Sygnaliści w zamówieniach publicznych
Dnia 25 września 2024 r. wejdą w życie przepisy ustawy o ochronie sygnalistów. Ustawa implementuje dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz. UE L 305 z 26 listopada 2019 r., str. 17, ze zm.). Przepisy będą chronić osoby zgłaszające lub ujawniające naruszenia prawa w różnych wskazanych obszarach w tym również zamówień publicznych. Ustawa definiuje zarówno pojęcie sygnalisty, naruszenia prawa jak i zgłoszenia zewnętrznego i wewnętrznego.
Rozwiązania ustawy nie modyfikują ogólnych przepisów mogących służyć ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa. Normują natomiast m.in.:
- kanały dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych o naruszeniach,
- zasady funkcjonowania tych kanałów,
- zasady publicznego ujawnienia naruszenia przepisów.
Sygnalista to osoba, która działając w dobrej wierze i interesie publicznym, zgłasza lub ujawnia informację o naruszeniu prawa.
Zgodnie z ustawową definicją naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące:
1) korupcji;
2) zamówień publicznych;
3) usług, produktów i rynków finansowych;
4) przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
5) bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
6) bezpieczeństwa transportu;
7) ochrony środowiska;
8) ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
9) bezpieczeństwa żywności i pasz;
10) zdrowia i dobrostanu zwierząt;
11) zdrowia publicznego;
12) ochrony konsumentów;
13) ochrony prywatności i danych osobowych;
14) bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
15) interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
16) rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
17) konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela - występujące w stosunkach jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1–16.
W tych zakresach zatem możliwe będą zgłoszenia naruszeń. Jednym z obszarów jest korupcja oraz zamówienia publiczne.
Sygnalista po tym, jak pozyska informację (lub podejrzenie) o naruszeniu prawa w zakresie objętym ustawą będzie mógł dokonać:
- zgłoszenia wewnętrznego,
- zgłoszenia zewnętrznego lub
- ujawnienia publicznego.
Zgodnie z art. 2 pkt 3 ustawy o ochronie sygnalistów informacja o naruszeniu prawa to informacja, w tym uzasadnione podejrzenie dotyczące zaistniałego lub potencjalnego naruszenia prawa, do którego doszło lub prawdopodobnie dojdzie w podmiocie prawnym, w którym sygnalista uczestniczył w procesie rekrutacji lub innych negocjacji poprzedzających zawarcie umowy, pracuje lub pracował, lub w innym podmiocie prawnym, z którym sygnalista utrzymuje lub utrzymywał kontakt w kontekście związanym z pracą, lub informację dotyczącą próby ukrycia takiego naruszenia prawa.
Zgłoszenie wewnętrzne polega na poinformowaniu o naruszeniu podmiotu prawnego, którego sygnalista jest pracownikiem lub pozostaje z nim w innych relacjach o charakterze zarobkowym. Zgłoszenie zewnętrzne jest skierowaniem informacji do organu publicznego lub Rzecznika Prawa Obywatelskich. Ujawnienie publiczne jest podaniem informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej przez samego sygnalistę z pominięciem pozostałych kanałów zgłoszeń. To od decyzji sygnalisty może wybierać kolejność zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych, nie jest obowiązkowe dokonanie zgłoszenia wewnętrznego przed zewnętrznym.
Od momentu zgłoszenia lub ujawnienia publicznego sygnalista uzyskuje ochronę. Nie jest przy tym ważna chwila przyjęcia zgłoszenia przez podmiot prawny, organ publiczny lub Rzecznika Praw Obywatelskich.
Ustawa rozszerza też system nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego o pomoc sygnalistom.
Aktualnie w polskim systemie prawnym brak jest kompleksowej regulacji poświęconej ochronie sygnalistów.
