z Odwołującym.
2 września 2021 r. S., w odpowiedzi na ww. pytania, przesłał Zamawiającemu skany:
umowy z Odwołującym,
wezwania skierowanego przez S. do Odwołującego,
oświadczenia o odstąpieniu od umowy przez S.,
pisma S. informującego Odwołującego o odmowie cofnięcia oświadczenia
o odstąpieniu od umowy.
S. nie przesłał Zamawiającemu żadnych pism Odwołującego, które stanowiły element
korespondencji w sprawie, mimo, że wskazane wyżej, w punktach 2 i 4 pisma S. w sposób
oczywisty stanowiły element polemiki z Odwołującym.
Zamawiający nie wezwał Odwołującego do jakichkolwiek wyjaśnień dotyczących ww. kwestii
oraz okoliczności i przyczyn odstąpienia przez S. i Z. od umów z Odwołującym. Zamawiający
nie próbował również uzyskać dalszych informacji od S. i Z.
20 września 2021 r. Zamawiający zawiadomił wykonawców biorących udział w postępowaniu
o wykluczeniu Odwołującego z postępowania na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp.
W uzasadnieniu
Zamawiający wskazał m. in.:
„Wykonawca Asseco Poland S.A. w punkcie dotyczącym podstaw wykluczenia Wykonawcy
na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 7 ustawy Pzp to jest:
Czy wykonawca znajdował się w
sytuacji, w której wcześniejsza umowa w sprawie zamówienia publicznego, wcześniejsza
umowa
z
podmiotem zamawiającym lub wcześniejsza umowa w sprawie koncesji została
rozwiązana przed czasem, lub w której nałożone zostało odszkodowanie bądź inne
porównywalne sankcje w związku z tą wcześniejszą umową złożył oświadczenie
potwierdzając,
że
znajdował
się w powyższej sytuacji.
Z dokumentów załączonych do oświadczenia wynika, że sytuacja, w której Wykonawca
otrzymał oświadczenie Zamawiającego o odstąpieniu umowy nastąpiła co najmniej dwa razy
w okresie ostatnich trzech lat. Co więcej, Wykonawca został również obciążony karami
umownymi
(…). Wykonawca w swoim oświadczeniu podnosi, że złożone wobec Asseco
Poland S.A. oświadczenia o odstąpieniu od umowy nie zostały złożone na podstawie
realizacji przesłanki niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. W polskim porządku
prawnym wypowiedzenie lub odstąpienie od umowy co do zasady stanowi konsekwencję
za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Zgodnie z postępowaniem
dowodowym przeprowadzonym przez Zamawiającego w przywołanym przez Asseco Poland
S.A. przypadku doszło do skutecznego odstąpienia przez Zamawiającego od zawartej
umowy, na skutek zwłoki Wykonawcy przekraczającej 14 dni w wykonaniu etapu umowy. Nie
można zgodzić się ze stanowiskiem Wykonawcy, iż odstąpienie od umowy może dotyczyć
wyłącznie całości umowy. W określonych sytuacjach może dotyczyć również jej części, co
też miało miejsce w opisanej przez Wykonawcę sytuacji. Wskutek odstąpienia od umowy
doszło do wzajemnego zwrotu świadczeń: Wykonawca został wezwany do deinstalacji i
usunięcia wszystkich elementów budowanego systemu, a Zamawiający przejął nieusuwalne
elementy systemu, za które Zamawiający zapłacił Wykonawcy w ramach rozliczenia umowy
w związku z odstąpieniem.
Ponadto, zgodnie z wyjaśnieniami Wykonawcy oraz dowodami uzyskanymi przez
Zamawiającego, doszło do rozliczenia umowy, wskutek czego Wykonawca został
zobowiązany do uiszczenia kar umownych w znacznej wysokości. Pomimo negowania przez
Wykonawcę zasadności naliczenia kar umownych doszło do ich zapłacenia, a tym samym do
przyznania przez Wykonawcę, że doszło do nienależytego wykonania umowy. Należy
zwrócić uwagę, iż kary umowne były naliczone za „zwłokę”, a więc opóźnienie kwalifikowane,
zawinione przez Wykonawcę. Nie mają znaczenia dla oceny stanu faktycznego żadne
zastrzeżenia Wykonawcy poczynione przy zapłacie kary umownej (…).
