Sygn. akt: KIO 2991/24
WYROK
Warszawa, dnia 18
września 2024 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodniczący: Ernest Klauziński
Aleksandra Patyk
Katarzyna Poprawa
Protokolant:
Mikołaj Kraska
po rozpoznaniu na rozprawie odwołania wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej
19 sierpnia 2024 r. przez
odwołującego: Strabag sp. z o.o. z siedzibą w Pruszkowie
w postępowaniu prowadzonym przez zamawiającego: Szpital Uniwersytecki Nr 1
im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy
orzeka:
Uwzględnia odwołanie w zakresie zarzutu nr 5 odwołania i nakazuje zamawiającemu
zmianę treści punktu 15.1 ppkt 9 wzoru umowy polegającą na zastąpieniu kar
umownych za opóźnienie karami umownymi za zwłokę.
Oddala odwołanie w zakresie zarzutu nr 2.
3. W
pozostałym zakresie umarza postępowanie.
Kosztami postępowania obciąża po połowie zamawiającego i odwołującego i:
zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 20 000 zł 00 gr
(słownie: dwadzieścia tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez odwołującego
tytułem wpisu od odwołania oraz 3 600 zł 00 gr (trzy tysiące sześćset złotych
zero groszy) stanowiącą koszt wynagrodzenia pełnomocnika odwołującego,
600 zł 00 gr (trzy tysiące sześćset złotych zero groszy) stanowiącą koszt
wynagrodzenia pełnomocnika zamawiającego, 851 zł 53 gr (osiemset pięćdziesiąt
jeden złotych pięćdziesiąt trzy grosze) stanowiącą koszt dojazdu pełnomocnika
zamawiającego oraz 51 zł 00 gr (pięćdziesiąt jeden złotych zero groszy)
poniesioną przez zamawiającego z tytułu opłat skarbowych od pełnomocnictw,
zasądza od zamawiającego na rzecz odwołującego kwotę 9 549 zł 00 gr (słownie:
dziewięć tysięcy pięćset czterdzieści dziewięć złotych zero groszy) tytułem
proporcjonalnego zwrotu kosztów postępowania,
znosi między stronami koszty wynagrodzenia pełnomocników.
Na orzeczenie -
w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia - przysługuje skarga
za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Warszawie -
Sądu Zamówień Publicznych.
Przewodniczący ……………………………………………..............
……………………………………………..............
……………………………………………..............
Sygn. akt: KIO 2991/24
U z a s a d n i e n i e
Szpital Uniwersytecki Nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy
(dalej: Zamawiający) prowadzi
na podstawie przepisów ustawy z 11 września 2019 r. — Prawo zamówień publicznych
(t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1605, dalej: Pzp) przetarg nieograniczony
pn.: „Budowa obiektu
Centrum Leczenia Dzieci Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy
w formule zaprojektuj-wybuduj-
wyposaż w zakresie zadania inwestycyjnego pn.: Poprawa
jakości i dostępności usług pediatrycznych w ramach tworzonego Centrum Leczenia Dzieci
Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy
” (Numer referencyjny:
NLZ.2024.271.45), zwane dalej
postępowaniem.
Ogłoszenie o zamówieniu zostało opublikowane 7 sierpnia 2024 r. w Dzienniku
Urzędowym Unii Europejskiej, numer publikacji ogłoszenia: 474088-2024, numer wydania
Dz.U. S: 153/2024.
19 sierpnia 2024 r. wykonawca
Strabag sp. z o.o. z siedzibą w Pruszkowie (dalej:
Odwołujący), wniósł odwołanie i postawił Zamawiającemu następujące zarzuty:
NADMIAROWE WARUNKI UDZIAŁU W POSTĘPOWANIU
1) naruszenie art. 112 ust. 1 Pzp, art. 116 ust. 1 Pzp w zw. z art. 16 pkt 1 i 3 Pzp
przez
określenie warunków udziału w postępowaniu w zakresie zdolności technicznych
i kwalifikacji zawodowych (doświadczenie wykonawcy i doświadczenie osób
skierowanych do realizacji zamówienia) w sposób nieodpowiedni i nieproporcjonalny
do przedmiotu zamówienia oraz zawężający grono potencjalnych wykonawców, a
przez to naruszający zasadę zapewnienia zachowania uczciwej konkurencji i równego
traktowania wykonawców, które to naruszenie objawia się żądaniem:
a)
w zakresie doświadczenia wykonawcy (pkt VII ust. 2 ppkt 4) lit. A SWZ i pkt 5.1.9
Ogłoszenia) by wykonawca wykazał się w okresie ostatnich 10 lat doświadczeniem
w budowie obiektu budowlanego w postaci Szpitala o powierzchni brutto nie
mniejszej niż 10.000 m
i o wartości robót budowlanych nie mniejszej niż
100.000.000 zł brutto z jednoczesnym wskazaniem, że wymóg powierzchni brutto i
wartości musi być spełniony dla jednej budowy – Zamawiający nie dopuszcza
sumowania
wartości
w tym zakresie dla różnych inwestycji), podczas gdy w ostatnich latach miała
miejsce dynamiczna zmiana cen
– wskaźnik cen produkcji budowlano-montażowej
wzrósł narastająco o prawie 50% w ciągu ostatnich 10 lat. W związku z tym
nierozłączny warunek powierzchni i ceny dla obiektu postawiony przez
Zamawiającego, tak naprawdę ogranicza możliwość spełnienia warunku nie dla
całych 10 lat, a dla ostatnich kilku. Przykładowo obiekt warty 100 mln zł w 2024
roku, w 2015 wart był niecałe 67 mln. Tym samym wykonawcy mający w swoim
doświadczeniu obiekty pozyskane przed 2020 r. (przed wzrostem cen i przed
obowiązkowymi zapisami waloryzacyjnymi w umowach), mimo spełnienia
pozostałych warunków (powierzchni oraz specyfikacji typu pomieszczeń), są
wykluczeni z udziału w przetargu ze względu na stanowczo niższe ceny wykonania
obiektów budowalnych kilka lat temu;
b) w zakresie
doświadczenia osób którymi wykonawca ma dysponować:
i. kierownik budowy
– koordynator kierowników robót wszystkich branż - pkt
VII ust. 2 ppkt 4) lit. B.2 pkt a. SWZ pkt
i pkt 5.1.9 Ogłoszenia – analogicznie
jak w przypadku doświadczenia wykonawcy Zamawiający wymaga, by kierownik
budowy wykazał się doświadczeniem polegającym na budowie obiektu
budowlanego w postaci Szpitala łącznie: o powierzchni brutto nie mniejszej niż
10.000 m
i o wartości robót budowlanych nie mniejszej niż 100.000.000 zł brutto,
podczas gdy jak wskazano już powyżej jest to wymóg nadmiarowy i ze względu
na powiązanie wartości i powierzchni wykluczający z udziału w postępowaniu
doświadczonych kierowników budowy, którzy uzyskali doświadczenie przed 2020
r.;
ii.
kierownik robót specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji
i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych
i kanalizacyjnych
– pkt VII ust. 2 ppkt 4) lit. B.2 pkt b. SWZ i pkt 5.1.9
Ogłoszenia – analogicznie jak w przypadku kierownika budowy Zamawiający
wymaga,
by kierownik robót tej branży wykazał się doświadczeniem polegającym
na budowie obiektu budowlanego w postaci Szpitala łącznie: o powierzchni brutto
nie mniejszej niż 10.000 m
i o wartości robót budowlanych nie mniejszej niż
100.000.000 zł brutto, podczas gdy jak wskazano już powyżej jest to wymóg
nadmiarowy i ze względu na powiązanie wartości i powierzchni wykluczający
z udziału w postępowaniu doświadczonych kierowników robót ww. branży, którzy
uzyskali doświadczenie przed 2020 r.;
iii.
kierownik robót specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji
i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych – pkt VII ust. 2 ppkt 4) lit.
B.2 pkt
c. SWZ i pkt 5.1.9 Ogłoszenia – Zamawiający wymaga tu – zdaniem
Odwołującego nadmiarowo – wykazania się doświadczeniem analogicznym jak
w przypadku np. kierownika budowy, podczas gdy zadania kierownika robót
elektrycznych w budownictwie medycznym nie różnią się zasadniczo od zadań
kierownika robót elektrycznych w innych gałęziach budownictwa kubaturowego
i powinny zostać zrównane z wymaganiami dla kierownika robót teletechnicznych
oraz kierownika robót drogowych. Doświadczenie zdobyte przy budowie
obiektów kubaturowych tj. obiekty użyteczności publicznej, hotele, obiekty
dydaktyczne jest wystarczające do profesjonalnego nadzoru nad robotami
elektrycznymi
na szpitalu;
iv. Przedstawiciel wykonawcy
– kierownik/dyrektor projektu - pkt VII ust. 2 ppkt
4) lit. B.2 pkt
f. SWZ i pkt 5.1.9 Ogłoszenia – tu analogicznie jak
w przypadku doświadczenia wykonawcy i kierownika budowy Zamawiający
wymaga, by przedstawiciel wykonawcy wykazał się doświadczeniem
polegającym na budowie obiektu budowlanego w postaci Szpitala łącznie: o
powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m
i o wartości robót budowlanych
nie mniejszej niż 100.000.000 zł brutto, podczas gdy jak wskazano już powyżej
jest to wymóg nadmiarowy i ze względu na powiązanie wartości i powierzchni
wykluczający
z udziału w postępowaniu doświadczonych kierowników/dyrektorów projektu,
którzy uzyskali doświadczenie przed 2020 r.;
WARUNKI GRUNTOWE
2) naruszenie art. 16 pkt 1, 2 i 3 Pzp, art. 99 ust. 1 Pzp, art. 103 ust. 2 Pzp
i § 19 pkt 4
lit. b) Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii z 20 grudnia 2021 r.
w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej,
specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz
programu funkcjonalno-
użytkowego, a także art. 433 pkt 3) Pzp i art. 8 ust. 1 Pzp
w
zw.
