Sygn. akt: KIO 2818/24
WYROK
Warszawa, dnia 5 września 2024 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodnicząca: Katarzyna Poprawa
Protokolant:
Oskar Oksiński
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 3 września 2024 roku w Warszawie odwołania
wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu 7 sierpnia 2024 roku przez
Odwołującego wykonawcę J. P. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą J. P.
Usługi Remontowo-Budowlane „FAS-BUD” Żelazówka 75 33-200 Dąbrowa Tarnowska
w postępowaniu prowadzonym przez Zamawiającego Gminę Dąbrowa Tarnowska ul.
Rynek 34 33-
200 Dąbrowa Tarnowska
orzeka:
oddala odwołanie
kosztami postępowania obciąża Odwołującego wykonawcę J. P. prowadzącego
działalność gospodarczą pod firmą J. P. Usługi Remontowo-Budowlane „FAS-
BUD” Żelazówka 75 33-200 Dąbrowa Tarnowska i:
zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 10 000 zł 00 gr
(słownie: dziesięć tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez Odwołującego
tytułem wpisu od odwołania.
Na orzeczenie
– w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia – przysługuje skarga
za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Warszawie
– Sądu Zamówień Publicznych.
Przewodnicząca:
……………………………….
Sygn. akt: KIO 2818/24
Uzasadnienie
Zamawiający – Gmina Dąbrowa Tarnowska prowadzi postępowanie o udzielenie
zamówienia publicznego pod nazwą: „Rozwój tkanki społecznej i wzrost aktywności
obywatelskiej poprzez budowę Centrum Kulturalno-Społecznego w Nieczajnie Górnej - II
etap”, znak: IZP.271.2.16.2024, dalej: „Postępowanie”. Postępowanie prowadzone jest
w trybie podstawowym bez negocjacji, zgodnie z
ustawą z dnia 11 września 2019 r Prawo
zamówień publicznych (t.j. Dz. U. 2023 poz. 1065 ze zm. ) dalej: „ustawa Pzp” lub „Pzp”.
Ogłoszenie o zamówieniu zostało zamieszczone w Biuletynie Zamówień Publicznych w dniu
8 lipca 2024 r. pod numerem 2024/BZP 00401802.
W dniu 6 sierpnia 2024 roku do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej zostało
wniesione odwołanie przez wykonawcę J. P. prowadzącego działalność gospodarczą pod
firmą Usługi Remontowo-Budowlane FAS-BUD J. P. w Dąbrowie Tarnowskiej, dalej jako
„Odwołujący” wobec:
czynności Zamawiającego, polegającej na odrzuceniu oferty Odwołującego,
2. braku poinformowania
Odwołującego o przyczynach faktycznych i prawnych
unieważnienia czynności badania i oceny ofert oraz wezwania do uzupełnienia
dokumentów i złożenia podmiotowych środków dowodowych, podjętych w postępowaniu
przez Zamawiającego.
Odwołujący zarzucił Zamawiającemu obrazę następujących przepisów prawa:
art. 226 ust. 1 pkt 5 ustawy Pzp, poprzez nieuprawnione odrzucenie złożonej przez
Odwołującego oferty na skutek błędnego uznania, że treść oferty jest niezgodna
z warunkami zamówienia, przez wzgląd na brak dołączenia do niej kosztorysu
ofertowego oraz ze względu na fakt, iż:
a)
żądany przez Zamawiającego kosztorys ofertowy nie stanowi treści oferty, bowiem
kosztorys ten w żaden sposób nie wpływał na relację: zakres prac -
wynagrodzenie należne wykonawcy;
b)
oferta obejmuje realizację całości przedmiotu zamówienia;
c)
wynagrodzenie za realizację zamówienia zostało przewidziane w dokumentach
zamówienia jako ryczałtowe, a nie kosztorysowe, co potwierdzają postanowienia
SWZ, a także w szczególności § 19 ust. 10 projektowanych postanowień
umownych (załącznik do Specyfikacji Warunków Zamówienia – dalej SWZ),
zgodnie z którym wykonawca zobowiązany jest w cenie ofertowej
ująć wszystkie
koszty
(również
te
nie określone w dokumentacji przetargowej i projektowej), związanie z
wykonaniem przedmiotu zamówienia i niezbędne dla prawidłowego i pełnego jego
wykonania;
d)
Zamawiający na etapie badania ofert, otrzymał od Odwołującego brakujący
kosztorys ofertowy, na podstawie skierowanego wezwania do uzupełnienia
w oparciu o art. 128 ust. 1 Pzp.
e)
Zamawiający po dokonaniu badania i oceny ofert, otrzymał od Odwołującego
podmiotowe środki dowodowe, na podstawie skierowanego wezwania w oparciu
o art. 274 ust. 1 Pzp,
2) art. 16 pkt 2 i 3 oraz art. 18 ust. 1 ustawy Pzp, na skutek braku przekazania
Odwołującemu informacji wraz z uzasadnieniem o unieważnieniu dokonanych przez
Zamawiającego czynności dotyczących badania i oceny ofert oraz wezwania do
złożenia kosztorysu ofertowego i podmiotowych środków dowodowych, czym
Zamawiający naruszył zasadę jawności i przejrzystości (transparentności), a także
proporcjonalności postępowania.
Podnosząc powyższe zarzuty Odwołujący wniósł o:
uwzględnienie odwołania w całości,
nakazanie Zamawiającemu unieważnienie czynności odrzucenia oferty Odwołującego
i dalsze prowadzenie postępowania i procedowanie oferty Odwołującego w oparciu
o uzupełnione przez Odwołującego kosztorys ofertowy oraz podmiotowe środki
dowodowe,
3. (alternatywnie)
– nakazanie Zamawiającemu unieważnienie czynności wyboru
najkorzystniejszej oferty, dokonanego w trakcie trwania postępowania odwoławczego
(jeśli taki wybór zostanie dokonany) i przywrócenie oferty Odwołującego do
procedowania, zgodnie z pkt. 2.
Ponadto wn
iósł o zasądzenie na rzecz Odwołującego kosztów postępowania według norm
przepisanych, w tym kosztów zastępstwa według spisu, który przedłożony zostanie
na rozprawie.