Zamawiający przeanalizował dokumenty złożone w przedmiotowym postępowaniu oraz
uzyskane w postępowaniu dowodowym i stwierdził, że przedstawiony przez Wykonawcę
przypadek należy ocenić jako istotne, długotrwałe, nienależyte wykonanie wcześniejszej
umowy w znacznym zakresie
(…). Wykonawca Asseco Poland S.A. przedstawił w złożonym
wraz z JEDZ oświadczeniu drugi przypadek, w którym Zamawiający również odstąpił
od umowy. W ocenie Wykonawcy
oświadczenie o odstąpieniu od umowy, naliczeniu
i potrąceniu kar umownych zostało dokonane przez Zamawiającego bez właściwej podstawy
prawnej. Zamawiający wystąpił również z powództwem o zasądzenie m.in. zapłaty
naliczonych kar umownych oraz roszczeniem odszkodowawczym od Asseco Poland S.A.,
które Wykonawca zakwestionował w całości. Ustawodawca wiąże niewykonanie lub
nienależyte wykonanie umowy z odszkodowaniem. Ustawodawca uznał, że wystąpienie
odszkodowania w wyniku realizacji umowy stanowi o nierzetelno
ści wykonawcy. Nie jest przy
tym istotne, jaką formę odszkodowanie przybrało – czy było to świadczenie w naturze czy
pieniądzu,
czy stosowano zasady ogólne dotyczące naprawienia szkody, czy też doszło do naliczenia
kar umownych
(…).
Wykonawca w ramach złożonych oświadczeń dołączonych do JEDZ nie przedstawił
dowodów, że nie podlega wykluczeniu na podstawie art. 110 ust 2 ustawy Pzp. Z brzmienia
art.
ust. 2 ustawy Pzp wynika, że ciężar udowodnienia samooczyszczenia spoczywa
na wykonawcy. Zamawiający nie bada z urzędu, czy wykonawca, wobec którego zachodzą
podstawy wykluczenia określone w art. 108 i art. 109 ust. 1 ustawy Pzp, podjął działania
w celu samooczyszczenia, które są wystarczające do wykazania jego rzetelności.
Wykonawca z własnej inicjatywy i bez wezwania, chcąc wykazać swą rzetelność pomimo
istnienia odpowiedniej podstawy wykluczenia powinien dowieść przywrócenia swojej
rzetelności.
Zamawiający przeanalizował przedstawione przez Wykonawcę informacje w kontekście
art. 111 ustawy Pzp i stwierd
ził, że nienależyte wykonanie umowy miało miejsce w granicach
czasowych wyznaczonych dyspozycją art. 111 ustawy Pzp.
Zamawiający świadomy wagi skutków wykluczenia Wykonawcy z postępowania o udzielenie
zamówienia publicznego oraz mając na względzie realizację zasad proporcjonalności
i równego traktowania oraz zapewnienie efektywnej konkurencji na rynku zamówień
publicznych, dochowując należytej staranności, podjął próbę ustalenia, czy konkretny stan
faktyczny przemawia za rzetelnością wykonawcy oraz pozwala na stwierdzenie, że daje on
rękojmię należytego wykonania zamówienia, pomimo, że wcześniej uchybił określonym
obowiązkom. Zamawiający w tym celu przeprowadził postępowanie dowodowe.
Zgodnie z uzyskanym materiałem dowodowym Zamawiający ocenił, że w zaistniałej sytuacji
zachodzą przesłanki wykluczenia Wykonawcy na podstawie art. 109 ust. 7 ustawy Pzp (…)”.
Biorąc pod uwagę ustalony i opisany wyżej stan faktyczny Izba uznała, że czynność
wykluczenia Odwołującego z postępowania na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp była
nieuzasadniona.