z art. 353
kc przez
brak należytego opisu przedmiotu zamówienia w zakresie badań
gruntowych, tj. wskazanie, że przekazane oferentom badania gruntu nie mają
charakteru wiążącego, przy jednoczesnym takim sformułowaniu postanowień pkt
3.12.1 wzoru umowy, które przerzuca na wykonawcę wszelkie ryzyka finansowe i
terminowe związane z warunkami gruntowymi, jakie mogą zostać przez wykonawców
zastane na placu budowy. Takie sformułowanie postanowień umowy uniemożliwia
wykonawcom przygotowanie rzetelnych i porównywalnych ofert, narusza zatem zasady
uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców. Dodatkowo pkt 3.12.1 wzoru
umowy został tak sformułowany, że przerzuca na wykonawców w całości ryzyka, które
ze swej natury nie powinny obciążać wykonawców i zgodnie z art. 433 pkt 3) Pzp nie
powinny być na nich przenoszone;
HIERARCHIA WAŻNOŚCI DOKUMENTÓW
3) naruszenie art. 16 pkt 1, 2 i 3 Pzp, art. 99 ust. 1 Pzp, art. 103 ust. 2 Pzp, art. 433
pkt 3) Pzp i art. 8 ust. 1 Pzp w zw. z art. 58 kc i art. 353
kc, przez wskazanie w pkt
wzoru umowy hierarchii dokumentów w taki sposób, że nadrzędne znaczenie
nawet nad samą umową mają dokumenty tj.: Program Inwestycyjny na podstawie
uchwały nr 213 Rady Ministrów z 10.11.2023 r. (M.P. poz.1259) oraz Umowa o
dofinansowanie
pomiędzy
Zamawiającym
a
Ministerstwem
Zdrowia
nr
DOI/FM/SIS/11/9/387/387/2023
z
01.01.2024 r., podczas gdy to w pierwszej kolejności umowa o zamówienie
publiczne, zawarta między wykonawcą a zamawiającym powinna kształtować prawa i
obowiązki stron. Tymczasem w przedmiotowym przypadku w niejasny sposób o
prawach
i obowiązkach rozstrzygać mają dokumenty, na których treść wykonawca jako strona
umowy nie ma żadnego wpływu. Powoduje to, że wykonawca nie może oszacować
ryzyk związanych z realizacją umowy o to zamówienie publiczne. Przestrzeganie
dokumentów dotyczących dofinansowania jest obowiązkiem zamawiającego i
dostosowanie umowy na realizację zamówienia do jej wymagań jest obowiązkiem i
ryzykiem zamawiającego, które nie powinno być w tak arbitralny sposób przerzucane
na wykonawcę. Dodatkowo taki sposób ustalenia hierarchii narusza zasady dotyczące
opisu przedmiotu zamówienia, bowiem to PFU powinno stanowić opis przedmiotu
zamówienia
w niniejszym Postępowaniu;
TERMINY REALIZACJI DATAMI DZIENNYMI
4) naruszenie art. 353
kc, art. 58 kc w zw. z art. 8 ust. 1 Pzp oraz art. 16 pkt 1, 2 i 3
Pzp, art. 432 Pzp, art. 436 pkt 1) Pzp w zw. z art. 433 pkt 3) Pzp przez wskazanie
w SWZ (pkt VI) i we wzorze umowy (pkt 7.1.9 i 7.1.10) terminu realizacji przedmiotu
zamówienia w sposób sprzeczny z wymaganiami Pzp, tj. przez wskazanie daty
dziennej na wykonanie przedmiotu Umowy oraz dat dziennych Kamieni Milowych
również przez wskazanie dat dziennych. Zamawiający wprawdzie wyjaśnił, że za
zastosowaniem daty dziennej przemawia zawarta przez niego umowa o
dofinansowanie, jednak w ocenie Odwołującego nie może to stanowić jedynego
argumentu przerzucenia na wykonawcę ryzyk związanych z każdą sytuacją, która
potencjalnie może wydłużyć realizację umowy, w szczególności przy jednoczesnym:
a)
zastosowaniu kary umownej za opóźnienie, a nie za zwłokę w realizacji przedmiotu
umowy (o czym w zarzucie poniżej);
b)
braku wskazania terminów dyscyplinujących zamawiającego w podejmowaniu
decyzji i działań w kluczowych kwestiach związanych z realizacją (np. zatwierdzanie
kart materiałowych) – co stanowi o nierówności Stron i naruszeniu zasady
współdziałania przy realizacji umowy;
c)
nadmiernym wydłużaniu procedur odbiorowych, przez zastosowanie bardzo długich
terminów na odbiory robót (np. 7 dni na odbiór robót zanikających, 60 dni na odbiór
końcowy).
Powyższe ocenione powinno zostać jako naruszenie uprawnień Zamawiającego
do kształtowania postanowień umowy;
KARY UMOWNE ZA OPÓŹNIENIE
5) naruszenie art. 433 pkt 1) i 3) Pzp, art. 16 pkt 1, 2, 3 Pzp, i art. 8 ust. 1 Pzp w
związku z art. 353
kc i art. 647 kc w zw. z art. 484 § 2 w zw. z art. 483 kc i art. 473
§ 1 kc ze względu na sformułowanie w pkt 15.1 ppkt 9 wzoru umowy postanowienia
dotyczącego kar umownych za przekroczenie terminu realizacji umowy jako kar „za
opóźnienie”, mimo że sprzeciwia się to wprost przepisom Pzp, przy jednoczesnym
określeniu terminu realizacji datą dzienną (co również jest w sprzeczności z prawem
zamówień publicznych, o czym w zarzucie powyżej). Tak formułując postanowienie o
karach umownych Zamawiający przenosi na wykonawcę pełną odpowiedzialność za
niedotrzymanie terminu realizacji, nawet w przypadku, jeśli obiektywne przesłanki będą
przemawiać
za koniecznością zmiany umowy i przedłużeniem terminu – np. będą to przyczyny
niezależne w ogóle od wykonawcy, tj. siła wyższa czy działania organów administracji.
Zamawiający wskazał przy tym, że przesłanką zwalniającą go z zakazu wynikającego
z art. 433 pkt 1) Pzp
jest to, że zamówienie jest dofinansowane. Nie jest to jednak,
zdaniem odwołującego, wystarczający argument dla przeniesienia na wykonawcę
wszelkich ryzyk związanych z nieterminową realizacją inwestycji. Powyższe należy
traktować jako nadużycie przez Zamawiającego jego uprawnienia do kształtowania
postanowień umowy, co dodatkowo uniemożliwia wykonawcy prawidłowe oszacowanie
ryzyk związanych z realizacją umowy oraz może prowadzić do niczym
nieuzasadnionego wzbogacenia się Zamawiającego kosztem wykonawcy;
LIMIT KAR UMOWNYCH
6) naruszenie art. 436 pkt 3 Pzp w zw. z art. 16 pkt 1)-3) Pzp i art. 8 ust. 1 Pzp w zw.
z art. 353
kc i art. 647 kc w zw. z art. 484 § 2 w zw. z art. 483 kc i art. 473 § 1 kc
ze względu na sformułowanie postanowień dotyczących kar umownych w sposób
nadużywający swobody Zamawiającego do kształtowania postanowień umownych,
uniemożliwiający wykonawcy prawidłowe oszacowanie ryzyk związanych z realizacją
umowy oraz mogący prowadzić do niczym nieuzasadnionego wzbogacenia się
Zamawiającego, przez wprowadzenie do wzoru umowy w pkt 14.2 i w pkt 15.13
wygórowanego limitu kar umownych na poziomie równowartości 25 % Wynagrodzenia
netto, podczas gdy limit na tym poziomie odstaje od realiów rynkowych;
ODBIÓR BEZUSTERKOWY
7) naruszenie art. 16 pkt 1, 2 i 3 Pzp w zw. z art. 8 ust. 1 Pzp w zw. z art. 647 kc przez
zawarcie w treści wzoru umowy (w załączniku nr 8 dotyczącym procedur odbiorowych)
oraz w treści PFU postanowień mówiących wprost o „bezusterkowym” odbiorze czy też
dających Zamawiającemu możliwość odmowy odbioru przedmiotu umowy w sytuacji
wystąpienia wad o nieistotnym charakterze, ale np. nieusuwalnych (pkt 2.5.2
załącznika nr 8 do umowy), podczas gdy zgodnie z treścią przepisów kodeksu
cywilnego
i utrwalonym orzecznictwem odbiór robót jest podstawowym obowiązkiem
Zamawiającego, a odmowa jego przeprowadzenia jest możliwa wyłącznie w przypadku
wystąpienia wad o charakterze istotnym. Zamawiający sformułował ponadto
postanowienia dotyczące odbiorów w sposób niejasny, między dokumentami
kształtującymi warunki umowy występują niespójności, co może w przyszłości
prowadzić do sporów i problemów interpretacyjnych;
NIERYNKOWE OGRANICZENIA DLA TREŚCI ZABEZPIECZENIA NALEŻYTEGO
WYKONANIA UMOWY
8) naruszenie art. 8 ust. 1 Pzp w zw. z art. 5 kc, art. 58 kc i art. 353
kc, art. 450 ust. 1
pkt 3) i 4) Pzp przez wprowadzenie do wzoru umowy w pkt 3.2.10 nierynkowych
i niebezpiecznych dla samego zamawiającego ograniczeń w zakresie treści
zabezpieczenia należytego wykonania umowy, składanego w formie niepieniężnej.
Zamawiający
żąda,
by
zabezpieczenie
w
formie
gwarancji
bankowej
czy ubezpieczeniowej nie zawierało w zasadzie żadnych wymagań, nawet uprawnienia
do zweryfikowania podpisów zamawiającego, podczas gdy odbiega to od standardów
i praktyki rynkowej stosowanej przez banki i ubezpieczycieli, którzy wydają takie
zabezpieczenia. Może to uniemożliwić wykonawcom złożenie zabezpieczenia, mimo
że przepisy prawa dopuszczają by zabezpieczenie było składane również w formach
niepieniężnych, bez nakładania dodatkowych ograniczeń, jakie zastosował w
niniejszym Postępowaniu Zamawiający.
ZASADY ZWROTU ZABEZPIECZENIA NALEŻYTEGO WYKONANIA UMOWY
9) naruszenie art. 453 ust. 1 Pzp przez takie uregulowanie w pkt 3.2.8 pkt (ii) wzoru
umowy terminu zwrotu zabezpieczenia należytego wykonania umowy, że
zabezpieczenie
to miałoby zostać zwrócone po upływie okresu rękojmi, podczas gdy zgodnie
z przywołanym przepisem ustawy zamawiający zwraca zabezpieczenie w terminie
30 dni od dnia wykonania zamówienia i uznania przez zamawiającego za należycie
wykonane, a zatem zabezpieczenie to powinno zostać zwrócone po podpisaniu
protokołu odbioru końcowego;
RELACJE Z PODWYKONAWCAMI
10) naruszenie art. 462 ust. 1 Pzp, art. 8 ust. 1 Pzp i art. 465 ust. 8 Pzp w zw. z art.
kc i w zw. z art. 647
§ 3 kc przez nadużycie uprawnień do kształtowania
warunków umowy w zakresie wymagań dla zawierania przez wykonawcę umów
z podwykonawcami i wprowadzenie do wzoru umowy w pkt 3.3.12 lit. h), 3.3.24 i 3.3.25
postanowień, które limitują wysokość wynagrodzenia, na jakie wykonawca może
umówić się z podwykonawcami. Stosowanie takiego ograniczenia może prowadzić do
paraliżu realizacji umowy, w szczególności mając na względzie charakter
przedmiotowej umowy, tj. „zaprojektuj, wybuduj, wyposaż”. Kwestionowane
postanowienia
umowy
są nadmiarowe, a kształtując je Zamawiający nie uwzględnił, że przepisy kodeksu
cywilnego (art. 647
§ 3 kc) limitują jego solidarną odpowiedzialność do wartości
ustalonego z wykonawcą wynagrodzenia, a przez to dodatkowe ograniczenia w tym
względzie nie są potrzebne. Ograniczenia te mogą natomiast znacząco utrudnić
wykonawcy realizację jego umownych zobowiązań, pozbawiają go jednocześnie
możliwości negocjacji z podwykonawcami ich wynagrodzenia;
11) naruszenie art. 447 ust. 2 Pzp w zw. z art. 449 ust. 2 Pzp i art. 452 ust. 1 i 2 Pzp
przez zastosowanie w pkt 11.7 lit. a) ppkt a) wzoru umowy dodatkowego i niezgodnego
z ustawą Pzp zabezpieczenia w postaci możliwości zatrzymania wynagrodzenia
wykonawcy w dowolnej części w przypadku braku oświadczeń lub kopii faktur
podwykonawców, podczas gdy zgodnie z art. 447 ust. 2 Pzp w przypadku
nieprzedstawienia przez wykonawcę wszystkich dowodów zapłaty wstrzymanie
wynagrodzenia może dotyczyć wyłącznie części równej sumie kwot wynikających
z nieprzedstawionych dowodów zapłaty. Uprawnienie do zatrzymania dowolnej części
wynagrodzenia i traktowanie jej jako dodatkowej w stosunku do zabezpieczenia
należytego wykonania umowy kaucji stanowi wg Odwołującego nadużycie przez
zamawiającego prawa do kształtowania warunków umowy.
