Warunek udziału w postępowaniu dotyczący sytuacji ekonomicznej lub finansowej zgodny z Pzp

Między innymi o tym, jak ocenić, czy warunki zostały postawione właściwie a także jak sprawdzić, czy wykonawcy spełniają warunki udziału w postępowaniu związane z zasobami finansowymi i ekonomicznymi, piszemy w poniższym artykule.

W artykule najpierw omawiamy reguły formułowania warunków a potem katalog dokumentów za pomocą których można zweryfikować wymogi. Ostatni rozdział zawiera pytania Czytelników dotyczące warunków finansowych. 

Zamawiający ma prawo weryfikować, czy sytuacja ekonomiczna lub finansowa, w jakiej znajduje się wykonawca, umożliwi mu realizację zamówienia w sposób zgodny z oczekiwaniami zamawiającego.

Warunek finansowy i ekonomiczny zamawiający powinien stawiać, uwzględniając specyfikę danego zamówienia. Powinien w szczególności wziąć pod uwagę:

• czas trwania kontraktu,
• możliwość udzielenia zaliczki oraz
• przewidywane płatności częściowe.

Związek warunku z przedmiotem zamówienia może być wyrażony poprzez powiązanie z:

• wielkością przedsięwzięcia,
• nakładem, jaki musi ponieść wykonawca oraz
• sposobem płatności wynagrodzenia należnego wykonawcy.

W odniesieniu do sytuacji finansowej lub ekonomicznej zamawiający może wymagać w szczególności, aby wykonawcy posiadali określone minimalne roczne przychody, w tym określone minimalne roczne przychody w zakresie działalności objętej zamówieniem. Co do zasady warunek można postawić na poziomie maksymalnie dwukrotności wartości zamówienia.

Zakaz ustalania minimalnego rocznego przychodu na poziomie wyższym niż dwukrotność szacunkowej wartości zamówienia nie będzie dotyczył należycie uzasadnionych przypadków odnoszących się do przedmiotu zamówienia lub sposobu jego realizacji. Jeżeli minimalny roczny przychód zostanie ustalony na poziomie wyższym, wówczas zamawiający będzie zobowiązany wskazać w dokumentach zamówienia powód zastosowania takiego wymogu.

W zakresie omawianego warunku zamawiający może także wymagać, aby wykonawcy przedstawili informacje na temat:

• ich rocznych sprawozdań finansowych wykazujących w szczególności stosunek aktywów do zobowiązań; wymóg może być uwzględniony, jeżeli zamawiający określi w dokumentach zamówienia przejrzyste i obiektywne metody i kryteria takiego uwzględnienia;
• posiadania przez wykonawcę odpowiedniego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej;
• posiadania przez wykonawcę określonej zdolności kredytowej lub środków finansowych.

Określając warunek zdolności ekonomicznej lub finansowej wykonawcy, zamawiający powinien uwzględniać w szczególności:

• formę płatności, jaką przewidział w specyfikacji warunków zamówienia,
• koszty, jakie musi ponieść wykonawca, aby zrealizować zamówienie.

Wydaje się bowiem oczywiste, że jeżeli zamawiający przewidział płatności w częściach, wypłatę zaliczek na realizację zamówienia lub gdy realizacja zamówienia nie generuje dużych kosztów po stronie wykonawcy, wówczas samo odniesienie warunku do skali przedsięwzięcia lub do szacunkowej jego wartości może okazać się zbyt wygórowane i nieuzasadnione celem, jakiemu ma służyć stawianie warunku. W konsekwencji może doprowadzić do wyeliminowania z kręgu potencjalnych wykonawców, podmioty zdolne do realizacji zamówienia. Takie wygórowane wymagania mogą być kwestionowane poprzez złożenie odwołania do KIO.

Zgodnie z w § 8 rozporządzenia o podmiotowych środkach dowodowych w celu potwierdzenia spełniania przez wykonawcę warunków udziału w postępowaniu lub kryteriów selekcji dotyczących sytuacji ekonomicznej lub finansowej zamawiający może żądać dalej opisanych dokumentów.

We wstępie do wyliczenia dokumentów użyto zwrotu „w szczególności”. To oznacza, że katalog podmiotowych środków dowodowych żądanych na potwierdzenie spełnienia warunku w zakresie sytuacji ekonomicznej lub finansowej jest otwarty, a zamawiający może zażądać zarówno wymienionych dokumentów jak i innych, adekwatnych do postawionych w postępowaniu warunków.

Jeżeli z uzasadnionej przyczyny wykonawca nie może złożyć wymaganych przez zamawiającego podmiotowych środków dowodowych, składa inne podmiotowe środki dowodowe, które w wystarczający sposób potwierdzają spełnianie opisanego przez zamawiającego warunku udziału w postępowaniu lub kryterium selekcji dotyczącego sytuacji ekonomicznej lub finansowej.