Art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp stanowi
, że z postępowania o udzielenie zamówienia zamawiający
może wykluczyć wykonawcę który, z przyczyn leżących po jego stronie, w znacznym stopniu
lub zakresie nie wykonał lub nienależycie wykonał albo długotrwale nienależycie wykonywał
istotne zobowiązanie wynikające z wcześniejszej umowy w sprawie zamówienia publicznego
lub umowy koncesji, co doprowadziło do wypowiedzenia lub odstąpienia od umowy,
odszkodowania, wykonania zastępczego lub realizacji uprawnień z tytułu rękojmi za wady.
Obowiązkiem Zamawiającego, który musiał zostać zrealizowany przed podjęciem decyzji
o wykluczeniu
Odwołującego z postępowania (niezależnie od podstawy) było wykazanie,
że zostały wypełnione przesłanki wykluczenia. W ocenie Izby Zamawiający nie wypełnił
tego obowiązku – zamiast tego, Zamawiający dał wiarę stanowisku przedstawionemu przez
S. i Z., mimo, że informacje przekazane przez te podmioty były bardzo skąpe. Z. ograniczył
się do udzielenia Zamawiającemu podstawowych odpowiedzi na zadane pytania, przy
czym z treści odpowiedzi Z. jasno wynikało, że między tym podmiotem, a Odwołującym
zaistniał silny konflikt. Dlatego Zamawiający nie powinien traktować informacji uzyskanych
od Z. w sposób bezkrytyczny, a co za tym idzie – w miarę swoich możliwości
zweryfikować te dane. W toku rozprawy Zamawiający podniósł, że nie jest organem
śledczym nie ma możliwości prowadzenia postępowania wyjaśniającego. Wskazać jednak
należy,
że przesłanka z art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp ma charakter fakultatywny, zatem Zamawiający
sam zdecydował się na jej stosowanie w postępowaniu. Zamawiający nie może więc
podnieść
na swoją obronę argumentu braku możliwości wyjaśnienia okoliczności dotyczących
sposobu realizacji umów przez wykonawców. Skoro Zamawiający zdecydował się
wyeliminować
z postępowania wykonawców, którzy nie zrealizowali wcześniejszych umów w sprawie
zamówienia publicznego w sposób należyty, to powinien mieć świadomość, że w zakresie
dowodowym podejmuje się bardzo trudnego zadania. Brak możliwości zbadania wszystkich,
istotnych okoliczności mogących dać podstawę do uznania, że przesłanki z art. 109 ust. 1
pkt 7 Pzp wypełniły się nie daje Zamawiającemu uprawnienia do odstąpienia od rzetelnego
badania zasadności podstaw wykluczenia wykonawcy.
W przypadku informacji i dokumentów uzyskanych od S. Zamawiający powinien mieć
na uwadze, że z całą pewnością otrzymał tylko wycinek informacji dotyczących sposobu
realizacji umowy przez
Odwołującego. Również w tym przypadku Zamawiający powinien
dążyć do uzyskania pełniejszego obrazu zdarzeń, które doprowadziły do przedwczesnego
zakończenia realizacji umowy między Odwołującym, a S.
Niezwykle istotne dla oceny działań i czynności Zamawiającego miało uzasadnienie
wykluczenia Odwołującego z postępowania zawarte w piśmie z 20 września 2021 r.
O ile Zamawiający w sposób dosyć lakoniczny opisał i uzasadnił powody, dla jakich uznał,
że wobec Odwołującego wypełniły się przesłanki określone w art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp,
to pominął całkowicie stanowisko Odwołującego zawarte w załącznikach do JEDZ. Izba
przeprowadziła dowód z tych załączników i uznała, że stanowisko Odwołującego było na tyle
s
pójne i szczegółowe, że nie mogło zostać pominięte przez Zamawiającego milczeniem.