Odwołujący wniósł o odpowiednią do podniesionych zarzutów zmianę kwestionowanych
wyżej postanowień dokumentów postępowania, przy czym zaproponował, by zmiany te miały
następującą treść:
NADMIAROWE WARUNKI UDZIAŁU W POSTĘPOWANIU
1) w zakresie zarzutu dotyczącego postawienia niezgodnych z prawem zamówień
publicznych, nadmiarowych, nieproporcjonalnych i naruszających zasadę uczciwej
konkurencji i równego traktowania wykonawców warunków udziału w postępowaniu
wnioskujemy o dokonanie zmian SWZ w punkcie VII pkt 2 ppkt 4) oraz odpowiednio
w pkt 5.1.9 Ogłoszenia przez zmianę warunków w zakresie zdolności technicznej
lub zawodowej
– doświadczenia wykonawcy oraz doświadczenia osób skierowanych
do realizacji zamówienia przez doprowadzenie ich do zgodności z prawem i nadanie
im następującej treści:
a)
w zakresie doświadczenia wykonawcy pkt VII ust. 2 ppkt 4) lit. A SWZ i pkt 5.1.9
Ogłoszenia:
Zamawiający uzna warunek dotyczący wykształcenia, kwalifikacji zawodowych,
doświadczenia, potencjału technicznego wykonawcy lub osób skierowanych przez
wykonawcę do realizacji zamówienia, umożliwiające realizację zamówienia
na odpowiednim poziomie jakości za spełniony, jeśli Wykonawca wykaże, że:
A.
w okresie ostatnich 10 lat przed upływem terminu składania ofert (a jeżeli okres
prowadzenia działalności jest krótszy – w tym okresie) należycie wykonał (ukończył
realizując od początku do końca, tj. od zawarcia umowy aż do uzyskania decyzji
pozwolenia na użytkowanie i protokołu odbioru zakończonego wynikiem
pozytywnym) co najmniej jedną robotę budowlaną polegającą na budowie obiektu
budowlanego
w postaci Szpitala
o powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 i lub o wartości
robót budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł brutto (wymóg powierzchni
brutto i wartości musi być spełniony dla jednej budowy – Zamawiający nie
dopuszcza sumowania wartości w tym zakresie dla różnych inwestycji), który ma w
swojej strukturze co najmniej jeden blok operacyjny posiadający co najmniej 2 sale
operacyjne
EWENTUALNIE
A. w okresie ostatnich 10 lat przed upływem terminu składania ofert (a jeżeli okres
prowadzenia działalności jest krótszy – w tym okresie) należycie wykonał (ukończył
realizując od początku do końca, tj. od zawarcia umowy aż do uzyskania decyzji
pozwolenia na użytkowanie i protokołu odbioru zakończonego wynikiem
pozytywnym) co najmniej jedną robotę budowlaną polegającą na budowie obiektu
budowlanego
w postaci Szpitala
o powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 i o wartości
robót budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł brutto 80.000.000 zł brutto
(wymóg powierzchni brutto i wartości musi być spełniony dla jednej budowy –
Zamawiający nie dopuszcza sumowania wartości w tym zakresie dla różnych
inwestycji),
który
ma w swojej strukturze co najmniej jeden blok operacyjny posiadający co najmniej
2 sale operacyjne
b) w zakresie
doświadczenia osób którymi wykonawca ma dysponować:
i. kierownik budowy
– koordynator kierowników robót wszystkich branż - pkt
VII ust. 2 ppkt 4) lit. B.2 pkt
a. SWZ i pkt 5.1.9 Ogłoszenia
a. Osoba w funkcji Kierownika budowy
– koordynatora kierowników robót
wszystkich branż, posiadająca uprawnienia budowlane w specjalności
konstrukcyjno-budowlanej do kierowania robotami budowlanymi bez
ograniczeń (zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 pkt 3 ustawy z 7 lipca 1994
r. Prawo budowlane), która może wykazać się doświadczeniem łącznym
spełniającym poniższe warunki w ramach maksymalnie 3 inwestycji:
• wykonywała przez co najmniej 12 miesięcy obowiązki kierownika budowy
w zakresie objętym specjalnością posiadanych uprawnień dla co najmniej
jednej inwestycji dotyczącej budowy obiektu budowlanego w postaci
Szpitala o powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 oraz lub
o łącznej wartości robót budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł
brutto (
wymóg powierzchni brutto i wartości musi być spełniony dla jednej
budowy
– Zamawiający nie dopuszcza sumowania wartości w tym
zakresie dla różnych inwestycji),
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała blok operacyjny
posiadający co najmniej 2 sale operacyjne oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jedną salę
diagnostyki obrazowej (typu rezonans lub tomograf lub rtg) oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jeden
oddział łóżkowy na co najmniej 20 łóżek;
Zamawiający dopuszcza łączenie przez jedną osobę funkcji Przedstawiciela
Wykonawcy oraz Kierownika Budowy pod warunkiem spełnienia przez taką
osobę łącznie postawionych warunków.
EWENTUALNIE
a. Osoba w funkcji Kierownika budowy
– koordynatora kierowników robót
wszystkich branż, posiadająca uprawnienia budowlane w specjalności
konstrukcyjno-budowlanej do kierowania robotami budowlanymi bez
ograniczeń (zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 2 i ust. 3 pkt 3 ustawy z 7 lipca 1994
r. Prawo budowlane), która może wykazać się doświadczeniem łącznym
spełniającym poniższe warunki w ramach maksymalnie 3 inwestycji:
• wykonywała przez co najmniej 12 miesięcy obowiązki kierownika budowy
w zakresie objętym specjalnością posiadanych uprawnień dla co najmniej
jednej inwestycji dotyczącej budowy obiektu budowlanego w postaci
Szpitala o powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 oraz o łącznej
wartości robót budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł brutto
80.000.000 zł brutto (wymóg powierzchni brutto i wartości musi być
spełniony dla jednej budowy – Zamawiający nie dopuszcza sumowania
wartości w tym zakresie dla różnych inwestycji),
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała blok operacyjny
posiadający co najmniej 2 sale operacyjne oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jedną salę
diagnostyki obrazowej (typu rezonans lub tomograf lub rtg) oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jeden
oddział łóżkowy na co najmniej 20 łóżek;
Zamawiający dopuszcza łączenie przez jedną osobę funkcji Przedstawiciela
Wykonawcy oraz Kierownika Budowy pod warunkiem spełnienia przez taką
osobę łącznie postawionych warunków.
ii. kierownik robót specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń
cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i kanalizacyjnych – pkt VII
ust. 2 ppkt 4) lit. B.2 pkt
b. SWZ i pkt 5.1.9 Ogłoszenia
b. Osoba w funkcji
Kierownika robót specjalności instalacyjnej w zakresie sieci,
instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i
kanalizacyjnych
posiadająca uprawnienia budowlane do kierowania robotami w tej
specjalności bez ograniczeń (zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 4 lit. b oraz ust. 3 pkt 3
ustawy z
7 lipca 1994 r. Prawo budowlane), która może wykazać się
doświadczeniem łącznym spełniającym poniższe warunki w ramach maksymalnie 3
inwestycji:
• wykonywała przez co najmniej 12 miesięcy obowiązki kierownika robót w
zakresie objętym specjalnością posiadanych uprawnień dla co najmniej jednej
inwestycji dotyczącej budowy obiektu budowlanego w postaci Szpitala o
powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 oraz lub o łącznej wartości robót
budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł brutto (wymóg powierzchni brutto i
wartości musi być spełniony dla jednej budowy – Zamawiający nie dopuszcza
sumowania
wartości
w tym
zakresie dla różnych inwestycji),
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała blok operacyjny posiadający
co najmniej 2 sale operacyjne oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jedną salę
diagnostyki obrazowej (typu rezonans lub tomograf lub rtg) oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jeden oddział
łóżkowy na co najmniej 20 łóżek;
EWENTUALNIE
b. Osoba w funkcji
Kierownika robót specjalności instalacyjnej w zakresie sieci,
instalacji i urządzeń cieplnych, wentylacyjnych, gazowych, wodociągowych i
kanalizacyjnych
posiadająca uprawnienia budowlane do kierowania robotami w tej
specjalności bez ograniczeń (zgodnie z art. 14 ust. 1 pkt 4 lit. b oraz ust. 3 pkt 3
ustawy z
7 lipca 1994 r. Prawo budowlane), która może wykazać się
doświadczeniem łącznym spełniającym poniższe warunki w ramach maksymalnie 3
inwestycji:
• wykonywała przez co najmniej 12 miesięcy obowiązki kierownika robót w
zakresie objętym specjalnością posiadanych uprawnień dla co najmniej jednej
inwestycji dotyczącej budowy obiektu budowlanego w postaci Szpitala o
powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 oraz o łącznej wartości robót
budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł brutto 80.000.000 zł brutto (wymóg
powierzchni brutto i wartości musi być spełniony dla jednej budowy –
Zamawiający nie dopuszcza sumowania wartości w tym zakresie dla różnych
inwestycji),
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała blok operacyjny posiadający
co najmniej 2 sale operacyjne oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jedną salę
diagnostyki obrazowej (typu rezonans lub tomograf lub rtg) oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jeden oddział
łóżkowy na co najmniej 20 łóżek;
iii. kierownik robót specjalności instalacyjnej w zakresie sieci, instalacji i urządzeń
elektrycznych i elektroenergetycznych
– pkt VII ust. 2 ppkt 4) lit. B.2 pkt c. SWZ
i pkt 5.1.9 Ogłoszenia
c. Osoba w funkcji
Kierownika robót specjalności instalacyjnej w zakresie sieci,
instalacji i urządzeń elektrycznych i elektroenergetycznych posiadająca uprawnienia
budowlane do kierowania robotami w tej specjalności bez ograniczeń (zgodnie
z art. 14 ust. 1 pkt 4 lit. b oraz ust. 3 pkt 3 ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo
budowlane), która może wykazać się doświadczeniem łącznym spełniającym
poniższe warunki: wykonywała przez co najmniej 4 miesiące obowiązki kierownika
robót w zakresie objętym specjalnością posiadanych uprawnień dla co najmniej
trzech inwestycji (warunek 4 miesięcy musi być spełniony dla każdej z nich).
Zamawiający uzna warunek za spełniony również, jeśli roboty o których mowa
powyżej były składową większej inwestycji wielobranżowej o ile spełnione będą
pozostałe
wymagania.
w ramach maksymalnie 3 inwestycji:
• wykonywała przez co najmniej 12 miesięcy obowiązki kierownika robót w
zakresie objętym specjalnością posiadanych uprawnień dla co najmniej jednej
inwestycji
dotyczącej budowy obiektu budowlanego w postaci Szpitala o
powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 oraz o łącznej wartości robót
budowlanych nie mniejszej
niż 100 000 000 zł brutto (wymóg powierzchni brutto i
wartości musi być spełniony dla jednej budowy – Zamawiający nie dopuszcza
sumowania
wartości
w tym
zakresie dla różnych inwestycji),
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała blok operacyjny posiadający
co najmniej 2 sale operacyjne oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jedną salę
diagnostyki obrazowej (typu rezonans lub tomograf lub rtg) oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jeden oddział
łóżkowy na co najmniej 20 łóżek;
iv. Przedstawiciel wykonawcy
– kierownik/dyrektor projektu -
pkt VII ust. 2 ppkt 4) lit. B.2 pkt
f. SWZ i pkt 5.1.9 Ogłoszenia
Innymi osobami:
f. Osoba w funkcji Przedstawiciela wykonawcy
– kierownika/dyrektora projektu lub innej
równoważnej, posiadająca co najmniej wyższe wykształcenie, która może wykazać
się doświadczeniem łącznym spełniającym poniższe warunki w ramach
maksymalnie 3 inwestycji:
• pełniła przez co najmniej 12 miesięcy funkcję Przedstawiciela wykonawcy
lub kierownika/dyrektora projektu lub inną równoważną dla co najmniej jednej
inwestycji dotyczącej budowy obiektu budowlanego w postaci Szpitala
o powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 oraz lub o łącznej wartości
robót budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł brutto (wymóg powierzchni
brutto
i wartości musi być spełniony dla jednej budowy – Zamawiający nie dopuszcza
sumowania wartości w tym zakresie dla różnych inwestycji),
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała blok operacyjny posiadający
co najmniej 2 sale operacyjne oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jedną salę
diagnostyki obrazowej (typu rezonans lub tomograf lub rtg) oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jeden oddział
łóżkowy na co najmniej 20 łóżek;
EWENTUALNIE
Innymi osobami:
f. Osoba w funkcji Przedstawiciela wykonawcy
– kierownika/dyrektora projektu lub innej
równoważnej, posiadająca co najmniej wyższe wykształcenie, która może wykazać
się doświadczeniem łącznym spełniającym poniższe warunki w ramach
maksymalnie 3 inwestycji:
• pełniła przez co najmniej 12 miesięcy funkcję Przedstawiciela wykonawcy
lub kierownika/dyrektora projektu lub inną równoważną dla co najmniej jednej
inwestycji dotyczącej budowy obiektu budowlanego w postaci Szpitala
o powierzchni brutto nie mniejszej niż 10.000 m2 oraz o łącznej wartości robót
budowlanych nie mniejszej niż 100 000 000 zł brutto 80.000.000 zł brutto (wymóg
powierzchni brutto i wartości musi być spełniony dla jednej budowy –
Zamawiający nie dopuszcza sumowania wartości w tym zakresie dla różnych
inwestycji),
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała blok operacyjny posiadający
co najmniej 2 sale operacyjne oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jedną salę
diagnostyki obrazowej (typu rezonans lub tomograf lub rtg) oraz
• co najmniej jedna z tych inwestycji obejmowała przynajmniej jeden oddział
łóżkowy na co najmniej 20 łóżek;
WARUNKI GRUNTOWE
2) w zakresie zarzutu dotyczącego nieprawidłowego opisu przedmiotu zamówienia
i nieuprawnionego przerzucenia na wykonawcę ryzyk związanych z warunkami
gruntowymi wnosimy o zmianę w pkt 3.12.1 wzoru umowy przez wyeliminowanie
postanowień naruszających prawo oraz dodatkowo o dodanie w postanowieniach
dotyczących zmiany umowy, tj. w pkt 10.2 np. kolejnego pkt 10.2.4, który umożliwiać
będzie zmianę umowy (terminu i wynagrodzenia) w przypadku zaistnienia odmiennych
od opisanych w dokumentacji przetargowej warunków gruntowych.