Odwołujący wskazał, iż posiada interes we wniesieniu odwołania, albowiem jego
oferta sklasyfikowana została na pierwszym miejscu w rankingu, jak również uzupełnił
brakujący kosztorys ofertowy oraz podmiotowe środki dowodowe. Tym samym
unieważnienie czynności odrzucenia jego oferty i dalsze prowadzenie postępowania w
oparciu o uzupełnione podmiotowe środki dowodowe, uprawdopodabnia wybór oferty
Odwołującego jako najkorzystniejszej i realizację zamówienia. Jednocześnie Odwołujący
wskaz
ał, iż w obecnym stanie faktycznym na skutek nieuprawnionego odrzucenia jego
oferty,
ponosi
on
szkodę
w postaci utraty możliwości realizacji zamówienia, a tym samym uzyskania zysku.
Uzasadnienie naruszenie art. 226 ust. 1 pkt 5 ustawy Pzp
Zamawiający odrzucił ofertę Odwołującego, pomimo uprzedniego wezwania go do
uzupełnienia brakującego kosztorysu ofertowego oraz kolejno podmiotowych środków
dowodowych. Zamawiający w Rozdziale II.8.A.8) Specyfikacji Warunków Zamówienia (dalej
SWZ) w katalogu dokumentów składanych wraz z ofertą wymienił „wypełniony formularz
kosztorysu ofertowego”. Zastrzegł również iż brak jego załączenia do oferty spowoduje
jej odrzucenie jako niezgodnej z treścią SWZ. Wykonawca nie załączył przedmiotowego
kosztorysu do oferty. Nie mniej jednak w dniu 25 lipca
2024 roku został wezwany przez
Zamawiającego do jego uzupełnienia, na podstawie art. 128 ust. 1 ustawy Pzp, pod rygorem
odrzucenia oferty. Odwołujący uzupełnienia dokonał w wymaganym terminie tj. w dniu 29
lipca
2024 roku. W konsekwencji powyższego Zamawiający przeprowadził badanie i ocenę
ofert
i w dniu 30 lipca
2024 roku wezwał Odwołującego do złożenia podmiotowych środków
dowodowych, zgodnie z katalogiem wskazanym w SWZ. W dniu 2 sierpnia 2024 roku
o godzinie 9:45, podmiotowe środki dowodowe zostały przesłane do Zamawiającego
za pośrednictwem „Formularza do komunikacji” zamieszczonego na stronie internetowej
prowadzonego postępowania. Kolejno w dniu 2 sierpnia 2024 roku o godzinie 12:13
Odwołujący otrzymał od Zmawiającego informację o odrzuceniu jego oferty, na podstawie
art. 226 ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp, ze względu na brak złożenia kosztorysów ofertowych wraz
z ofertą.
Odwołujący nie zgadza się z dokonaną czynnością odrzucenia jego oferty, skoro
uprzednio Zamawiający wezwał go do uzupełnienia na podstawie art. 128 ust. 1 ustawy Pzp,
brakującego kosztorysu ofertowego, uznając go tym samym jako „inny dokument składany
w postępowaniu”, którego uzupełnienie umożliwia przywołany przepis ustawy. Tym samym
podjęte przed odrzuceniem oferty przez Zamawiającego czynności, Odwołujący uważa
za właściwe i skuteczne prawnie, pozwalające na dalsze procedowanie złożonej przez
Odwołującego oferty oraz podmiotowych środków dowodowych, których ewentualna
pozytywna ocena pozwoli na dokonanie wyboru jego oferty jako najkorzystniejszej
w przedmiotowym postępowaniu (oferta Odwołującego została sklasyfikowana na 1 miejscu
w rankingu). Takie działania Zamawiającego potwierdzają w szczególności fakt, iż żądany
na etapie składania ofert kosztorys, nie stanowi treści oferty.
O braku możliwości przypisania kosztorysowi przymiotu treści oferty, przemawia również
fakt, iż w Postępowaniu mamy do czynienia z zamówieniem, w którym wynagrodzenie
ustalono
jako ryczałtowe. W takim przypadku kosztorys uważany jest jako inny dokument
składany
w postępowaniu, możliwy do ewentualnego uzupełnienia.
Zastrzeżony w SWZ rygor odrzucenia oferty, wyłącznie na skutek nie załączenia do niej
kosztorysu ofertowego uznać należy za nieskuteczny, również ze względu na fakt, iż żądany
kosztorys w żaden sposób nie wpływał na relację pomiędzy zakresem prac a
wynagrodzeniem należnym wykonawcy. Za wykonanie zamówienia ustalono bowiem
wynagrodzenie ryczałtowe, na co wprost wskazują postanowienia SWZ (Rozdział III.6.6.7 –
pn.
Projektowane postanowienia umowy, które zostaną wprowadzone do treści umowy w
sprawie zamówienia publicznego, Rozdział II.11.11.2 – pn. Opis sposobu obliczenia ceny)
oraz załącznik do SWZ - Projektowane postanowienia umowne/wzór umowy w § 19 ust. 2,
10, 11. W szczególności § 19 ust.10 wskazuje iż należne wykonawcy wynagrodzenie
obejmuje koszty robót i materiałów niewyspecyfikowanych w dokumentacji przetargowej, a
niezbędnych do wykonania całości przedmiotu umowy, jak również nie wymienionych w
dokumentacji ofertowej, a koniecznych do wykonania poszczególnych asortymentów robót,
które są zaś niezbędne do wykonania całości przedmiotu umowy. Tak scharakteryzowane
wynagrodzenie
jest
tożsame
ze zdefiniowanym w art. 632 § 1 Kodeksu cywilnego, według którego „Jeżeli strony umówiły
się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia
wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru
lub kosztów prac.”.