Zamawiający może wymagać:

• sprawozdania finansowego albo jego części – w przypadku gdy sporządzenie sprawozdania wymagane jest przepisami kraju, w którym wykonawca ma siedzibę lub miejsce zamieszkania. Jeżeli podlega ono badaniu przez firmę audytorską zgodnie z przepisami o rachunkowości, zamawiający może żądać również odpowiednio ze sprawozdaniem badania sprawozdania finansowego;
• inne dokumenty określające w szczególności przychody oraz aktywa i zobowiązania – w przypadku wykonawców niezobowiązanych do sporządzenia sprawozdania finansowego,

za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata obrotowe, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy – za ten okres.

Zamawiający może także żądać od wykonawcy oświadczenia o jego rocznym przychodzie lub przychodzie w obszarze objętym zamówieniem, za okres nie dłuższy niż ostatnie 3 lata obrotowe, a jeżeli okres prowadzenia działalności jest krótszy – za ten okres.

Kolejnym dokumentem jest informacja banku lub spółdzielczej kasy oszczędnościowo-kredytowej potwierdzająca wysokość posiadanych środków finansowych lub zdolność kredytową wykonawcy, w okresie nie wcześniejszym niż 3 miesiące przed jej złożeniem.

W doktrynie podkreśla się, że przepisy prawa nie określają ani formy, w jakiej może być wystawiana informacja banku, ani treści tego dokumentu. Z uwagi na to, że sformułowanie „posiadane środki” nie jest tożsame z pojęciem dostępnych środków ani też z pojęciem salda rachunku, za dopuszczalne należy uznać zarówno przedłożenie przez wykonawcę informacji o stanie salda rachunku, jak i informacji zawierającej oświadczenie wiedzy banku o wysokości dostępnych środków na konkretnym rachunku bankowym. Zasadność takiego stanowiska nie jest również kwestionowana przez KIO.

Zamawiający może także wymagać od wykonawców dokumentów potwierdzających, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia ze wskazaniem sumy gwarancyjnej tego ubezpieczenia.

Wedle przepisu, zamawiający może żądać złożenia dokumentów potwierdzających, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia ze wskazaniem sumy gwarancyjnej tego ubezpieczenia. W praktyce często zdarza się, że zamawiający dokumenty te utożsamiają wyłącznie z polisą OC. Taki pogląd jest oczywiście błędny, ponieważ wykonawca ma prawo przedłożyć „jakikolwiek” dokument, pod warunkiem, że z jego treści wynika, że jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia na sumę gwarancyjną określoną przez zamawiającego.

W mojej ocenie takim dokumentem może być:

• polisa OC wraz z potwierdzeniem jej opłacenia,
• umowa z ubezpieczycielem z dowodem opłacenia polisy,
• dokument wystawiony przez ubezpieczyciela i potwierdzający, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia na sumę gwarancyjną określoną przez zamawiającego, jak i
• każdy inny dokument potwierdzający spełnienie warunku w ww. zakresie.

Tym samym, za nieprawidłowe należy uznać formułowanie żądania przedłożenia przez wykonawcę wyłącznie polisy OC wraz z dowodem opłacenia składki.

Jeżeli jednak zamawiający postawił żądanie we wskazanym kształcie, a termin składania ofert upłynął (brak możliwości modyfikacji treści dokumentu zamówienia), zamawiający powinien mieć na uwadze, że zapis ten, jako niezgodny z prawem powszechnie obowiązującym, nie może wywoływać negatywnych konsekwencji dla wykonawców. Oznacza to, że niezależnie od literalnego brzmienia warunku, wykonawca może wykazać jego spełnienie również poprzez przedłożenie innego niż polisa OC, dokumentu potwierdzającego.

Z przedłożonego dokumentu musi obligatoryjnie wynikać wyłącznie to, że wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia na sumę gwarancyjną określoną przez zamawiającego.

Celem żądania od wykonawców przedłożenia policy OC jest zatem potwierdzenie, że:

• wykonawca prowadzi działalność związaną z przedmiotem zamówienia,
• wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w tym w zakresie swojej działalności, który jest związany z przedmiotem zamówienia,
• wykonawca „jest zdolny” do bycia objętym ubezpieczeniem w zakresie związanym z przedmiotem zamówienia, tj. jest na tyle wiarygodny dla zakładu ubezpieczeń, by ten chciał ponieść ryzyko związane z działalnością wykonawcy w tym właśnie zakresie,
• wykonawca jest zdolny do opłacania składek, których wysokość jest proporcjonalna do skali ryzyka ponoszonego przez zakład ubezpieczeń, związany z działalnością wykonawcy na danym rynku,
• wysokość sumy gwarancyjnej wynikająca z ubezpieczenia posiadanego przez wykonawcę jest proporcjonalna do wartości przedmiotu zamówienia.

Tym samym, przedkładany przez wykonawcę dokument nie musi zawierać żadnych innych informacji dodatkowych tj. wysokości składki, formy opłaty za polisę itp.

Dokumentem potwierdzającym posiadanie przez wykonawcę ubezpieczenia OC jest taki dokument, z którego treści będzie wynikało w sposób jasny, że wykonawca opłacił stosowną składkę/ratę albo, że pomimo nieopłacenia składki, wykonawca jest objęty ubezpieczeniem w terminie składania ofert. Powyższe można wywieść z art. 814 § 1 Kodeksu cywilnego, który stanowi, że jeżeli nie umówiono się inaczej, odpowiedzialność ubezpieczyciela rozpoczyna się od dnia następującego po zawarciu umowy, nie wcześniej jednak niż od dnia następnego po zapłaceniu składki lub jej pierwszej raty.