Proponowane brzmienie pkt 3.12.1 wzoru umowy:
3.12.1 Zamawiający przed etapem wszczęcia postępowania w sprawie o udzielenie
niniejszego zamówienia publicznego przeprowadził wstępne badania gruntu
(5 odwiertów), które udostępnił oferentom (w tym Wykonawcy) w celach poglądowych
celu przygotowania oferty. Dokumentacja ta nie ma charakteru wiążącego na etapie
projektowania i wykonawca w celu przygotowania dokumentacji projektowej wykona
wymagane prawem badania. Jeśli wyniki tych badań będą wskazywały, że warunki
gruntowe są odmienne od wynikających z przekazanych na etapie przetargu badań
gruntu, w tym jeśli w trakcie prowadzenia tych badań lub na etapie realizacji Umowy
(prowadzenia robót budowlanych) wystąpią:
a)
instalacje
(sieci)
podziemne
niezinwentaryzowane
lub
niemożliwe
do zinwentaryzowania aktualnymi metodami technicznymi;
b)
substancje lub materiały niebezpieczne lub toksyczne;
c)
przedmioty historyczne, relikty archeologiczne, zabytki, niewybuchy, niewypały -
poniżej poziomu gruntu (udokumentowane w Dzienniku Budowy i potwierdzone
przez Inspektora Nadzoru),
wówczas zastosowanie znajdą postanowienia dotyczące zmian Umowy. Zamawiający nie
może zagwarantować, co Wykonawca uznaje i akceptuje, że warunki gruntowe będą
jednorodne jak w miejscu odwiertów, a przebieg sieci podziemnych będzie zbieżny
z mapami poglądowymi, ani że są w stanie technicznym nie wymagającym dodatkowych
nakładów. Wykonawca oświadcza, że akceptuje wszelkie ryzyka jakie mogą zaistnieć
w ramach wykonywania umowy, a dotyczące właściwości gruntu, oświadcza, że uznaje
i akceptuje, to, że materiały udostępnione przez Zamawiającego należy traktować jako
poglądowe i nie wiążące W związku z powyższym, Wykonawca uznaje i akceptuje, że nie
przysługują mu żadne roszczenia w stosunku do Zamawiającego.
Jeżeli na Terenie Budowy (w trakcie prowadzenia robót) wystąpią:
(a)
instalacje
(sieci)
podziemne
niezinwentaryzowane
lub
niemożliwe
do
zinwentaryzowania aktualnymi metodami technicznymi, a wskazane
zostaną przez
Wykonawcę
po odkrywce, to Wykonawca usunie je lub
przełoży na własny koszt.;
(b)
substancje lub materiały niebezpieczne lub toksyczne, to Wykonawca usunie je na
własny koszt.
(c) przedmioty historyczne, relikty archeologiczne, zabytki,
niewybuchy, niewypały -
poniżej poziomu gruntu (udokumentowane w Dzienniku Budowy i potwierdzone przez
Inspektora Nadzoru), to
Wykonawca usunie je na własny koszt;
Proponowane brzmienie nowego pkt 10.2.4 wzoru umowy:
Zamawiający przewiduje możliwość wprowadzania zmian terminu zakończenia
Robót Budowlanych, Dostaw, Usług lub Wynagrodzenia oraz związanej z nim zmiany
wynagrodzenia w przypadku wystąpienia co najmniej jednej z okoliczności
wymienionych poniżej:
(…)
Zmiany terminu i/lub wynagrodzenia z uwagi wystąpienie odmiennych
od przewidzianych w dokumentacji przetargowej warunków gruntowowodnych, w tym
jeśli w trakcie prowadzenia badań niezbędnych dla wykonania prac projektowych lub
na etapie realizacji Umowy (prowadzenia robót budowlanych) wystąpią:
a)
instalacje
(sieci)
podziemne
niezinwentaryzowane
lub
niemożliwe
do zinwentaryzowania aktualnymi metodami technicznymi;
b)
substancje lub materiały niebezpieczne lub toksyczne;
c)
przedmioty historyczne, relikty archeologiczne, zabytki, niewybuchy, niewypały -
poniżej poziomu gruntu (udokumentowane w Dzienniku Budowy i potwierdzone
przez Inspektora Nadzoru),
W przypadku wystąpienia którejkolwiek z okoliczności wymienionych powyżej, termin
zakończenia Robót Budowlanych, Dostaw, Usług może ulec odpowiedniemu
przedłużeniu, o czas niezbędny do wykonania Umowy w sposób należyty, nie dłużej
jednak niż o okres trwania tych okoliczności oraz ich skutków i czasu ich usuwania, o ile
te okoliczności pozostają w bezpośrednim związku przyczynowo-skutkowym z
wydłużeniem czasu realizacji mającym bezpośredni wpływ na możliwość zachowania
terminu pierwotnie określonego w Umowie.
Mając powyższe na uwadze wystąpienie ww. okoliczności może być, w zależności
od sytuacji, bądź to podstawą przedłużenia terminu zakończenia robót i/lub terminu
pośredniego wyznaczonego w Umowie, a także powiązanej z tymi zmianami i ich
skutkami zmiany wynagrodzenia Wykonawcy.
HIERARCHIA WAŻNOŚCI DOKUMENTÓW
3) w związku z postawionym zarzutem naruszenia prawa, polegającym na postawieniu
na czele hierarchii ważności dokumentów (w pkt 1.6.1 wzoru umowy) dokumentów,
które nie pochodzą od stron umowy, wnosimy o dokonanie odpowiednich zmian w
umowie przez
wyeliminowanie jako nadrzędnych dokumentów takich jak: Program
Inwestycyjny oraz Umowa o dofinansowanie pomiędzy Zamawiającym a Ministerstwem
Zdrowia
nr DOI/FM/SIS/11/9/387/387/2023 z
01.01.2024 r. i nadanie nadrzędnego znaczenia
Umowie o zamówienie publiczne. Proponowana zmiana w pkt 1.6.1 wzoru umowy:
1.6.1 Integralną częścią niniejszej Umowy wraz z załącznikami stają się: Program
Funkcjonalno-
Użytkowy wraz załącznikami, Harmonogram Rzeczowo-Finansowy
i Oferta Wykonawcy.
W przypadku sprzeczności lub rozbieżności pomiędzy treścią Umowy lub załączników
dokumenty obowiązują znaczenie rozstrzygające ma Program Inwestycyjny
na podstawie uchwały nr 213 Rady Ministrów z 10.11.2023 r. (M.P. poz.1259) oraz
Umowa o dofinansowanie pomiędzy Zamawiającym a Ministerstwem Zdrowia
nr DOI/FM/SIS/11/9/387/387/2023 z 01.01.2024 r. zgodnie z
następującą hierarchią
ważności dokumentów:
1) Program Inwestycyjny na podstawie uchwały nr 213 Rady Ministrów z 10.11.2023 r.
(M.P. poz.1259) oraz Umowa o dofinansowanie
pomiędzy Zamawiającym
a Ministerstwem Zdrowia nr DOI/FM/SIS/11/9/387/387/2023 z 01.01.2024 r.
1 2) Umowa
2 3) Program Funkcjonalno-
Użytkowy wraz z załącznikami, w tym Programem
Inwestycyjnym na podstawie uchwały nr 213 Rady Ministrów z 10.11.2023 r. (M.P.
poz.1259) oraz Umową o dofinansowanie pomiędzy Zamawiającym a
Ministerstwem Zdrowia nr DOI/FM/SIS/11/9/387/387/2023 z 01.01.2024 r.;
3 4) Oferta Wykonawcy
4 5) Harmonogram Rzeczowo-Finansowy
TERMINY REALIZACJI DATAMI DZIENNYMI
4) w zakresie zarzutu dotyczącego ustanowienia końcowego terminu realizacji umowy
oraz terminów pośrednich datami dziennymi wbrew przepisom prawa zwracamy
się o wyeliminowanie terminów wskazanych datami dziennymi i wprowadzenie
do umowy terminów, które liczone będą w miesiącach od podpisania umowy.
Dodatkowo
– w związku z wyrażaną przez Zamawiającego potrzebą sprawnej realizacji
zamówienia – wnosimy o wprowadzenie do umowy terminów na wykonanie czynności
przez zamawiającego oraz skrócenie niektórych terminów umownych, zastrzeżonych
dla Zamawiającego. Odwołujący zaproponował dokonanie SWZ, Ogłoszeniu i we
wzorze umowy następujących zmian:
pkt VI ppkt 1. SWZ
Termin wykonania zamówienia: do 31.10.2027 roku 36 miesięcy od dnia podpisania
Umowy.
Zamawiający określił termin końcowy wykonania zamówienia datą, z uwagi na to,
iż wiąże go termin rozliczenia finansowania w ramach zawartej z Ministerstwem
Zdrowia UMOWY nr DOI/FM/SIS/11/9/387/2023 na udzielenie dotacji celowej na
dofinansowanie realizacji programu inwestycyjnego pn. „Poprawa jakości i dostępności
usług pediatrycznych w ramach tworzonego Centrum Leczenia Dzieci Szpitala
Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy”.
Ogłoszenie, pkt 5.1.3:
Szacowany okres obowiązywania
Data początkowa: 02/01/2025
Data zakończenia trwania: 31/10/2027 36 miesięcy od dnia podpisania Umowy
Ogłoszenie, pkt 5.1.6
Informacje ogólne od słowa „UWAGA!”
(…) UWAGA! Wskazany w ogłoszeniu szacowany okresu obowiązywania (pkt 5.1.3)
odnoszący się do daty początkowej nie jest wiążący - został wskazany ze względów
technicznych, służących przesłaniu ogłoszenia do publikacji (początkowy termin
obowiązywania umowy uzależniony jest od daty udzielenia zamówienia, który na tą
chwilę nie jest znany). Zgodnie z SWZ, termin wykonania zamówienia: do 31.10.2027
roku
36 miesięcy od dnia podpisania Umowy. Zamawiający określił termin końcowy
wykonania zamówienia datą, z uwagi na to, iż wiąże go termin rozliczenia finansowania
w ramach zawartej z Ministerstwem Zdrowia U M O W Y nr DOI/FM /SIS/11/9/387/2023
na udzielenie dotacji celowej na dofinansowanie realizacji programu inwestycyjnego
pn. „Poprawa jakości i dostępności usług pediatrycznych w ramach tworzonego
Centrum Leczenia Dzieci Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza w
Bydgoszczy”. (…) Proponowane zmiany we wzorze umowy:
7.1.9 Wykonawca wykona przedmiot Umowy w terminie do dnia 31.10.2027 r
36 miesięcy
od dnia podpisania Umowy.