Tym samym powyższe ustalenia prowadzą do wniosku, że w Postępowaniu, udostępniony
przez Zamawiającego przedmiar robót, posłużyć winien wykonawcom jedynie jako materiał
informacyjno- pomocniczy do opracowania i oszacowania ceny oferty. Natomiast
sporządzony na jego podstawie kosztorys ofertowy, Zamawiający może wykorzystać
wyłącznie do oceny prawidłowości ceny oferty. Jednak to wykonawca samodzielnie kalkuluje
swoje wynagrodzenie ryczałtowe i przedstawia je w ofercie, biorąc pod uwagę zakres
rzeczowy zamówienia określony w dokumentach przetargowych, za pomocą których
dokonano opisu przedmiotu zamówienia. W konsekwencji z powyższego płynie wniosek, że
przy ryczałtowym charakterze wynagrodzenia, brak załączenia do oferty kosztorysu
ofertowego nie ma znaczenia dla oceny prawidłowości jej sporządzenia i przygotowania.
Wykonawca bowiem przy tak ustalonym
rodzaju wynagrodzenia, ma obowiązek ponieść
koszty i wykonać w trakcie realizacji zamówienia również te roboty, które nie zostały ujęte w
kosztorysie ofertowym, ale są objęte udostępnioną przez Zamawiającego dokumentacją
opisującą
przedmiot
zamówienia.
Tym samym kosztorysu takiego nie można traktować jako treść oferty i jego brak
penalizować automatycznym odrzuceniem oferty w Postępowaniu.
Mając na uwadze powyższe, bez wątpienia należy w Postępowaniu przyznać kosztorysowi
ofertowemu, nawet pomimo wymienienia go w katalogu dokumentów za pomocą, których
opisany został przedmiot zamówienia, wyłącznie funkcji pomocniczej, służącej ustaleniu
ceny oferty, bowiem poza takim przeznaczeniem, żadne inne nie wynika z dokumentów
zamówienia. Umieszczenie bowiem przedmiaru robót, na podstawie którego kosztorys jest
przygotowywany, w zestawieniu dokumentów, za pomocą których dokonuje się opisu
przedmiotu zamówienia, nie przyznaje mu żadnej innej funkcji lecz wynika wprost
z Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 20 grudnia 2021 w sprawie
szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych
wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno-użytkowego. Zgodnie
bowiem z treścią § 4 ust. 1 rozporządzenia, przedmiar robót wchodzi wraz ze specyfikacją
techniczną wykonania i odbioru robót budowlanych, w skład dokumentacji projektowej,
za pomocą której zamawiający dokonuje opisu przedmiotu zamówienia o roboty budowlane,
do realizacji których wymagane jest uzyskania pozwolenia na budowę. W związku
z powyższym ponownego zaznaczenia wymaga, iż nie ma podstaw aby twierdzić,
że w Postępowaniu, kosztorys stanowił treść oferty, natomiast brak jego złożenia, podstawę
do jej odrzucenia, jako niezgodnej z warunkami zamówienia. Za treść oferty uważa się
bowiem m. in. zadeklarowane spełnienie wymagań zamawiającego co do zakresu, ilości,
jakości warunków realizacji i innych elementów istotnych dla wykonania zamówienia, przez
co należy ją rozumieć jako treść zobowiązania wykonawcy do zgodnego z żądaniami
zamawiającego wykonania zamówienia (sygn. akt KIO 125/24 z dnia 2 lutego 2024 r.).
Tym samym kosztorys sporządzony na postawie przedmiaru robót, nie określa zakresu
zamówienia, który wykonawca musi wykonać w pełnej wysokości, wskazanej w
dokumentach zamówienia, w tym również w zakresie nieprzewidzianym, a koniecznym do
wykonania
ze względu na tzw. sztukę budowlaną. Takie stanowisko prowadzi do wniosku, iż treść
żądanego przez Zamawiającego i uzupełnionego na jego wezwanie kosztorysu, nie wpływała
na żaden istotny element zamówienia, które rozliczane będzie w oparciu o sztywną cenę
ryczałtową i obejmuje wszystkie elementy przedstawione w formie pisemnej i graficznej
w dokumentacji projektowej opisującej przedmiot zamówienia. A contrario, co było często
podnoszone pod rządami starej ustawy Prawo zamówień publicznych, wątpliwym jest
również, w przypadku ustalenia w postępowaniu wynagrodzenia ryczałtowego, samo
żądanie przez Zamawiającego złożenia kosztorysu ofertowego wraz z ofertą przez
wszystkich wykonawców, chyba że kosztorysowi nadana została szczególna rola w trakcie
realizacji zamówienia, czego jak wspomniano wyżej w Postępowaniu nie można się
doszukać. Na marginesie należy również podnieść, iż koncepcja oczekiwania przez
zamawiających załączenia do oferty przedmiarów robót przy wynagrodzeniu ryczałtowym
została negatywnie oceniona przez Urząd Zamówień Publicznych. W wystąpieniu Prezesa
Urzędu
Zamówień
Publicznych
z 2.12.2013 r. poddano w wątpliwość prawidłowość takiego działania, ponieważ zamawiający
może żądać od wykonawców wyłącznie oświadczeń lub dokumentów niezbędnych
do przeprowadzenia postępowania. Z treści wspomnianego stanowiska Prezesa UZP wynika
m.in., że: „w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego kosztorys może pełnić jedynie funkcję
pomocniczą, zaś wykonawca w ofercie ma obowiązek podania w ofercie ceny całkowitej,
z uwzględnieniem wszystkich kosztów i prac niezbędnych do wykonania przedmiotu
zamówienia, niezależenie od tego, czy zamawiający przewidzi te prace w przedmiarze.
Co więcej, wykonawca nie jest zwolniony w takich okolicznościach z uwzględnienia
nieprzewidzianych w przedmiarze prac w swojej ofercie, jeżeli prace te są niezbędne
do prawidłowego wykonania przedmiotu zamówienia). Tym samym w przypadku
wynagrodzenia ryczałtowego kosztorys ofertowy nie jest - zdaniem Prezesa UZP,
dokumentem niezbędnym do przeprowadzenia postępowania na roboty budowlane.
W związku z powyższym w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego, jeżeli kosztorys
miał wyłącznie charakter pomocniczy, Zamawiający nie powinien wyciągać w stosunku
do Wykonawcy negatywnych konsekwencji w postaci odrzucenia oferty. Natomiast
działaniem powszechnie stosowanym i właściwym jest ewentualne żądanie złożenia
kosztorysu ofertowego, dopiero przed podpisaniem umowy, wyłącznie przez wykonawcę
którego oferta została wybrana jako najkorzystniejsza.
