Czy ustawa o COVID-19 daje podstawy do odstąpienia od zawartej umowy przetargowej?

Regulacje ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych nie dają podstaw do zmiany umowy o zamówienie publiczne. Wprowadzają natomiast udogodnienia odnoszące się do zamówień związanych z ratowaniem zdrowia i życia.

Nadal obowiązuje także art. 145 ust. 1 ustawy Pzp, zgodnie z którym w razie zaistnienia istotnej zmiany okoliczności powodującej, że wykonanie umowy nie leży w interesie publicznym, czego nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy, lub dalsze wykonywanie umowy może zagrozić istotnemu interesowi bezpieczeństwa państwa lub bezpieczeństwu publicznemu, zamawiający może odstąpić od umowy w terminie 30 dni od dnia powzięcia wiadomości o tych okolicznościach.

Ustawodawca przewidział więc w ustawie Pzp regulację szczególną w stosunku do art. 395 kodeksu cywilnego ograniczającą umowne prawo stron odstąpienia od umowy o realizację zamówienia publicznego. Prawo to przysługuje wyłączne Zamawiającego i może z niego korzystać w ściśle określonej sytuacji. Regulacja pozostaje w zgodzie z naturą umów w sprawie zamówienia publicznego.

Wykonawca podpisujący umowę o realizację zamówienia publicznego czyni to w przeświadczeniu, iż wzajemne zobowiązania zostaną wykonane tj. zrealizowany zostanie cel publiczny określony w SIWZ, w zamian za co wykonawca otrzymania odpowiednie wynagrodzenia, zaś prawo odstąpienia będzie przysługiwać Zamawiającemu wyłącznie w sytuacji, gdy realizacja celu zamówienia nie będzie już w interesie publicznym.

Dlatego też ustawodawca wyłączył możliwość dowolnego ustalenia przez strony przypadków uprawniających do umownego odstąpienia od umowy, wprowadzając regulację szczególną, która prawo odstąpienia do umowy wiąże z celem postępowania czyli realizacją interesu publicznego. Gdyby ustawodawca pozostawił stronom dowolność w określeniu podstaw do odstąpienia od umowy, wówczas zbędna byłaby regulacja zawarta w art. 145 ustawy pzp.

Oczywistym jest również, że art. 145 ustawy Pzp nie wyłącza ustawowego prawa odstąpienia od umowy wynikającego z przepisów kodeksu cywilnego tj. z art. 491 i nast. kodeksu cywilnego. Potwierdził to również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 kwietnia 2010 r. (III CKN 1320/00) wskazując, iż kwestię odstąpienia od umowy w sprawie zamówienia publicznego oceniać należy w odniesieniu do przesłanek wskazanych w przepisach kodeksu cywilnego, z wyjątkiem przypadku odstąpienia od umowy przez zamawiającego, o którym mowa w art. 77 ustawy o zamówieniach publicznych (obecnie art. 145 ustawy Pzp).

(...) Nie jest celem postępowania o udzielenie zamówienia publicznego odstąpienie przez Zamawiającego od umowy w dowolnym momencie jej realizacji z bliżej nieokreślonej przyczyny. Celem postępowania jest zrealizowanie z góry określanego i zdefiniowanego celu publicznego i, jak wskazał ustawodawca w art. 145 ustawy Pzp, tylko w przypadku gdy dalsza realizacja owego celu publicznego nie leży w interesie publicznym, Zamawiający może skorzystać z prawa odstąpienia od umowy. W ocenie Izby prawo Zamawiającego od odstąpienia od umowy winno odzwierciedlać postanowienie art. 145 ustawy Pzp. Zakwestionowana klauzula we wzorze umowy winna odzwierciedlać brzmienie powyższego przepisu ustawy Pzp (...)”.

Dodatkowo należy podkreślić, że nie ma prawnej możliwości zmiany umowy, o której mowa w pytaniu, z wyłączeniem reguł wpisanych w art. 144 ustawy Pzp.