7.1.10 W ramach realizacji Umowy, wyróżnia się następujące Kamienie Milowe:
(a) KM1
– Projekt Budowlany - Rozpoczyna się od wejścia w życie Umowy i kończy się w
momencie uzyskania przez Wykonawcę ostatniej ostatecznej decyzji o pozwoleniu
na budowę, jednak nie później niż do dnia 31.07.2025 r. 9 miesięcy od dnia
podpisania Umowy,
(b) KM 2
– Przebudowa kolizji sieci technologicznych w obszarze planowanej inwestycji i
wyburzenie budynków pod planowaną inwestycję - nie później niż do dnia
31.10.2025 r
. 3 miesiące od dnia otrzymania prawomocnego pozwolenia na
budowę,
(c) KM 3 -
Wykonanie stanu surowego zamkniętego Centrum Leczenia Dzieci - nie
później niż do dnia 31.10.2026 r 16 miesięcy od dnia otrzymania prawomocnego
pozwolenia na budowę,
(d) KM 4
– Przygotowanie pomieszczeń diagnostyki obrazowej do montażu aparatury
medycznej dostarczanej przez dostawców zewnętrznych – nie później niż do dnia
30.06.2027 r
24 miesięcy od dnia otrzymania prawomocnego pozwolenia na
budowę.
(e) KM 4 5
– Zakończenie robót wykończeniowych wewnętrznych Centrum Leczenia
Dzieci
–nie później niż do dnia 31.08.2027 r. 27 miesięcy od dnia otrzymania
prawomocnego pozwolenia na budowę
(f) KM 6 -
Uzyskanie ostatecznej decyzji na Pozwolenie na Użytkowanie - nie później niż
do dnia 30.09.2027 r
. 27 miesięcy od dnia otrzymania prawomocnego pozwolenia
na budowę
(g) KM 7
– Przekazanie Zamawiającemu Przedmiotu Umowy - nie później niż do dnia
31.10.2027 r
27 miesięcy od dnia otrzymania prawomocnego pozwolenia na
budowę.
Proponowana
treść postanowienia:
2.7. Zamawiający w terminie 7 dni od złożenia wniosku akceptuje Kartę Zatwierdzenia
Materiałowego pod warunkiem jej zgodności z Umową.
Proponowana zmiana w pkt 3.3.7 wzoru umowy przez
skrócenie terminu, w którym
Zamawiający może złożyć pisemny sprzeciw do przedłożonej umowy o podwykonawstwo,
której przedmiotem są roboty budowlane, a której projekt został uprzednio zaakceptowany
przez Zamawiającego:
3.3.7 Zamawiający, w terminie 14 7 dni od przedłożenia kopii umowy, wskazanej
w art. 3.3.6, zgłasza pisemny sprzeciw do przedłożonej umowy, w przypadkach,
o których mowa w art. 3.3.5. Niezgłoszenie pisemnego sprzeciwu do przedłożonej
umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane, w terminie
określonym w zdaniu pierwszym niniejszego ustępu uważa się za akceptację umowy
przez Zamawiającego.
Odbiór robót zanikających i ulegających zakryciu polega na finalnej ocenie ilości
i jakości wykonywanych robót, które w dalszym procesie realizacji ulegają zakryciu.
Odbiór robót zanikających i ulegających zakryciu będzie dokonywany w czasie
umożliwiającym wykonanie ewentualnych korekt i poprawek bez hamowania
ogólnego postępu Robót Budowlanych. Odbioru robót dokonuje Inwestor Zastępczy
w obecności Kierownika Budowy lub kierowników robót branżowych. Gotowość danej
części robót do odbioru zgłasza Wykonawca Inwestycji wpisem do dziennika budowy
z jednoczesnym powiadomieniem Inwestora Zastępczego, odpowiedniego dla danej
branży, drogą elektroniczną. Wykonawca Inwestycji wskaże w powiadomieniu część
Dokumentacji Projektowej będącej podstawą odbioru. Odbiór będzie przeprowadzony
niezwłocznie, nie później jednak niż w ciągu 7 3 dni od daty potwierdzenia przez
Inwestora Nadzoru
zakończenia robót i przejęcia dokumentów do odbioru
częściowego. (…)
Pkt
2.5.2 Załącznika nr 8 do umowy – Procedury Odbiorowe – akapit czwarty, piąty i ósmy
przez
zmianę podanych tam terminów:
Inwestor Zastępczy powiadomi Zamawiającego o gotowości obiektu do rozpoczęcia
Odbioru Końcowego/ lub jej braku w terminie 14 7 dni roboczych od daty otrzymania
zgłoszenia Wykonawcy Inwestycji. Równocześnie przekaże Zamawiającemu opinię
dotyczącą operatu kolaudacyjnego nadając mu status:
A.
przyjęto bez zastrzeżeń, co oznacza, że operat został przyjęty bez zastrzeżeń co do
jego jakości i kompletności lub
B.
przyjęto z uwagami lub status
C.
nie przyjęto, co oznacza, że operat powinien zostać ponownie złożony do inspekcji.
W terminie 5
3 dni roboczych od daty potwierdzenia przez Inwestora Zastępczego
gotowości do odbioru oraz zatwierdzenia przez niego operatu kolaudacyjnego
z co najmniej statusem B, Zamawiający powiadomi pisemnie Wykonawcę Inwestycji
o dacie rozpoczęcia Odbioru Końcowego i składzie powołanej przez Zamawiającego
komisji kolaudacyjnej. W skład komisji, oddzielnej dla każdej z branż, wejdą
przedstawiciele Zamawiającego i Inwestora Zastępczego wraz z Inspektorami
Nadzoru. W odbiorach będą uczestniczyć wskazani przez Wykonawcę jego
przedstawiciele oraz Kierownik Budowy, nie będą jednak członkami Komisji
odbiorowej. Inwestor Zastępczy uzgodni z Zamawiającym i Wykonawcą harmonogram
prac komisji odbiorowych.
(…)
Prace komisji odbiorowej zostaną zakończone w czasie 60 7 dni od daty rozpoczęcia
czynności odbiorowych.
KARY UMOWNE ZA OPÓŹNIENIE
5) w związku z naruszeniem przez Zamawiającego prawa zamówień publicznych,
polegającym na ustanowieniu kar umownych „za opóźnienie” w realizacji zamówienia
wnosimy o dostosowanie wzoru umowy do wymagań prawa oraz zmianę kar
„za opóźnienie” na kary „za zwłokę” przez np. nadanie pkt 15.1 ppkt 9) następującej
treści:
Wykonawca zapłaci Zamawiającemu kary umowne z następujących tytułów:
(…)
9) 0,01 % Wynagrodzenia określonego w określonego w art. 11.1 z tytułu
przekroczenia terminu realizacji zamówienia określonego w art. 7.1.9 – za każdy
rozpoczęty dzień opóźnienia zwłoki. Zastrzeżenie kary za opóźnienie wynika z
okoliczności finansowania zamówienia ze środków zewnętrznych wobec
Zamawiającego (dofinansowanie), które są dla niego dostępne do wykorzystania
wyłącznie w terminie wykonania Przedmiotu Umowy. Przekroczenie terminu
wykonania Przedmiotu Umowy spowoduje
utratę finansowania zewnętrznego
zamówienia przez Zamawiającego (szkodę finansową w znacznym rozmiarze) oraz
ograniczy dostępność do wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych dla
ubezpieczonych w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, co
uzasadnia
stosowanie kary umownej za opóźnienie.
LIMIT KAR UMOWNYCH
6) w zakresie naruszenia prawa, polegającego na ustanowieniu wygórowanego,
nierynkowego limitu kar umownych, wnosimy o dokonanie odpowiedniego obniżenia
zastrzeżonego limitu do poziomu rynkowego i pozostawię w umowie jednego
postanowienia, które do wysokości maksymalnego limitu kar się odnosi, np. przez
zmianę w pkt 14.2 i 15.13 Umowy i nadanie im następującej treści:
14.2 Całkowita odpowiedzialność Wykonawcy z tytułu niewykonania lub nienależytego
wykonania niniejszego Umowy ograniczona jest do równowartości 100%
Wynagrodzenia netto. Odpowiedzialność Wykonawcy z tytułu wszelkich kar
umownych ograniczona jest do równowartości 2510 % (dwadzieścia pięć dziesięć
procent) Wynagrodzenia netto.
15.13 Zamawiający może potrącić kary umowne z Wynagrodzenia należnego
Wykonawcy lub z zabezpieczenia należytego wykonania Umowy. Maksymalna
wysokość naliczonych kar umownych, ze wszystkich tytułów, nie może
przekroczyć łącznie 25% całkowitego wynagrodzenia brutto określonego w art.11.1
Umowy.
ODBIÓR BEZUSTERKOWY
7) w związku z zarzutem dotyczącym wprowadzenia w dokumentach zamówienia
odniesień do tzw. „bezusterkowego” odbioru wnosimy o dokonanie zmian w SWZ,
wzorze umowy, w tym załączniku nr 8 do umowy oraz PFU w sposób, który
wyeliminuje
niezgodne
z prawem zasady dokonywania odbiorów. Postulowane jest również ujednolicenie
pojęć, bowiem o ile sam wzór umowy posługuje się zdefiniowanymi pojęciami (np.
Wady, Wady Istotnej, Wady Nieistotnej), to już załącznik nr 8 do umowy (procedury
odbiorowe) posługuje się tymi pojęciami pisanymi z małej litery, co może powodować
problemy
w interpretacji tych postanowień w przyszłości.
Proponowane zmiany:
- pkt
2.5.2. akapit szósty Załącznika nr 8 do umowy – Procedury Odbiorowe
w następujący sposób:
Komisja odbierająca poszczególne Roboty Budowlane dokona ich oceny jakościowej
na podstawie przedłożonych dokumentów, wyników badań i pomiarów, oceny wizualnej
oraz zgodności wykonania robót z Dokumentacją Projektową. W przypadku, gdy
według Komisji Roboty Budowlane pod względem przygotowania formalnego
i dokumentacyjnego nie będą gotowe do Odbioru Końcowego co oznacza, że Komisja
dostrzeże Wady Istotne, komisja w porozumieniu z Wykonawcą i wyznaczy ponowny
termin Odbioru Końcowego Robót.
- pkt
2.5.2. akapit trzynasty Załącznika nr 8 do umowy – Procedury Odbiorowe
w następujący sposób:
1) jeżeli w czasie odbioru zostaną stwierdzone wady, Zamawiającemu przysługują
następujące uprawnienia:
a)
jeżeli wady kwalifikują się do usunięcia, Zamawiający podpisze protokół odbioru
robót ze wskazaniem wad i jednocześnie wyznaczy Wykonawcy termin ich
usunięcia. Wykonawca zobowiązany jest do pisemnego zawiadomienia
Zamawiającego o usunięciu wad. W przypadku nieusunięcia wad w
wyznaczonym terminie, Zamawiającemu przysługują uprawnienia z tytułu rękojmi
za wady oraz pozostałe roszczenia zgodnie z Umową.
b)
jeżeli wady nie kwalifikują się do usunięcia, to:
i. w przypadku Wady Istotnej -
Zamawiający może żądać ponownego wykonania
robót w danym zakresie, odstępując od odbioru,
ii. w przypadku Wady Nieistotnej
– Zamawiający dokonuje odbioru przez
podpisanie
protokołu
odbioru
i
jednocześnie
może
pomniejszyć
wynagrodzenie Wykonawcy o wartość robót wadliwych, przy czym kwota ta
zostanie potrącona z wynagrodzenia Wykonawcy lub z zabezpieczenia
należytego wykonania umowy, a Wykonawca wyraża na to zgodę,
c. jeżeli wady istotne uniemożliwiają lub utrudniają użytkowanie przedmiotu umowy
bądź obiektu zgodnie z przeznaczeniem, Zamawiający może odstąpić od umowy
z przyczyn zależnych od Wykonawcy.
pkt 2.2.21 ppkt c) akapit czwarty PFU w następujący sposób:
W przypadku, gdy wg komisji roboty pod względem przygotowania dokumentacyjnego
nie będą gotowe do odbioru końcowego ze względu na występowanie wad istotnych,
komisja w porozumieniu z wykonawcą wyznaczy ponowny termin odbioru końcowego
robót.
pkt 2.2.25 akapit pierwszy PFU w następujący sposób:
Podstawą płatności jest wynagrodzenie ryczałtowe brutto. Wynagrodzenie płatne
będzie zgodnie z postanowieniami Umowy, a faktura końcowa po wykonaniu przez
Wykonawcę całego zamówienia po podpisaniu bezusterkowego protokołu odbioru
końcowego.