Skoro, więc w Postępowaniu w oparciu o analizę dokumentów zamówienia można
wysnuć wniosek, że kosztorysowi przypisano wyłącznie funkcję pomocniczą, tym samym
w ocenie prawnej Odwołującego nie było również przeszkód do jego uzupełnienia. Tym
samym jeśli Zamawiający sobie zażyczył, to kosztorys należy złożyć, a skoro tak, to można
i wezwać do jego uzupełnienia. Obala to skuteczność i słuszność zastrzeżenia,
iż nie dołączenie kosztorysu do oferty, obligatoryjnie spowoduje jej odrzucenie jako
niezgodnej z tr
eścią warunków zamówienia. Dlatego w przypadku nie złożenia kosztorysu
wraz z ofertą, interes Zamawiającego, powinno się konwalidować za pomocą wezwania do
jego uzupełnienia, które to uzupełnienie nie stanowi ani modyfikacji treści oferty, ani też
ewentualnego złożenia drugiej oferty. Nie zmienia to jednak faktu, iż kosztorys ofertowy
może posłużyć Zamawiającemu wyłącznie do weryfikacji zaoferowanej ceny względem
zadeklarowanej w formularzu ofertowych. Tym samym brak kosztorysu jak i jego
uzupełnienie w przypadku wynagrodzenia ryczałtowego, nie wpływa na cenę za realizację
zamówienia,
tym bardziej na jego zakres, które są niezmienne przez cały okres realizacji. Wynagrodzenie
ryczałtowe (stałe-niezmienne) jest bowiem różne od wynagrodzenia kosztorysowego, które
ma charakter wynikowy i jego wysokość jest zależna od rozmiaru świadczenia wykonanego
przez przyjmującego zamówienie tj. nakładu pracy, ilości materiału i zostaje wyliczona
według cen i stawek przyjętych w kosztorysie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja
1981 r., IV CR 157/81). Wyłącznie bowiem w przypadku wynagrodzenia kosztorysowego
kosztorys określa wynagrodzenie w sposób przybliżony, szacunkowy, natomiast o
ostatecznej wysokości wynagrodzenia decyduje rozmiar świadczenia składającego się na
wykonanie dzieła.
Treść oferty wykonawcy wyczerpuje się w podanej kwocie globalnej za realizację
przedmiotu zamówienia. W przypadku oferty zawierającej cenę ryczałtową brak jest zatem
podstaw do jej odrzucenia na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 5) ustawy Pzp, z uwagi
na niezgodność jej treści z treścią warunków zamówienia, która to niezgodność objawia się
wyłącznie brakiem załączenia do oferty kosztorysu ofertowego. W takiej sytuacji za
skuteczne należy uznać pierwotnie dokonane czynności Zamawiającego, zmierzające do
uzupełnienia kosztorysu w celu dalszego procedowania złożonej oferty Odwołującego.
Naruszenie art. 16 pkt. 2 i 3 oraz 18 ust. 1 ustawy Pzp
Konsekwencją odrzucenia oferty Odwołującego, była konieczność wyeliminowania
z Postępowania uprzednio skierowanych wezwań o uzupełnienie kosztorysu oraz złożenie
podmiotowych środków dowodowych. Zgodnie z zasadą przejrzystości (art. 16 pkt. 2 Pzp)
oraz jawności (art. 18 ust. 1 Pzp), którymi musi się charakteryzować postępowanie o
udzielenie zamówienia publicznego, o unieważnieniu swoich decyzji Zamawiający, podobnie
jak w przypadku ich pierwotnego podejmowania zobowiązany jest informować wykonawców,
podaj
ąc uzasadnienie swojego działania. Niestety Odwołujący nie otrzymał od
Zamawiającego żadnej informacji o unieważnieniu uprzednio podjętych czynnościach, tym
bardziej
o uzasadnieniu podjętych działań. Do dnia 2 sierpnia 2024 roku, tj. do dnia otrzymania
informacji
o odrzuceniu oferty, Odwołujący pozostawał w przekonaniu, iż jego oferta przeszła
proces badania i oceny, czego konsekwencją było wezwanie go jako wykonawcy, którego
oferta została najwyżej oceniona do uzupełnienia podmiotowych środków dowodowych.
Bowiem tylko po przebrnięciu najpierw badania a potem oceny ofert, mógł zostać
sklasyfikowany jako wykonawca, który złożył najwyżej ocenioną ofertę, pozostając w
dalszym procesie wyboru. Pewność Odwołującego w tym względzie, spowodowała iż nie
przystępował on do innych postępowań, bowiem działania Zamawiającego dawały podstawy
by
sądzić,
iż w niedługim czasie może dojść do wyboru jego oferty jako najkorzystniejszej. Tym bardziej
koniecznym jest penalizowanie działań Zamawiającego, jako naruszających zasadę
przejrzystości, nazywaną też zasadą transparentności, przejawiającą się tym, że
zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia
publicznego w sposób umożliwiający weryfikację prawidłowości tego postępowania,
prowadząc odpowiednią dokumentację czynności podejmowanych w związku z
postępowaniem.
Ponadto
zgodnie
z tą zasadą, zamawiający przekazuje wykonawcom, na każdym etapie postępowania,
informacje o p
odejmowanych przez siebie decyzjach. Przejrzystość w odniesieniu do decyzji
zamawiającego oznacza natomiast, że motywy, którymi się on kieruje, podejmując decyzje,
albo wynikają z zasad określonych w dokumentach postępowania, albo z przepisów prawa
i są niezmienne w toku prowadzonego postępowania. Zasada przejrzystości stanowi
swojego rodzaju model obiektywny, gdyż działanie przejrzyste to prowadzenie postępowania
o udzielenie zamówienia w sposób czytelny, zrozumiały oraz umożliwiający ocenę i kontrolę.