Sformułowanie w SWZ wymogu posiadania przez wszystkich wykonawców ubiegających się o udzielenie zamówienia, ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej na cały okres realizacji zamówienia, należy uznać za żądanie wygórowane, nieproporcjonalne i nieznajdujące uzasadnienia w przepisach ustawy Pzp.

Celem stawiania warunku posiadania przez wykonawcę odpowiedniego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej jest bowiem weryfikacja m.in. tego, czy wykonawca „jest zdolny” do bycia objętym ubezpieczeniem w zakresie związanym z przedmiotem zamówienia, tj. czy jest na tyle wiarygodny dla zakładu ubezpieczeń, by ten chciał ponieść ryzyko związane z działalnością wykonawcy w tym właśnie zakresie. Potwierdzając spełnienie warunku, wykonawca jest zobowiązany wykazać, że jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia na sumę gwarancyjną określoną przez zamawiającego na etapie prowadzenia postępowania.

Poniżej publikujemy wyjaśnienia, jakich nasi Eksperci udzielili niedawno w obszarze warunków finansowych i ekonomicznych.

Pytanie:

Warunkiem udziału w trybie podstawowym jest posiadanie środków własnych lub dostęp do kredytu w wysokości minimum 3.000.000 zł. Wykonawca, w wyniku wezwania z art. 274 pkt 1 ustawy Pzp, przedstawił oświadczenie z banku, w którym to widnieje zapis, że posiada zdolność kredytową do zaciągnięcia zobowiązania do kwoty 3.000.000 zł. Czy wykonawca spełnił warunek udziału w postępowaniu? Jeżeli nie, to jak powinien postąpić zamawiający?

Odpowiedź:

W sytuacji opisanej w pytaniu wykonawca wykazał spełnienie określonego przez zamawiającego warunku udziału w postępowaniu. Więcej

Pytanie:

Czy w zakresie wykazania posiadania środków finansowych istnieją przeciwskazania do polegania na zasobach podmiotów trzecich w sposób łączny (np. podmiot A zobowiązuje się do udostępnienia ww. zasobów finansowych w kwocie 1 mln PLN, a podmiot B w kwocie 1 mln, co daje łącznie 2 mln PLN – wskazane jako wymóg w SWZ)?

Odpowiedź:

Nie ma przeszkód prawnych, by zdolności finansowe podmiotów udostępniających zasoby ze sobą łączyć. Więcej

Pytanie:

Prowadzę procedurę w trybie zasady konkurencyjności o wartości szacunkowej 19.897.675 zł na wykonanie robót budowlanych z trwałym wyposażeniem wystawienniczym oraz stworzeniem wystaw na potrzeby realizacji projektu. W warunkach udziału w postępowaniu dotyczących sytuacji ekonomicznej i finansowej określono następujący wymóg: „Wykonawca jest ubezpieczony od odpowiedzialności cywilnej w zakresie prowadzonej działalności związanej z przedmiotem zamówienia na sumę gwarancyjną co najmniej 5 mln zł”.

W opisie zakresu ubezpieczenia oferty, którą najwyżej oceniono, wyszczególniono w szerokim zakresie roboty budowlane. Przedmiot zamówienia jednak, oprócz robót, obejmował również zakup sprzętu i wyposażenia (na kwotę 2 mln zł). Pytanie zatem, czy taka polisa jest prawidłowa i spełnia warunek (kwota się zgadza) i czy należy ją przyjąć?

Odpowiedź:

Zamawiający powinien uznać złożoną gwarancję za wystarczającą co do zakresu opisu przedmiotu ubezpieczenia. Więcej

Pytanie:

Czy podmioty wspólnie ubiegające się o udzielenie zamówienia, tzw. konsorcja, mogą łącznie spełniać warunek dotyczący sytuacji ekonomicznej i finansowej? Nie znalazłam zapisu w ustawie Pzp, który wprost dotyczyłby tego problemu. Zamawiający żąda, aby wykonawca wykazał się zdolnością finansową na poziomie 1.000.000 zł. Czy aby spełnić ten warunek, jeden z konsorcjantów może potwierdzić zdolność w wysokości 400.000 zł, a drugi 600.000 zł? Czy do potwierdzenia tego warunku jeden z wykonawców musi wykazać, że dysponuje zdolnością finansową na poziomie 1.000.000 zł? A może każdy z konsorcjantów powinien mieć takie zasoby?

Odpowiedź:

Nie ma przeszkód prawnych, by połączyć ze sobą zdolności finansowe podmiotów składających wspólną ofertę. Więcej

Pytanie:

Czy podmiot trzeci, który udostępnia wykonawcy swoje zasoby finansowe (tj. środki pieniężne) musi być wskazany przez wykonawcę jako podwykonawca?

Odpowiedź:

Wykonawca nie musi wskazywać podmiotu, który udostępnia mu środki finansowe, jako podwykonawcy. Więcej