NIERYNKOWE OGRANICZENIA DLA TREŚCI ZABEZPIECZENIA NALEŻYTEGO
WYKONANIA UMOWY
8) w związku z ustanowieniem nierynkowych ograniczeń dla treści zabezpieczenia
należytego wykonania umowy wnosimy o zmianę wzoru umowy w taki sposób,
by zamawiający dopuścił możliwość złożenia zabezpieczenia w formie gwarancji
bankowej lub ubezpieczeniowej na zasadach rynkowych, tj. o treści zgodnej z
rynkowymi standardami, o treści zabezpieczającej interesy zarówno zamawiającego
jak
i wykonawcy, a także podmiotu wydającego zabezpieczenie. Proponowana zmiana
pkt 3.2.10 wzoru umowy:
3.2.10 Jeżeli formą zabezpieczenia należytego wykonania Umowy będzie forma
niepieniężna (w tym forma gwarancji bankowej lub gwarancji ubezpieczeniowej),
to będzie ono zawierać zobowiązanie podmiotu wystawiającego daną gwarancję
do nieodwołalnej i bezwarunkowej zapłaty Zamawiającemu wszelkich kwot
do wysokości udzielonego zabezpieczenia należytego wykonania umowy na pierwsze
pisemne żądanie zawierające oświadczenie Zamawiającego stwierdzające
niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań Wykonawcy wynikających
z Umowy lub żądanie pokrycia roszczeń z tytułu rękojmi za Wady (w szczególności
bez konieczności akceptacji roszczeń, bez konieczności udokumentowania
lub uzasadnienia roszczeń, bez konieczności wskazania wartości lub elementów
składających się na roszczenia). Gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa może
przewidywać konieczność, bez konieczności zachowania innej formy zgłoszenia
roszczeń niż forma pisemna z podpisami osób upoważnionych do reprezentowania
Zamawiającego, wystosowania wezwania do zapłaty za pośrednictwem banku
prowadzącego rachunek Zamawiającego, żądania potwierdzenia przez notariusza
faktu, że złożone podpisy należą do osób upoważnionych lub żądania złożenia
wezwania tylko w formie listu poleconego lub wysłania kurierem).
Strony zgodnie postanawiają, że zobowiązanie gwaranta z gwarancji bankowej
lub gwarancji ubezpieczeniowej jest zobowiązaniem abstrakcyjnym. Zamawiający nie
dopuszcza wprowadzenia do gwarancji bankowej lub gwarancji ubezpieczeniowej
jakiegokolwiek postanowienia, warunków, formalności, które uniemożliwiają
lub utrudniają skorzystanie przez Zamawiającego z Zabezpieczenia należytego
wykonania Umowy przez
uzależnienie wypłaty z gwarancji od wykazania
materialnych przesłanek odpowiedzialności Wykonawcy. lub spełnienia innych
warunków formalnych, niż wykazanie umocowania osób żądających w imieniu
Zamawiającego wypłaty z gwarancji.
Wykonawca zobowiązany jest wyprzedzająco przekazać projekt gwarancji
do akceptacji Zamawiającego i uzyskać taką akceptację.
ZASADY ZWROTU ZABEZPIECZENIA NALEŻYTEGO WYKONANIA UMOWY
9) proponowana zmiana w pkt 3.2.8 wzoru umowy:
3.2.8 W przypadku przesunięcia terminu podpisania Protokołu Odbioru Końcowego
w stosunku do terminu przewidzianego w Harmonogramie Rzeczowo-Finansowym
lub
przedłużenia
okresu
obowiązywania
rękojmi,
Wykonawca
przedłuży
zabezpieczenie należytego wykonania Umowy na okres obejmujący również
przedłużenie okresu wykonywania Robót Budowlanych, Dostaw i Usług i/lub rękojmi w
związku
z przesunięciem ww. terminów. W przypadku niewykonania przez Wykonawcę
obowiązku przewidzianego w zdaniu poprzedzającym, w terminie do 14 (czternastego)
dnia przed upływem ważności zabezpieczenia należytego wykonania Umowy,
Zamawiający ma prawo:
(a)
skorzystać z zabezpieczenia należytego wykonania Umowy w kwocie, na którą musi
opiewać przedłużone zabezpieczenie należytego wykonania Umowy albo
(b)
potrącić z płatności przypadającej od Zamawiającego na rzecz Wykonawcy po dniu
niewykonania przez Wykonawcę obowiązku przedłużenia zabezpieczenia wartość
kwoty zabezpieczenia należytego wykonania Umowy.
W przypadku, gdy Zamawiający skorzystał z któregoś z powyższych uprawnień,
zobowiązany jest zwrócić Wykonawcy kwotę otrzymaną wskutek wykonania takiego
uprawnienia w terminie 10 (dziesięciu) Dni Roboczych: (i) po otrzymaniu od
Wykonawcy zabezpieczenia należytego wykonania Umowy z odpowiednio
przedłużonym okresem ważności albo (ii) po podpisaniu Protokołu Odbioru Końcowego
(w przypadku jeśli nie zostało przedłużone zabezpieczenie należytego wykonania
Umowy) lub po upływie okresu rękojmi (w przypadku jeśli nie zostało przedłużone
zabezpieczenie należytego usuwania wad w okresie rękojmi) odpowiednio kwotę
zabezpieczenia należytego wykonania Umowy lub kwotę zabezpieczenia należytego
usuwania wad w okresie rękojmi, pomniejszoną o ewentualne wypłaty z tytułu roszczeń
(jeżeli
Wykonawca
w ogóle nie dostarczył zabezpieczenia należytego wykonania na okres obejmujący
przedłużenie okresu rękojmi na zasadach określonych w niniejszym artykule 3.2.8
Koszty przedłużenia zabezpieczenia ponosi Wykonawca, jeżeli przesunięcie terminu
zakończenia realizacji Umowy lub wydłużenie okresu rękojmi nastąpi z przyczyn
leżących po jego stronie. W przypadku gdy przesunięcie ww. terminów nastąpi
z przyczyn leżących po stronie Zamawiającego, koszty przedłużenia zabezpieczenia
ponosi Zamawiający.
RELACJE Z PODWYKONAWCAMI
10) w zakresie zarzutu naruszenia prawa przez
nadużycie uprawnień do kształtowania
warunków umowy w zakresie wymagań dla zawierania przez wykonawcę umów
z podwykonawcami i wprowadzenie do wzoru umowy postanowień, które limitują
wysokość wynagrodzenia, na jakie wykonawca może umówić się z podwykonawcami,
proponowana zmiana
wzoru umowy, dostosowanie jej do przepisów prawa
i w szczególności przez wykreślenie pkt 3.3.24 i 3.3.25 wzoru umowy i dokonanie
następujących zmian w pkt 3.3.12 lit. h) wzoru umowy:
(…) Umowa o podwykonawstwo winna zawierać regulacje spójne i niekolidujące
z postanowieniami niniejszej umowy oraz określać w szczególności:
h) wartość robót lub dostaw Podwykonawcy nie może przekraczać wartości tożsamych
elementów robót lub dostaw Wykonawcy określonych w Harmonogramie i Kalkulacji
3.3.24 W umowach o podwykonawstwo Wykonawca zagwarantuje, aby suma
wynagrodzeń ustalona za zakres robót wykonanych przez Podwykonawców nie
przekroczyła wynagrodzenia przypadającego na podstawie umowy na ten zakres
robót.
3.3.25 Wymóg określony w art. 3.3.24 dotyczy umów o podwykonawstwo wskazanych
w art. 3.3.7. Jego
niedopełnienie skutkuje wniesieniem przez Zamawiającego
zastrzeżeń do projektu umowy o podwykonawstwo oraz sprzeciwu do umowy
o podwykonawstwo.
11) w zakresie zarzutu naruszenia prawa przez zastosowanie dodatkowego
i niezgodnego z ustawą Pzp zabezpieczenia w postaci możliwości zatrzymania
wynagrodzenia wykonawcy w dowolnej części w przypadku braku oświadczeń lub kopii
faktur podwykonawców, proponowana zmiana w pkt 11.7 lit. a) ppkt a) wzoru umowy:
Po otrzymaniu przez Zamawiającego faktury Wykonawcy zgodnie z postanowieniami
Umowy i stwierdzeniu przez Zamawiającego, że została ona w sposób prawidłowy
wystawiona:
a) jeżeli załączono do niej wymagane dokumenty, zgodnie z art. 11.4, Zamawiający
zapłaci Wykonawcy kwoty w niej określone:
a. w przypadku niedostarczenia dokumentów wskazanych w art. 11.4
lub dostarczenia oświadczeń, z których wynika, że Wykonawca zalega
z płatnościami wobec takich Podwykonawców w zakresie robót budowlanych
wykonywanych w ramach Umowy, a także w przypadku dostarczenia
oświadczeń potwierdzających istnienie sporu, Zamawiający będzie miał prawo
do wstrzymania płatności faktury Wykonawcy w części równej sumie kwot
wynikających z nieprzedstawionych dowodów zapłaty,:
i.
w dowolnej części – w przypadku braku oświadczeń, lub kopii faktur
Podwykonawców,
ii.
na kwotę zaległą lub sporną – w przypadku oświadczenia, które wskazuje
na zaległość lub spór,
przy czym wstrzymana płatność traktowana będzie, jako nieoprocentowana kaucja
gotówkowa, dla zabezpieczenia możliwego roszczenia Podwykonawców robót
budowlanych w stosunku do Zamawiającego, do czasu aż roszczenie Podwykonawcy
zostanie zaspokojone albo prawomocnie oddalone przez odpowiedni sąd.
W uzasadnieniu zarzutów nr 2 i 5 odwołania Odwołujący wskazał m.in.:
WARUNKI GRUNTOWE
Unikając dokonania precyzyjnego opisu przedmiotu zamówienia, Zamawiający prowadzi
do sytuacji, w której postępowanie będzie obarczone niemożliwym do usunięcia błędem,
a różni wykonawcy wycenią w ofercie różne ryzyka.
Zamawiający przekazując wykonawcom badania gruntowe nie powinien wskazywać
jednocześnie, że nie mają one charakteru wiążącego (jak to czyni aktualnie w pkt 3.12.1
wzoru umowy. Zgodzić się można z tezą, że przekazanie badań wyłącznie w zakresie 5
odwiertów może okazać się niewystarczające dla wykonania prac projektowych. Jednak
czym innym jest wykonanie bardziej wnikliwych, wymaganych dla prawidłowego
zaprojektowania obiektu badań, a czym innym jest właściwy opis przedmiotu zamówienia.
Stosując bowiem takie a nie inne sformułowania w pkt 3.12.1 wzoru umowy Zamawiający w
zasadzie w ogóle zaniechał opisu przedmiotu zamówienia w tym zakresie. Powiedział
bowiem
wykonawcom
de
facto:
to są moje badania gruntowe, ale traktujcie je tak, jakby ich nie było. Jeśli cokolwiek
się w stosunku do nich zmieni w trakcie realizacji – będzie to wasz problem.