Gwarantuje ona, że postępowanie zawiera jasne reguły i istnieją środki do weryfikacji
prawidłowości ich stosowania, a zamawiający podejmuje przewidywalne decyzje na
podstawie wcześniej ustalonych kryteriów, które zapewniają zachowanie zasady uczciwej
konkurencji
i równego traktowania wykonawców. Wyrazem przestrzegania tej zasady jest wypełnianie
wszystkich określonych w Pzp obowiązków informacyjnych nałożonych na zamawiającego,
dotyczących uzasadnienia podjętych przez niego czynności. Zamawiający, realizując zasadę
przejrzystości poprzez przekazywanie informacji wymaganych przez Pzp, umożliwia
korzystanie przez wykonawcę m.in. z prawa do posiadania pełnej wiedzy w zakresie tego,
jakimi przesłankami kierował się zamawiający, oceniając jego ofertę i inne oferty i dokonując
wyboru najkorzystniejszej (Komentarz Urzędu Zamówień Publicznych H. Nowak, M. Winiarz
– wydanie II). Każda bowiem czynność Zamawiającego w postępowaniu, a w szczególności
kierowana do wykonawców, powinna posiadać swoje faktyczne i prawne uzasadnienie.
Prawidłowe wypełnianie tych obowiązków informacyjnych ma fundamentalne znaczenie
dla całego postępowania przez co niewątpliwie kształtuje zaufanie do podmiotów
wydatkujących środki publiczne (sygn. akt. KIO 512/23 z dnia 13 marca 2023 r.). Natomiast
brak wypełnienia tej dyspozycji powodować może utratę zaufania do gospodarza
postępowania. Szczególnie uwidacznia to przepis art. 253 ust. 1 pkt 2 Pzp, który stanowi
realizację zasad postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, takich jak jawność
postępowania, transparentność oraz równe traktowanie wykonawców i zachowanie uczciwej
konkurencji i nakłada na zamawiającego obowiązek zakomunikowania wykonawcom,
dlaczego uznał, że dana oferta podlega odrzuceniu, a po stronie wykonawcy kształtuje
prawo do uzyskania pełnej i rzetelnej wiedzy na temat przyczyn odrzucenia oferty. Ma to
doniosłe znaczenie uwzględniając okoliczność, że na podstawie informacji przekazanej
zgodnie
z w/w przepisem, wykonawca po pierwsze podejmuje decyzję, czy skorzystać ze środków
ochrony prawnej, a po drugie, jakie zarzuty sformułować w odwołaniu i w jaki sposób
polemizować ze stanowiskiem zamawiającego (sygn. akt. KIO 1084/22 z dnia 12 maja 2022
r.).
Dalej podnieść należy, iż z przepisu art. 16 pkt 3 Pzp wynika, że zamawiający ma zawsze
obowiązek nie tylko przygotowania, ale i prowadzenia postępowania o udzielenie
zamówienia w sposób proporcjonalny. Zasada proporcjonalności jest dyrektywą, zgodnie z
którą zamawiający powinien podejmować w postępowaniu działania adekwatne do
osiągnięcia założonego celu, a zastosowane przez niego środki powinny być najbardziej
odpowiednie,
tj. nieograniczające w sposób nieuzasadniony dostępu wykonawców do postępowania.
Przy czym wymóg proporcjonalności dotyczy wszystkich czynności podejmowanych przez
zamawiającego w toku postępowania. Jest to jedna z nadrzędnych w stosunku do dalszych
szczegółowych uregulowań Pzp (w tym art. 128 ust. 1 Pzp) zasada udzielania zamówień
publicznych, która chroni wykonawców przed skrajnym formalizmem ze strony instytucji
zamawiającej (vide wyrok Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 12 września 2023 r., sygnatura
akt: KIO 2527/23).
W związku z powyższym w przedmiotowym stanie faktycznym, jeżeli kosztorys miał
wyłącznie charakter pomocniczy, Zamawiający nie powinien wyciągać w stosunku
do
Wykonawcy negatywnych konsekwencji w postaci odrzucenia oferty, gdyż przy
wynagrodzeniu ryczałtowym, odmiennie niż przy wynagrodzeniu kosztorysowym, brak
jakiegokolwiek "naturalnego" powiązania pomiędzy kosztorysem, a wynagrodzeniem.
Kosztorys w takim przypadku (przy wynagrodzeniu ryczałtowym) nie określa treści
świadczenia - zakres robót budowlanych określony jest w dokumentacji projektowej.
Kosztorys powinien służyć wykonawcom jedynie jako materiał informacyjno - pomocniczy
do opracowania i oszacowania oferty. To Wykonawca samodzielnie kalkuluje swoje
wynagrodzenie ryczałtowe i przedstawia je w ofercie biorąc pod uwagę zakres rzeczowy
określony dokumentacją projektową, specyfikacjami technicznymi wykonania i odbioru robót
budowlanych i postanowieniami projektu umowy. W konsekwencji przy ryczałtowym
charakterze wynagrodzenia, brak załączenia do oferty kosztorysu ofertowego (czy jego
części, np. w postaci zestawienia materiałów) nie ma znaczenia dla oceny prawidłowości
sporządzenia i przygotowania oferty. W oczywisty sposób bazowanie przez Wykonawcę
na art. 226 ust. 1 pkt 5 ustawy pzp, należy uznać za oczywiście nieproporcjonalne w sytuacji,
gdy wynagrodzenie zostało wskazane jako ryczałtowe, a zakres robót budowlanych
określony został w SWZ, to zaniechanie przy składaniu oferty złożenia kosztorysu
ofertowego nie ma znaczenia dla możliwości oceny, czy został spełniony odnośny warunek
udziału
w postępowaniu. Tym samym egzekwowanie przez Zamawiającego bezprzedmiotowego
wymagania stanowi wyłącznie przejaw skrajnego formalizmu, czemu sprzeciwia się zasada
proporcjonalności.
Nadto wskazać należy iż wątpliwym prawnie jest działanie Zamawiającego
polegające przekazaniu Odwołującemu informacji o odrzuceniu jego oferty, niezgodnie z
dyspozycją określoną w art. 253 ust. 1 pkt 2 ustawy Prawo zamówień publicznych.