W
uzasadnieniu wykluczenia Odwołującego z postępowania Zamawiający nie wskazał
jednak
żadnych przyczyn, dla których nie dał wiary wyjaśnieniom Odwołującego, w
szczególności
w zakresie jego
twierdzeń, że do problemów z realizacją umów z S. i Z. nie doszło z
przyczyn leżących po stronie Odwołującego. W ocenie Izby Zamawiający poprzestał na
bezkrytycznym przyjęciu, że informacje przekazane przez S. i Z. Podkreślić należy, że
w
ykazanie zaistnienia przesłanek wykluczenia z postępowania na podst. Art. 109 ust. 1 pkt 7
Pzp
nie może ograniczyć się do uzyskania określonych informacji od zamawiających, na
rzecz których dany wykonawca realizował umowy. Informacje takie wymagają weryfikacji,
szczególnie, gdy – jak na gruncie tego postępowania – zamawiający dysponował
wyjaśnieniami Odwołującego całkowicie sprzecznymi ze stanowiskiem S. i Z. Brak krytycznej
oceny i weryfikacji
informacji dotyczących okoliczności, które doprowadziły do
przedwczesnego zakończenia (bądź nieprawidłowej realizacji) umów uniemożliwił wykazanie
zasadności wykluczenia wykonawcy z postępowania.
Z powyższych przyczyn Izba uwzględniła zarzut nr 2 odwołania, a w konsekwencji również
za
rzut nr 3 uznając, że skoro Zamawiający nie wykazał zaistnienia wobec Odwołującego
podstaw do wykluczenia go z
postępowania, to oferta Odwołującego nie powinna być
odrzucona z postępowania.
Izba oddaliła zarzut nr 1 odwołania uznając, że stanowisko Odwołującego jest błędne
i sprzeczne z obowiązującymi przepisami prawa. Zgodnie z art. 111 pkt 4 Pzp wykluczenie
wykonawcy następuje w przypadkach, o których mowa w art. 108 ust. 1 pkt 5 i 6, art. 109
ust. 1 pkt 4
–7 i 9, na okres 3 lat od zaistnienia zdarzenia będącego podstawą wykluczenia.
Wejście w życie tego przepisu nie zostało w żaden sposób ograniczone czy opóźnione
przepisami intertemporalnymi.
Izba nie zgodziła się z Odwołującym, który twierdził,
że do oceny skutków umów zawartych pod rządami sPzp należy stosować przepisy sPzp.
Art. 111 pkt 4 Pzp jasno określa ramy czasowe w jakich może dojść do wykluczenia
wykonawcy m. in. na podstawie art. 109 ust. 1 pkt 7 Pzp
, ale nie stanowi, że do zdarzenia
będącego podstawą wykluczenia miało dość już po wejściu w życie nowego Pzp. Dlatego,
mimo, że Izba negatywnie oceniła czynność wykluczenia Odwołującego z postępowania,
to nie dopatrzyła się w czynności Zamawiającego złamania zasady nieretroakcji prawa.
W zakr
esie zarzutów o numerach 4, 5 i 6 Izba ustaliła, że Odwołujący jasno wskazał, że
zarzuty
te zostały podniesione z ostrożności procesowej, na wypadek oddalenia zarzutu nr 1 lub 2.
Biorąc pod uwagę, że zarzut nr 2 został uwzględniony, to warunek pod jakim zostały
postawione zarzuty 4
– 6 nie spełnił się. Z tego względu zarzuty 4 – 6 nie były przedmiotem
rozpoznania Izby.
Mając na uwadze powyższe Izba orzekła jak w sentencji.
Rozpoznając odwołanie Izba przeprowadziła dowody z:
dokumentacji postępowania, ze szczególnym uwzględnieniem:
a) SWZ
wraz z załącznikami,
b)
oferty Odwołującego wraz z JEDZ i załącznikami do JEDZ,
c) korespon
dencji Zamawiającego z S. i Z. wraz z dokumentami przekazanymi
Zamawiającemu przez te podmioty,
d)
uzasadnienia wykluczenia Odwołującego z postępowania 20 września 2021 r.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono stosownie do jego wyniku na podstawie
art. 557 i 575 ustawy Prawo zamówień publicznych z 2019 r. oraz § 5 pkt 1 i 2 lit. b)
w zw. z § 8 ust. 2 pkt 1 Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie szczegółowych
rodzajów kosztów postępowania odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu
pobierania wpisu od odwołania z 30 grudnia 2020 r. (Dz. U. z 2020 r. poz. 2437).
Przewodniczący: ………............…………………..……………
………............…………………..……………
………............…………………..……………