Zamawiający w pkt 3.12.1 wzoru umowy przerzucił na wykonawcę wszelkie ryzyka,
związane z wynikami badań gruntowych, niezależnie od dokonanego przez siebie opisu
przedmiotu zamówienia. Zamawiający pozbawił wykonawców uprawnienia do dokonania
zmiany umowy w przypadku, jeśli napotkają warunku odmienne od wykazanych w
dokumentacji. I nie chodzi tu tylko o samą „jakość” gruntów, ale też o wszelkie inne sytuacje,
takie jak:
niezinwentaryzowane sieci, znaleziska archeologiczne, etc. Powyższe powoduje,
że nie tylko trudno jest prawidłowo wycenić ofertę w zakresie przedmiotu zamówienia, który
jest do wykonania, ale także wymaga od wykonawcy, by wycenił potencjalne ryzyka
związane z tym, co znajdzie w gruncie, bowiem nie może liczyć na zmianę umowy w tym
zakresie.
Ustawodawca chciał zapobiec takim sytuacjom i na ww. okoliczność przewidział klauzulę
abuzywną w art. 433 pkt 3) Pzp, zakazując takiego kształtowania umowy, które by
przewidywało odpowiedzialność wykonawcy za okoliczności, za które wyłączną
odpowiedzialność ponosi zamawiający. Tym samym uzasadniony jest wniosek o
konieczności wyeliminowania z postanowień wzoru umowy pkt 3.12.1 w zakresie, w jakim
przerzuca całość ryzyk związanych z gruntem na wykonawców.
Ponadto, powiązany z powyższym i uzasadniony jest wniosek o wprowadzenie do wzoru
umowy postanowień, które pozwolą na dokonanie zmiany umowy w sytuacji, w której
warunki gruntowe zastane na placu budowy będą odbiegać od tych opisanych przez
Zamawiającego.
KARY UMOWNE ZA OPÓŹNIENIE
Ze względu na dofinansowanie Zamawiający zdecydował się również na określenie
kar umownych za opóźnienie w realizacji przedmiotu umowy – w pkt 15.1 ppkt 9 wzoru
umowy. W ocenie Odwołującego również w tym zakresie Zamawiający nadużył swoich
uprawnień
do kształtowania postanowień umowy i naruszył w szczególności art. 433 pkt 1) i 3) Pzp.
Zamawiający jedynie ogólnikowo uzasadnił, że dofinansowanie stanowi dla niego podstawę
do odstąpienia od zasady wyrażonej w art. 433 pkt 1) Pzp. Przepis ten wprawdzie daje
możliwość wprowadzenia odpowiedzialności za opóźnienie, jednak musi to być uzasadnione
okolicznościami lub zakresem zamówienia. Gdyby przyjąć, że fakt skorzystania
z dofinansowania jest wyłączną przesłanką dla zastosowania kar za opóźnienie, w zasadzie
w każdym dofinansowanym przetargu zamawiający mógłby odstąpić od zastosowania się do
tej klauzuli abuzywnej. Spowodowałoby to, że klauzula ta byłaby de facto fikcją. Tymczasem
ustawodawca wprowadził ją ze względu na konkretne powody, w tym wyważenie ryzyk stron
umowy o zamówienie publiczne.
Odstąpienie od zasady wynikającej z art. 433 pkt 1) Pzp powinno mieć charakter wyjątkowy.
S
tosowanie kar „za zwłokę” daje zamawiającemu odpowiednie zabezpieczenie jego
interesów. Zgodnie z art. 476 kc: Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia
w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po
wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu
świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Zatem jedyną podstawą, co do której wykonawca mógłby się uwolnić od odpowiedzialności
w przypadku zastosowania kar „za zwłokę” jest fakt, że nie ponosi odpowiedzialności za
okoliczności, które doprowadziły do przekroczenia terminu. Ponosić będzie zatem np. za
swoje
zaniedbania,
czy zaniedbania osób, którymi posługuje się przy realizacji zamówienia. Nie będzie
natomiast odpowiedzialny za takie zdarzenia, za które ponosi odpowiedzialność
zamawiający
(np. za opóźnienia w akceptacji kart materiałowych czy wydłużanie procedur odbiorowych),
lub za zdarzenia nie będące w jego kontroli (np. działania organów administracji).
Stosowanie w niniejszych okolicznościach, przy wskazaniu też dziennej daty realizacji, kar
za opóźnienie, prowadzić musi do wniosku, że Zamawiający chce przerzucić na wykonawcę
maksimum ryzyk związanych z terminem, nawet takich, które są pod kontrolą
Zamawiającego. Wykonawca nie ma gwarancji np., że zamawiający podpisze aneks do
umowy. Jest to zatem nie tylko nadużycie pozycji dominującej przy kształtowaniu
postanowień umowy, ale też rodzi obawy o dążenie do wzbogacenia się kosztem
wykonawcy.
Z
astosowanie kar za opóźnienie ze względu na umowę o dofinansowanie stanowi
też o naruszeniu art. 433 pkt 3) Pzp. Zamawiający przerzuca bowiem na wykonawcę ryzyka
związane z dofinansowaniem, mimo że jest to jego umowa i sfera jego praw i obowiązków,
na którą wykonawca nie ma żadnego wpływu.
Z powyższych powodów w ocenie Odwołującego w niniejszej sprawie nie zachodzi podstawa
do odstąpienia od zastosowania zasad określonych w art. 433 pkt 1) Pzp i ewentualne kary
za przekroczenie terminu realizacji powinny zostać określone jako kary „za zwłokę” i o
nakazanie Zamawiającemu takiego kierunku zmiany umowy Odwołujący wnosi.
Zamawiający w odpowiedzi na odwołanie z 11 września 2024 r. oświadczył, że częściowo
uwzględnia odwołanie i wskazał, że w zakresie zarzutów 1, 3, 4, 6, 7, 8, 9 i 10 wprowadził
do dokumentów postępowania zmiany zgodne z postulowanymi przez Odwołującego. W toku
rozprawy
Zamawiający złożył dodatkowe oświadczenie o doprecyzowaniu zasad
dotyczących odbioru robót.
W zakresie zarzutów nr 2 i 5 Zamawiający wniósł o oddalenie odwołania i wskazał m.in.:
. Zamawiający prawidłowo zawarł w programie funkcjonalno-użytkowym informacje
o warunkach gruntowych i wodnych na terenie planowanej inwestycji. Dodatkowo
do materiałów przetargowych dołączono wyniki badań gruntowych wynikające z 5 odwiertów.
Zatem zarzut odwołującej dotyczący nieprawidłowości bądź niespełnienia przez program
funkcjonalno-
użytkowy
wymogów
powołanego
w
zarzucie
rozporządzenia
jest
bezpodstawny.
Doświadczenie życiowe wynikające z realizacji różnego rodzaju inwestycji budowlanych
wskazuje jednak, iż tego typu wyniki mogą nie być wystarczające, lub też mogą wystąpić
szczególne przeszkody dla realizacji budowlanych. Z tego właśnie powodu zarówno zakres
i lokalizacja kolejnych badań gruntu, które są uzależnione od lokalizacji i projektu budynków,
zamawiający pozostawił wykonawcom, którzy koszty tych prac a także związane z
warunkami gruntowymi ryzyka winni uwzględnić w cenie oferty.
Zamawiający zarazem, na wniosek każdego z zainteresowanych podmiotów, umożliwia
przeprowadzenie dodatkowych badań gruntowych na terenie planowanej inwestycji.
Dodatkowo należy wskazać, że nie polega na prawdzie twierdzenie, że pełne ryzyko
warunków gruntowych spada na Wykonawcę, bowiem pkt 10.2.2 przewiduje możliwość
zmiany terminu wykonania umowy, w wyniku innych przyczyn zewnętrznych, niezależnych
od Zamawiającego oraz Wykonawcy, trwających nieprzerwanie dłużej niż 7 dni, skutkujących
niemożliwością prowadzenia prac.
5. Z
astrzeżenie kary za opóźnienie jest zgodne z art. 433 pkt 1 Pzp i wynika z okoliczności
finansowania
zamówienia
ze
środków
zewnętrznych
wobec
Zamawiającego
(dofinansowanie), które to środki są dla Zamawiającego dostępne do wykorzystania
wyłącznie w przypadku rozliczenia całej inwestycji z finansującym do 31 grudnia 2027 r., co
wymaga odpowiednio wcześniejszego zakończenia prac objętych umową, a także
utrzymania bieżącej terminowości realizacji zamówienia.. Przekroczenie terminu wykonania
Przedmiotu Umowy spowoduje utratę finansowania zewnętrznego zamówienia przez
Zamawiającego (szkodę finansową w znacznym rozmiarze) oraz ograniczy dostępność do
wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych dla ubezpieczonych w ramach
powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, co uzasadnia stosowanie kary umownej za
opóźnienie.
Dodatkowo Zamawiający informuję o zmianie art. 15.1. pkt 9) umowy, który otrzymuje
brzmienie:
0,01 % Wynagrodzenia określonego w określonego w art. 11.1 z tytułu przekroczenia
któregokolwiek z terminów realizacji zamówienia określonych w art. 7.1.10 – za każdy
rozpoczęty dzień opóźnienia. Zastrzeżenie kary za opóźnienie wynika z okoliczności
finansowania zamówienia ze środków zewnętrznych wobec Zamawiającego
(dofinansowanie), które są dla niego dostępne do wykorzystania wyłącznie w terminie
wykonania Przedmiotu Umowy. Przekroczenie ostatecznego terminu wykonania
Przedmiotu Umowy może spowodować utratę finansowania zewnętrznego zamówienia
przez Zamawiającego (szkodę finansową w znacznym rozmiarze) oraz ograniczy
dostępność do wysokospecjalistycznych świadczeń zdrowotnych dla ubezpieczonych
w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, co uzasadnia stosowanie kary
umownej za opóźnienie.
Odwołujący w piśmie procesowym z 16 września 2024 r. jak i w toku postępowania z
udziałem stron potwierdził, że wprowadzone i deklarowane przez Zamawiającego zmiany
w dokumentach postępowania są w pełni zgodne z jego oczekiwaniami.
Po przeprowadzeniu rozprawy Izba, uwzględniając dokumentację przedmiotowego
postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, w tym w szczególności
treść SWZ, jak również biorąc pod uwagę oświadczenia i stanowiska Stron zawarte
w odwołaniu i pismach procesowych, a także wyrażone ustnie na rozprawie
i odnotowane w protokole, ustaliła i zważyła, co następuje.
Izba stwierdziła, że nie została wypełniona żadna z przesłanek ustawowych skutkujących
odrzuceniem odwołania, wynikających z art. 528 Pzp.
Przystępując do rozpoznania odwołania, Izba ustaliła wystąpienie przesłanek z art. 505 ust.
1 Pzp
, tj. istnienie po stronie odwołującego interesu w uzyskaniu zamówienia oraz
możliwości poniesienia przez niego szkody w wyniku kwestionowanych czynności
zamawiającego.
Postępowanie w zakresie zarzutów nr 1, 3, 4, 6, 7, 8, 9 i 10 odwołanie zostało umorzone –
Zamawiający częściowo uwzględnił odwołanie.
Mając na uwadze powyższe Izba merytorycznie rozpoznała złożone odwołanie
w zakresie
nieuwzględnionym przez Zamawiającego, uznając, że częściowo zasługuje ono
na uwzględnienie.
Rozpoznając odwołanie Izba przeprowadziła dowody z dokumentacji postępowania.
Izba ustaliła, co następuje:
Zarzut nr 2
Zgodnie z Opisem przedmiotu zamówienia (cz. IV SWZ):
Przedmiotem zamówienia jest budowa obiektu Centrum Leczenia Dzieci Szpitala
Uniwersyteckiego nr 1 im. dr. A. Jurasza w Bydgoszczy w formule „zaprojektuj-
wybuduj-
wyposaż” w zakresie zadania inwestycyjnego (…).