Informację o ofertach odrzuconych, Zamawiający przekazuje bowiem wszystkim
wykonawcom, którzy złożyli oferty, niezwłocznie po wyborze najkorzystniejszej oferty,
podając uzasadnienie faktyczne i prawne. Obowiązek jednoczesnego przekazywania
informacji o wyborze i odrzuceniu ofert potwierdza w szczególności literatura tematu, która w
komentarzu
Urzędu
Zamówień
Publicznych
(H. Nowak, M. Winiarz
– wydanie II) do ustawy Prawo zamówień publicznych wskazuje,
że „obowiązek informacyjny, o którym mowa w art. 253 ust. 1 Pzp, jest realizowany
wyłącznie w stosunku do wykonawców, którzy złożyli oferty i musi on być realizowany
równocześnie
(w tym samym albo niemal tym samym czasie) w stosunku do wszystkich wykonawców,
którzy złożyli oferty w postępowaniu”.
Krajowa Izba Odwoławcza w wyroku sygn. akt KIO1084/22 z 12.05.2022 r. stwierdziła
natomiast, że przepis art. 253 ust. 1 pkt 2 Pzp stanowi realizację zasad postępowania
o udzielenie zamówienia publicznego, takich jak jawność postępowania oraz równe
traktowanie wykonawców i zachowanie uczciwej konkurencji oraz nakłada na
zamawiającego obowiązek zakomunikowania wykonawcom, dlaczego uznał, że dana oferta
podlega odrzuceniu,
a po stronie wykonawcy kształtuje prawo do uzyskania pełnej i rzetelnej
wiedzy na temat przyczyn odrzucenia oferty. Ma to doniosłe znaczenie uwzględniając
okoliczność,
że na podstawie informacji przekazanej zgodnie z w/w przepisem wykonawca po pierwsze
podejmuje decyzję, czy skorzystać ze środków ochrony prawnej, a po drugie jakie zarzuty
sformułować w odwołaniu i w jaki sposób polemizować ze stanowiskiem zamawiającego.
Tym samym w związku z przekazaniem Odwołującemu w Postępowaniu informacji
o odrzuceniu jego oferty niezgodnie z przepisem do tego dedykowanym, Odwołujący
z ostrożności korzysta ze swojego uprawnienia do wniesienia odwołania już w tym
momencie, co wyczerpuje dyspozycje art. 515 ust. 1 pkt 2) lit a) zgodnie z którym winien to
uczynić
w terminie 5 dni od dnia przekazania informacji o dokonanej czynności przez
Zamawiającego.
Wobec powyższego Odwołujący wnosi jak na wstępie.
W dniu 2 września 2024 roku Zamawiający złożył odpowiedź na odwołanie, w której wniósł
o oddalenie odwołania w całości.
Po przeprowadzeniu rozprawy z udziałem Stron, na podstawie zgromadzonego
w sprawie materiału dowodowego oraz oświadczeń i stanowisk Stron złożonych
pisemnie oraz ustnie do protokołu, Krajowa Izba Odwoławcza ustaliła co następuje:
Izba ustaliła, że nie została wypełniona żadna z przesłanek, o których stanowi art.
528 ustawy Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U. z 2023 roku, poz. 1605 ze zm.)
skutkujących odrzuceniem odwołania. Odwołanie zostało wniesione do Prezesa Krajowej
Izby Odwoławczej w dniu 6 sierpnia 2024 roku wobec czynności Zamawiającego z dnia 26
lipca 2024 roku.
Izba ustaliła, że Odwołujący przekazał w ustawowym terminie kopię odwołania
Zamawiającemu. Izba ustaliła, że zostały wypełnione łącznie przesłanki z art. 505 ust 1
ustawy
– środki ochrony prawnej określone w niniejszym dziale przysługują wykonawcy,
uczestnikowi konkursu, a także innemu podmiotowi jeżeli ma lub miał interes w uzyskaniu
danego zamówienia oraz poniósł lub może ponieść szkodę w wyniku naruszenia przez
Zamawiającego przepisów niniejszej ustawy - to jest posiadania interesu w uzyskaniu
danego
zamówienia
oraz możliwości poniesienia szkody.
Izba ustaliła i zważyła:
Biorąc pod uwagę zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, poczynione ustalenia
faktyczne oraz orzekając w granicach zarzutów zawartych w odwołaniu, Izba stwierdziła,
że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.
Izba wskazuje, że rozpoznając zarzuty podniesione w odwołaniu ocenia czynności
podjęte przez Zamawiającego, odpowiadając na pytanie czy Zamawiający poprzez
wykonanie konkretnych czynności w postępowaniu, lub poprzez zaniechanie czynności, do
których wykonania był zobowiązany, naruszył przepisy prawa zamówień publicznych.
W analizowanym stanie faktycznym w ocenie Izby, Zamawiający nie naruszył przepisów
prawa zamówień publicznych w zakresie zarzutów odwołania.
Izba za niezasadny uznała zarzut naruszenia art. 226 ust. 1 pkt 5 ustawy Pzp,
poprzez nieuprawnione odrzucenie złożonej przez Odwołującego oferty na skutek błędnego
uznania, że treść oferty jest niezgodna z warunkami zamówienia, przez wzgląd na brak
dołączenia
do niej kosztorysu ofertowego oraz ze względu na fakt, iż:
a)
żądany przez Zamawiającego kosztorys ofertowy nie stanowi treści oferty, bowiem
kosztorys ten w żaden sposób nie wpływał na relację: zakres prac - wynagrodzenie
należne wykonawcy;
b)
oferta obejmuje realizację całości przedmiotu zamówienia;
c)
wynagrodzenie za realizację zamówienia zostało przewidziane w dokumentach
zamówienia jako ryczałtowe, a nie kosztorysowe, co potwierdzają postanowienia
SWZ, a także w szczególności § 19 ust. 10 projektowanych postanowień umownych
(załącznik do Specyfikacji Warunków Zamówienia – dalej SWZ), zgodnie z którym
wykonawca zobowiązany jest w cenie ofertowej
ująć wszystkie koszty (również te
nie
określone w dokumentacji przetargowej i projektowej), związanie z wykonaniem
przedmiotu zamówienia i niezbędne dla prawidłowego i pełnego jego wykonania;
d)
Zamawiający na etapie badania ofert, otrzymał od Odwołującego brakujący kosztorys
ofertowy, na podstawie skierowanego wezwania do uzupełnienia w oparciu o art. 128
ust. 1 Pzp.
e)
Zamawiający po dokonaniu badania i oceny ofert, otrzymał od Odwołującego
podmiotowe środki dowodowe, na podstawie skierowanego wezwania w oparciu
o art. 274 ust. 1 Pzp,
Przepis art. 226 ust. 1 pkt 5 Pzp, nakłada na Zamawiającego obowiązek odrzucenia
oferty jeżeli jej treść nie jest zgodna z warunkami zamówienia określonymi przez
Zamawiającego.
