Kryteria pozacenowe w zamówieniach to wielka prowizorka

Nowelizacja prawa o zamówieniach publicznych wymusiła na instytucjach i urzędach, by po 19 października 2014 roku przestały kierować się wyłącznie najniższą ceną i zaczęły uwzględniać inne, ważne społecznie czy ekologicznie kryteria, takie jak wymóg zatrudniania na etat czy wpływ produkcji na środowisko. Celem była likwidacja sytuacji, w której cena decyduje o wyborze oferenta, a aspekty jakościowe czy warunki pracy przy ich realizacji schodzą na dalszy plan.

Fundacja CentrumCSR.PL sprawdza jak regulacje te wdrażane są w praktyce. Przez pierwsze sześć miesięcy tego roku przebadała 803 zamówienia instytucji publicznych z Warszawy, Krakowa, Wrocławia, Poznania i Katowic. Przeanalizowała najróżniejsze ich kategorie – do robót budowlanych, poprzez sprzątanie i ochronę, aż po materiały biurowe oraz pielęgnację zieleni.

Wnioski? – Okazuje się, że wprawdzie skala stosowania kryteriów innych niż cena faktycznie wzrosła w porównaniu do pierwszego etapu naszego monitoringu – komentuje Tadeusz Joniewicz z Fundacji CentrumCSR.PL – Jednak w niemal 2/3 zamówień nadal stanowi ona co najmniej 90% wagi oceny oferty. Przy takim udziale pozostałe aspekty praktycznie nie mają znaczenia – zauważa.

Choć urzędnicy formalnie dostosowali się do zmian, to w praktyce podjęli jedynie pozorne działania, które nie przekładają się na poprawę warunków pracy czy ochronę środowiska. Często dodatkowe wymogi dotyczą takich kwestii jak np. późniejsza data płatności wykonawcy czy termin dostawy papieru. W żaden sposób nie wpływają na jakość realizowanych zamówień.

Warto odnieść się do wrześniowego przetargu Uniwersytetu Jagiellońskiego na roczną, całodobową ochronę budynku SOLARIS. Zwycięska firma EKOTRADE została zobligowana do zapewnienia pięciu ochroniarzy płynnie mówiących w języku angielskim (B2 wg. Common European Framework of Reference for Languages) i wpisanych na listę kwalifikowanych pracowników, dwóch nadzorujących, wyposażenie obiektu we własny sprzęt monitoringowy i utrzymywanie grup interwencyjnych. Jako kryterium inne niż cena wpisane zostało doświadczenie wykonawcy.

Nie pojawił się za to, m.in. warunek zatrudnienia na etat. Zaproponowana oferta oznacza, że koszt tzw. pracogodziny to 16 zł. Składają się na nią takie składniki jak m.in. zakup mundurów i sprzętu, przeszkolenia, montażu kamer i zysku agencji. Do pracownika trafia ułamek tej kwoty. - Można śmiało powiedzieć że jest to oferta nie gwarantująca pracownikowi wynagrodzenia na poziomie płacy minimalnej z ceną rażąco niską – mówi Michał Kulczycki, przewodniczący Organizacji Międzyzakładowej NSZZ "Solidarność" Pracowników Firm Ochrony, Cateringu i Sprzątania.

Z kolei nawet kluczowa rola ceny nie oznacza wyboru najtańszego produktu. Kancelaria Sejmu w sierpniu ogłosiła zamówienie na zakup 500 tabletów. W tym wypadku warunki pozacenowe nie miały na celu zakupu najtańszego sprzętu, jak często tłumaczą się urzędnicy, ale konkretnego modelu. Wskazywał na to chociażby wymóg systemu operacyjnego „zgodnego z iOS v. 8”, które spełnia wyłącznie firma Apple, produkująca jedno z najdroższych urządzeń.

Rezultaty II etapu monitoringu stosowania klauzul społecznych pokazują też widoczny, choć wciąż niewystarczający wzrost skali ich stosowania. W przetargach zawarto trzy razy więcej klauzul społecznych niż w drugiej połowie zeszłego roku. W okresie lipiec-grudzień 2014 znalazły się one w 1,8% ofert, w których mogły zostać wprowadzone, podczas gdy w okresie styczeń-czerwiec 2015 wskaźnik ten wzrósł do nieco ponad 6%. 

– Choć to prawie trzykrotny wzrost w porównaniu z zeszłym rokiem, to jednak nadal kropla w morzu potrzeb – mówi Grzegorz Piskalski, prezes zarządu Fundacji CentrumCSR.PL. – Dobrze, że samorządy zaczynają zauważać, że efektem ogłaszanych przez nie przetargów są, np. skandalicznie niskie stawki w ochronie. Muszą jednak pamiętać, że kiepskie warunki pracy zdarzają się również w sektorach, w których tych klauzul stosuje się mniej, np. w budownictwie.

Jeśli chodzi o aspekty środowiskowe, to choć ilościowo stosowane są częściej niż klauzule społeczne (21,7% przypadków), to jednak w przeciwieństwie do tych drugich nastąpiła stagnacja w ich stosowaniu – w drugim półroczu 2014 roku ich odsetek wynosił bowiem 22,8%. Kwestie takie jak wymogi zastosowania najbardziej ekologicznych technologii czy oceny kosztów życia zakupywanego produktu pojawiały się sporadycznie – odpowiednio w 17 i 4 zamówieniach na 803 przypadki analizowane przez Fundację CentrumCSR.PL.

-----
Monitoring prowadzony jest w ramach projektu „Wzmocnienie monitoringu stosowania zamówień publicznych w Polsce” realizowanego w ramach programu Obywatele dla Demokracji z Funduszy Europejskiego Obszaru Gospodarczego.