Celem inwestycji jest zaprojektowanie, budowa i wyposażenie nowego siedmio-
kondygnacyjnego (6 kondygnacji naziemnych, 1 podziemna) budynku szpitalnego
służącego leczeniu pacjentów pediatrycznych. Budynek będzie zlokalizowany
w miejscu istniejących budynków technicznych (planowana ich rozbiórka).
W zakres inwestycji będą wchodziły między innymi:
a)
Rozbiórka budynków technicznych (przedstawiono w opracowaniu graficznym
dot. prac związanych z zagospodarowaniem terenu)
b)
Zaprojektowanie i budowa nowych rozwiązań technicznych (przedstawiono
w opracowaniu graficznym dot. prac związanych z zagospodarowaniem terenu
i prac odrębnych)
c) Zaprojektowanie i budowa nowego budynku szpitalnego przewidzianego jako
nowa lokalizacja obecnych klinik pediatrycznych zlokalizowanych w budynkach
„C” i „F”, poradni specjalistycznych dla dzieci wraz z niezbędną częścią
dydaktyczna związaną z kształceniem kadr medycznych oraz obszarem izby
przyjęć, rejestracji, diagnostyki, blokiem operacyjnym i gabinetami zabiegowymi,
pomieszczeniami
działalności
pomocniczej
(obsługa
techniczna),
pomieszczeniami gospodarczymi związanymi z obsługą (szatnie, poczekalnie,
oc
hrona, zaplecze utrzymania czystości i higieny, toaletami ogólnodostępnymi,
przechowalniami itp.) częścią administracyjną, techniczną, magazynową i
socjalną.
d)
Zaprojektowanie i budowa łączników podziemnych i naziemnych łączącą
planowany budynek z pozostałą częścią zespołu budynków szpitala.
e)
Przebudowa istniejących i budowa nowych dróg dojazdowych, chodników i
miejsc postojowych, infrastruktury technicznej i zagospodarowanie terenów
zielonych niezbędnych dla funkcjonowania nowego obiektu.
f)
Wyposażenie poszczególnych obszarów i pomieszczeń nowego budynku
oraz ambulatorium i zakładów diagnostycznych szpitala powiązanych
z udzielaniem świadczeń dla pacjentów pediatrycznych w sprzęt i aparaturę
medyczną w zakresie przewidzianym w obowiązujących przepisach,
w szczególności w przepisach dotyczących udzielania świadczeń medycznych
oraz zgodnie z potrzebami szpitala, a także w inne niezbędne wyposażenie,
tj. zabudowy meblowe trwale związane z konstrukcją ścian w budynku i socjalno-
bytowe, z uwzględnieniem obowiązujących przepisów oraz zgodnie z potrzebami
szpitala.
Zgodnie z punktem 3.12 wzoru umowy:
„Warunki geologiczne i gruntowe na Terenie Budowy, zanieczyszczenia, przeszkody
Zamawiający przed etapem wszczęcia postępowania w sprawie o udzielenie
niniejszego zamówienia publicznego przeprowadził wstępne badania gruntu
(5 odwiertów), które udostępnił oferentom (w tym Wykonawcy) w celach
poglądowych. Dokumentacja ta nie ma charakteru wiążącego. Zamawiający nie może
zagwarantować, co Wykonawca uznaje i akceptuje, że warunki gruntowe będą
jednorodne jak w miejscu odwiertów, a przebieg sieci podziemnych będzie zbieżny
z mapami poglądowymi, ani że są w stanie technicznym nie wymagającym
dodatkowych nakładów. Wykonawca oświadcza, że akceptuje wszelkie ryzyka jakie
mogą zaistnieć w ramach wykonywania umowy, a dotyczące właściwości gruntu,
oświadcza, że uznaje i akceptuje, to, że materiały udostępnione przez
Zamawiającego należy traktować jako poglądowe i nie wiążące W związku z
powyższym, Wykonawca uznaje i akceptuje, że nie przysługują mu żadne roszczenia
w
stosunku
do Zamawiającego.
Jeżeli na Terenie Budowy (w trakcie prowadzenia robót) wystąpią:
(a)
instalacje
(sieci)
podziemne
niezinwentaryzowane
lub
niemożliwe
do zinwentaryzowania aktualnymi metodami technicznymi, a wskazane
zostaną przez Wykonawcę po odkrywce, to Wykonawca usunie je lub
przełoży na własny koszt.;
(b) substancje lub
materiały niebezpieczne lub toksyczne, to Wykonawca usunie
je na własny koszt.
(c)
przedmioty historyczne, relikty archeologiczne, zabytki, niewybuchy, niewypały
poniżej poziomu gruntu (udokumentowane w Dzienniku Budowy
i potwierdzone przez
Inspektora Nadzoru), to Wykonawca usunie je na własny
koszt”.
Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia Izba uznała, że nie potwierdziło się stanowisko
Odwołującego, co do przerzucenia na wykonawcę nadmiernego ryzyka związanego
z możliwością wystąpienia niekorzystnych warunków gruntowych na terenie realizacji
przedmiotu zamówienia. Podstawową okolicznością, która Izba wzięła pod uwagę jest fakt,
że postępowanie prowadzone jest w trybie zaprojektuj i wybuduj, który ze swojej natury
przenosi na wykonawcę obowiązek należytego sprawdzenia warunków gruntowych
projektowanej inwestycji.
Nie jest to zamówienia na realizację zamierzenia budowlanego
opisanego projektem budowlanym b
ędącym w dyspozycji Zamawiającego. Skoro
to obowiązkiem wykonawcy będzie wykonanie prac projektowych, to również po jego stronie
będzie należyta weryfikacja warunków gruntowych – projekt budowlany nie jest
przygotowywany w oderwaniu od miejsca przyszłej realizacji prac budowlanych.
Tym samym biorąc pod uwagę fakt, że Zamawiający udostępnił wyniki pięciu badań gruntu
na terenie inwestycji, oraz z ostrożności przyjął konieczność realizacji fundamentów budynku
z uwzględnieniem trudnych warunków terenowych, Izba uznała, że na wykonawców
nie zostały przerzucone nadmierne ryzyka – tj. ryzyka przekraczające poziom przyjęty
dla zamierzeń w trybie zaprojektuj i wybuduj. Co istotne Odwołujący nie podjął inicjatywy
dowodowej
zmierzającej do wykazania, że ze względu na charakter tej konkretnej inwestycji
i możliwe do napotkania przeszkody gruntowe, zasadnym byłoby wprowadzenie innych
warunków realizacji przedmiotu zamówienia, szczególnie w zakresie podziału ryzyk.
W konsekwencji powyższego zarzut nr 2 jako niezasadny podlegał oddaleniu.
Zarzut nr 5
Zamawiający we wzorze umowy ustanowił następujące zasady dotyczące kar umownych
z tytułu opóźnienia wykonawcy:
„15.1 Wykonawca zapłaci Zamawiającemu kary umowne z następujących tytułów:
0,01 % Wynagrodzenia określonego w określonego w art. 11.1 z tytułu przekroczenia
terminu realizacji zamówienia określonego w art. 7.1.9 – za każdy rozpoczęty dzień
opóźnienia. Zastrzeżenie kary za opóźnienie wynika z okoliczności finansowania
zamówienia ze środków zewnętrznych wobec Zamawiającego (dofinansowanie),
które są dla niego dostępne do wykorzystania wyłącznie w terminie wykonania
Przedmiotu Umowy. Przekroczenie terminu wykonania Przedmiotu Umowy
spowoduje utratę finansowania zewnętrznego zamówienia przez Zamawiającego
(szkodę
finansową
w znacznym rozmiarze) oraz ograniczy dostępność do wysokospecjalistycznych
świadczeń zdrowotnych dla ubezpieczonych w ramach powszechnego ubezpieczenia
zdrowotnego, co uzasadnia stosowanie kary umownej za opóźnienie”.
Zgodnie z art. 433 pkt 1 Pzp projektowane postanowienia umowy nie mogą przewidywać
odpowiedzialności wykonawcy za opóźnienie, chyba że jest to uzasadnione okolicznościami
lub zakresem zamówienia.
Zamawiający mając świadomość powyższego zakazu uzasadnił konieczność odstępstwa
od jego zastosowania faktem dofinansowania inwestycji ze źródeł zewnętrznych. Program,
z którego finansowane jest zadanie przewiduje możliwość utraty dofinansowania w
przypadku niezrealizowania inwestycji w określonym terminie. To z kolei zdaniem
Zamawiającego narzuca konieczność wprowadzenia bardzo restrykcyjnych zasad
dotyczących przestrzegania terminowej realizacji przedmiotu zamówienia – w przeciwnym
wypadku Zamawiający ryzykuje utratę przyznanych mu środków.
Biorąc pod uwagę powyższe Izba uznała stanowisko Zamawiającego za nieprawidłowe.
Wynikającą z art. 433 pkt 1 Pzp zasadą jest brak możliwości obciążenia wykonawcy karami
umownymi za opóźnienia, tj. przypadki nieterminowej realizacji przedmiotu zamówienia
z przyczyn za które wykonawca nie odpowiada. Konstrukcja tego przepisu wskazuje,
że odstępstwa od generalnego zakazu mają charakter wyjątku („chyba, że…”). Co za tym
idzie, by móc powołać się na ten wyjątek zamawiający musi wykazać zaistnienie określonych
przesłanek pozwalających na odstąpienie od reguły. Tymczasem Zamawiający powołał
się na okoliczność powszechnie występującą w polskich realiach, przynajmniej od czasu
funduszy przedakcesyjnych (środki UE). Mowa więc o ponad dwudziestu latach realizowania
w Polsce inwestycji obwarowanych warunkiem terminowej realizacji pod rygorem
utraty dofinansowania ze źródeł zewnętrznych. Sam zatem fakt dofinansowania inwestycji
ze źródeł zewnętrznych nie jest niczym niezwykłym w polskich warunkach i mimo, że
nakłada na Zamawiającego szczególne wymogi, co do terminowego realizowania i
rozliczania poszczególnych faz projektu, to nie stanowi okoliczności nietypowej czy
wyjątkowej, uzasadniającej przerzucenie na wykonawcę wszelkich ryzyk w zakresie
przestrzegania czasu realizacji zadania.
Zakres przedmiotu zamówienia również w ocenie Izby nie daje uzasadnienia do odstępstwa
od reguły określonej w art. 433 pkt 1 Pzp. W konsekwencji Izba uznała, ze zarzut potwierdził
się, czego wyrazem było nakazanie Zamawiającemu wprowadzenie zmiany wzoru umowy
i zastąpienie kar umownych za opóźnienie karami umownymi za zwłokę.
Podkreślenia wymaga również, że w toku rozprawy Zamawiający wskazując na możliwe
podstawy do obciążenia wykonawcy karami umownymi za nieterminową realizację,
wskazywał głównie na okoliczności zależne od wykonawcy (np. brak współdziałania z innymi
wykonawcami zajmującymi się realizacją inwestycji). Stanowisko takie jest od tyle nietrafne,
że Zamawiający jest w pełni uprawniony do nakładania kar umownych za zdarzenia, za które
odpowiada wykonawca.
Potwierdza to dodatkowo, że w postępowaniu nie zaistniały
przesłanki do zaostrzenia zasad odpowiedzialności wykonawców, tj. powyżej ogólnej reguły
określonej
w art. 433 pkt 1 Pzp.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono stosownie do wyniku sprawy
na podstawie art. 575 Pzp oraz w oparciu o przepisy rozporządzenia Prezesa Rady
Ministrów z 30 grudnia 2020 r. w sprawie szczegółowych rodzajów kosztów postępowania
odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu pobierania wpisu od odwołania
(Dz. U. z 2020 r. poz. 2437).
Mając powyższe na uwadze, orzeczono jak w sentencji.
Przewodniczący ……………………………………………..............
……………………………………………..............
……………………………………………..............
Otrzymuj raz w tygodniu aktualne informacje
o zmianach w prawie oraz komentarzach ekspertów
Otrzymasz darmowy e-book w prezencie!
„6 pytań o znowelizowane przepisy Pzp"