Ustawodawca zobowiązał więc Zamawiającego do odrzucenia ofert tych wykonawców,
którzy zaoferowali przedmiot zamówienia niezgodny z wymaganiami określonymi w
warunkach zamówienia, co do zakresu, ilości, jakości, warunków realizacji, parametrów
technicznych
i innych elementów istotnych dla wykonania przedmiotu zamówienia. Aby zastosować
podstawę odrzucenia oferty z art. 226 ust. 1 pkt 5) Pzp musi być możliwe do uchwycenia
na czym konkretnie polega niezgodność oferty, czyli co i w jaki sposób w ofercie nie jest
zgodne z konkretnie wskazanymi, skwantyfikowanymi i ustalonymi jednoznacznie
postanowieniami wynikającymi z określonych warunków zamówienia. Odrzuceniu podlega
zatem wyłącznie oferta, której treść jest niezgodna z warunkami zamówienia. Zaznaczenia
wymaga, że punktem wyjścia dla ustalenia zgodności oferty wykonawcy z wymaganiami
Zamawiającego są postanowienia zawarte w dokumentach zamówienia, w których zostały
jasno i przejrzyście wyrażone oczekiwania zamawiającego.
Wobec powyższego, w pierwszej kolejności należy odnieść się do postanowień
specyfikacji warunków zamówienia, w której zamawiający określił stawiane wykonawcom
wymagania. Pamiętać bowiem należy, że wykonawca składając ofertę nie może domyślać
się co Zamawiający miał na myśli opisując przedmiot zamówienia, lecz przygotować ofertę
w sposób spełniający wszystkie warunki zamówienia. Za niedopuszczalne należy uznać
twierdzenie o niezgodności oferty wykonawcy na podstawie niezawartych w treści
specyfikacji wymagań lub subiektywnej, rozszerzającej interpretacji jej zapisów jak również
dokonanie oceny oferty przez pryzmat oczekiwań nieznajdujących odzwierciedlenia w SWZ.
Wykonawca bowiem przygotowując swoją ofertę, opiera się na dosłownym brzmieniu
postanowień SWZ.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt rozpoznawanej sprawy, wskazać należy,
że treść postanowień SWZ, w szczególności zawarta Rozdziale II.8.A.8) wyraźnie formułuje
obowiązek dla wykonawcy, polegający na tym, że Wykonawca składa razem
z ofertą wypełniony formularz kosztorysu ofertowego (stanowiący załącznik nr 11 do SWZ).
Zamawiający zastrzegł również, że brak załączenia do oferty wypełnionego formularza j/w
spowoduje odrzucenie oferty jako niezgodnej z treścią SWZ, co przesądza o konieczności
złożenia kosztorysu łącznie z ofertą.
Zamawiaj
ący określił wymagane dokumenty:
A.
DOKUMENTY SKŁADANE RAZEM Z OFERTĄ
(…)
8) Wypełniony formularz kosztorysu ofertowego (stanowiący załącznik nr 11 do SWZ)
Brak załączenia do oferty wypełnionego formularza j/w powoduje odrzucenie oferty
jako niezgodnej z treścią SWZ.
Wymagana forma:
Formularz musi być złożony w formie elektronicznej lub postaci elektronicznej
opatrzonej podpisem zaufanym, lub podpisem osobistym osoby upoważnionej do
reprezentowania wykonawców zgodnie z formą reprezentacji określoną w dokumencie
rejestrowym właściwym dla formy organizacyjnej lub innym dokumencie.
Obowiązku tego – co nie było sporne dla Stron – nie dopełnił Odwołujący, bowiem nie złożył
wraz z ofertą formularza kosztorysu ofertowego.
Wobec powyższego, w ocenie Izby oferta Odwołującego wypełniła przesłanki z art. w 226
ust. 1 pkt 5 Pzp, tj.
Odwołujący złożył ofertę niezgodną z warunkami zamówienia, a zatem
podlegającą obligatoryjnemu odrzuceniu przez Zamawiającego.
Nie można zgodzić się ze stanowiskiem Odwołującego, że z uwagi na wynagrodzenie
ryczałtowe nie miał on obowiązku załączenia do oferty kosztorysu ofertowego. Sposób
rozliczenia nie jest tu przedmiotem sporu, a żądanie kosztorysu ofertowego nie jest
powiązane ze sposobem rozliczenia. Wymóg ten Zamawiający ustanowił niezależnie od
rozliczenia ryczałtowego, ale z uwagi na swoje uzasadnione potrzeby, które wyartykułował
podczas rozprawy.
Izba wskazuje, że okoliczność że w przedmiotowym postępowaniu Zamawiający
przewidział rozlicznie ryczałtowe jest bez znaczenia dla rozpoznawanego zarzutu, bowiem
wymóg złożenia formularza kosztorysu ofertowego był określony przez Zamawiającego
w treści SWZ pod groźbą odrzucenia oferty, a jego spełnienie było obowiązkiem wszystkich
wykonawców składających oferty, niezależnie od przyjętego sposobu rozliczenia.
Izba w rozpoznawanym zarzucie nie ocenia zasadności żądania przez Zamawiającego
wraz z ofertą formularza kosztorysu ofertowego, lecz ocenia, czy Odwołujący złożył ofertę
zgodną z warunkami zamówienia. Jak zostało wykazane powyżej, a także przyznane
podczas rozprawy -
również przez Odwołującego, nie załączył on do oferty przedmiotowego
formularza kosztorysu ofertowego.
Na obecnym etapie postępowania, bez znaczenia dla sprawy jest subiektywna ocena
Odwołującego, dotycząca zasadności składania wymaganego formularza kosztorysu
ofertowego oraz funkcji jak
ą pełni on dla Zamawiającego.
Twierdzenie
, że kosztorys ofertowy ma jedynie charakter pomocniczy nie znajduje
potwierdzenia w treści warunków zamówienia, a jest jedynie stanowiskiem Odwołującego,
który mógł go złożyć, lecz z własnej woli tego zaniechał. Co więcej, podczas rozprawy,
Zamawiający wyjaśnił jak ważną rolę pełni dla niego wymagany kosztorys. Z całą pewnością
nie jest to funkcja pomocnicza.
Ponadto, dla oceny przedmiotowego sporu
, na obecnym etapie postępowania o udzielenie
zamówienia publicznego, przywołane przez Odwołującego stanowisko Prezesa UZP
w zakresie pełnienia funkcji pomocniczej przez kosztorys ofertowy, nie mogło zostać
uwzględnione jako argument w sprawie. Oceniając zgodność oferty z warunkami
zamówienia decydująca jest jej treść, która musi odpowiadać warunkom zamówienia, bez
względu na ich subiektywną ocenę przez Odwołującego - a ta nie odpowiadała wymaganiom
postawionym
przez Zamawiającego.
Wymaga podkreślenia, że jeżeli w ocenie Odwołującego wymóg złożenie wraz z
ofertą formularza kosztorysu ofertowego przy rozliczeniu ryczałtowym był nadmiarowy, albo
Odwołujący uważał go za nieuprawniony (kierując się przywołanym stanowiskiem Prezesa
UZP),
to winien dać temu wyraz poprzez zapytanie do treści SWZ albo skorzystanie ze
środków ochrony prawnej na postanowienia SWZ. Skoro tego nie uczynił – co potwierdził
Zamawiający podczas rozprawy - to znaczy, że zaakceptował wszystkie warunki
zamówienia wymagane przez Zamawiającego i zobowiązany był do złożenia oferty zgodnie z
ich
treścią.
W tym kontekście kosztorys stanowił treść oferty, która zgodnie z prawem zamówień
publicznych
nie podlega uzupełnieniu.
Izba wskazuje, że nieuprawnionym działaniem ze strony Odwołującego było
samodzielne decydowanie o zbędności formularza kosztorysu ofertowego i niezałączenie
go
do oferty. Tym działaniem, Odwołujący - z własnej woli, pozbawił się możliwości
uzyskania przedmiotowego zamówienia, bowiem obowiązkiem Zamawiającego w
powyższych okolicznościach było odrzucenie oferty Odwołującego na podstawie art. 226
ust. 1 pkt 5 Pzp.
Okoliczność, że Zamawiający wezwał Odwołującego do złożenia
brakującego formularza kosztorysu ofertowego pismem z dnia 24 lipca 2024 roku nie mogła
by
ć
podstawą
do sanowania niezgodności treści oferty z warunkami zamówienia.
W
tych okolicznościach zarzut podlegał oddaleniu.
Izba oddaliła również zarzut naruszenia art. 16 pkt 2 i 3 oraz art. 18 ust. 1, na skutek
braku przekazania Odwołującemu informacji wraz z uzasadnieniem o unieważnieniu
dokonanych przez Zamawiającego czynności dotyczących badania i oceny ofert oraz
wezwania do złożenia kosztorysu ofertowego i podmiotowych środków dowodowych, czym
Zamawiający naruszył zasadę jawności i przejrzystości (transparentności), a także
proporcjonalności postępowania.
Zgodnie z art. 16 pkt 2 i 3 Pzp
Zamawiający przygotowuje i przeprowadza
postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób: przejrzysty; proporcjonalny. Natomiast
zgodnie z art. 18 ust. 1
Postępowanie o udzielenie zamówienia jest jawne.
Odwołujący wskazał, że Zamawiający powinien go poinformować o unieważnieniu
czynności związanych z kierowanymi do niego wezwaniami w zakresie złożenia brakującego
formularza kosztorysu ofertowego oraz podmiotowych
środków dowodowych.
Izba podziela w tym zakresie argumentację Odwołującego, jednakże zwraca uwagę
na treść art. 554 ust. 1 pkt 1) Pzp, zgodnie z którą, Izba uwzględnia odwołanie w całości
lub w części, jeżeli stwierdzi naruszenie przepisów ustawy, które miało wpływ lub może mieć
istotny
wpływ na wynik postępowania o udzielenie zamówienia, konkursu lub systemu
kwalifikowania wykonawców.
W powyższych okolicznościach, brak wyraźnego poinformowania Odwołującego
o unieważnieniu czynności w postaci skierowanych wezwań do złożenia kosztorysu
ofertowego oraz po
dmiotowych środków dowodowych, nie ma wpływu ani nie miało
istotnego wpływu na wynik postępowania. Nawet gdyby Zamawiający poinformował
Odwołującego
o unieważnieniu powyższych czynności, oferta Odwołującego nadal podlegałaby odrzuceniu
na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 5 Pzp
. Zaniechanie Zamawiającego pozostawało więc bez
wpływu na wynik postępowania.
W konsekwencji, powyższy zarzut nie mógł zostać uwzględniony.
Podkreślenia wymaga jednak, że Zamawiający w żadnym piśmie nie poinformował
Odwołującego o tym, że jego oferta została najwyżej oceniana. Taki wniosek wynikał jedynie
z przypuszczeń Odwołującego.
Odnosząc się do przywołanego w treści uzasadnienia odwołania naruszenia z art.
253 ust. 1 pkt 2, Izba podkreśla, że Zamawiający nie dokonał jeszcze wyboru oferty
najkorzystniejszej, a zatem
obowiązek dotyczący równoczesnego poinformowania
wszystkich wykonawców, którzy złożyli oferty o wykonawcach, których oferty zostały
odrzucone, z
materializuje się dopiero po wyborze oferty najkorzystniejszej.
Wobec powyższego należało orzec jak w sentencji.
O kosztach postępowania odwoławczego Izba orzekła na podstawie art. 557 i 575
ustawy Pzp w zw. z § 5 pkt 1) oraz § 8 ust. 2 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów
w sprawie szczegółowych rodzajów kosztów postępowania odwoławczego, ich rozliczania
oraz wysokości i sposobu pobierania wpisu od odwołania z dnia 30 grudnia 2020 r. (Dz.U.
z 2020 r. poz. 2437).
Przewodnicząca: ………………………………..