Sygn. akt KIO 3244/20
WYROK
z dnia 31 grudnia 2020 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodniczący:
Bartosz Stankiewicz
Protokolant:
Klaudia Kwadrans
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 grudnia 2020 r. w Warszawie
odwołania wniesionego
do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej w dniu 7 grudnia 2020 r. przez wykonawcę
SKANSKA S.A.
z siedzibą w Warszawie przy Alei Solidarności 173 (00-877 Warszawa) w
postępowaniu prowadzonym przez zamawiającego Państwowe Gospodarstwo Wodne
Wody
Polskie
z siedzibą w Warszawie przy ul. Żelaznej 59a (00-848 Warszawa)
orzeka:
Uwzględnia odwołanie i nakazuje zamawiającemu dokonanie zmiany postanowień
specyfikacji istotn
ych warunków zamówienia przez usunięcie zastrzeżenia ujętego w pkt 35
ppkt 1) i 2)
część I pn.: Instrukcja dla wykonawców tj. obowiązku osobistego wykonania
przez wykonawcę części zamówienia uznanych w SIWZ za kluczowe.
. Kosztami postępowania obciąża zamawiającego Państwowe Gospodarstwo Wodne
Wody Polskie
z siedzibą w Warszawie i:
2.1. zalicza na poczet
kosztów postępowania odwoławczego kwotę 20 000 zł 00 gr (słownie:
dwadzieścia tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez wykonawcę SKANSKA S.A.
z si
edzibą w Warszawie tytułem wpisu od odwołania;
zasądza od zamawiającego Państwowego Gospodarstwa Wodnego Wody Polskie
z siedzibą w Warszawie na rzecz wykonawcy SKANSKA S.A. z siedzibą w Warszawie
kwotę w wysokości 20 000 zł 00 gr (słownie: dwadzieścia tysięcy złotych zero groszy),
stanowiącą koszty strony poniesione z tytułu wpisu od odwołania.
Stosownie do art. 198a i 198b ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień
publicznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 1843 ze zm.) na niniejszy wyrok
– w terminie 7 dni od
dnia jego doręczenia – przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby
Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Warszawie.
Przewodniczący: ……………………………
Sygn. akt KIO 3244/20
UZASADNIENIE
Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie z siedzibą w Warszawie zwane
dalej:
„zamawiającym”, prowadzi postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego na
podstawie
przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (t. j.
Dz. U. z 2019 r., poz. 1843 ze zm.
), zwanej dalej: „Pzp”, w trybie przetargu nieograniczonego
na wykonanie robot budowlanych pod nazwą: 3A.4 Rozbudowa odcinka prawego wału
poniżej stopnia Dąbie wraz z budową wrót przeciwpowodziowych w rejonie stoczni
remontowej, znak sprawy: 2784/JRP/2020
, zwane dalej postępowaniem.
Ogłoszenie o zamówieniu zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej w dniu 25 listopada 2020 r., pod numerem 2020/S 230-565866.
Szacunkowa wartość zamówienia, którego przedmiotem są roboty budowlane, jest
wyższa od kwot wskazanych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 11
ust. 8 Pzp.
Wykonawca SKANSKA S.A.
z siedzibą w Warszawie, zwany dalej: „odwołującym” w
dniu 7 grudnia 2020 r. wni
ósł odwołanie na treść Specyfikacji Istotnych Warunków
Zamówienia (zwanej dalej: „SIWZ”) w tym stanowiących jej integralną część Instrukcji Dla
Wykonawców (zwanych dalej: „IDW”).
Odwołujący zarzucił zamawiającemu naruszenie następujących przepisów:
1) art.
29 ust. 2 Pzp w związku z art. 7 ust. 1 Pzp przez opis przedmiotu zamówienia w
sposób utrudniający uczciwą konkurencję;
2) art. 36 ust. 2 pkt 1) Pzp w zw. z art. 7 ust. 1 Pzp przez
nieuzasadnione zastrzeżenie przez
zamawiającego osobistego wykonania przez wykonawcę kluczowych części zamówienia,
który utrudnia uczciwą konkurencję i bezzasadnie zawęża krąg potencjalnych wykonawców,
mogących złożyć oferty w przedmiotowym postępowaniu o udzielenie zamówienia
publicznego.
O
dwołujący wniósł o uwzględnienie odwołania oraz nakazanie zamawiającemu
dokonanie zmiany
postanowień SIWZ – IDW przez usunięcie zastrzeżenia ujętego w pkt. 35
IDW ppkt 1) i 2) tj. obowiązku osobistego wykonania przez wykonawcę części zamówienia
uznanych w SIWZ za kluczowe.
Odwołujący wyjaśnił, że posiada interes w uzyskaniu przedmiotowego zamówienia
ponieważ jest podmiotem mogącym ubiegać się o udzielenie przedmiotowego zamówienia
publicznego, a działania zamawiającego objęte odwołaniem nie tylko naruszają przepisy
prawa przywołane na wstępie, ale sposób ustalenia opisu przedmiotu zamówienia przekłada
się wprost na możliwość udziału wykonawcy w postępowaniu oraz na możliwość złożenia
konkurencyjnej oferty. Odwołujący wyjaśnił, że w wyniku naruszenia przez zamawiającego
powyżej wskazanych przepisów Pzp, może ponieść szkodę w postaci utraty możliwości
pozyskania przedmiotowego zamówienia, a ponadto jest narażony na szkodę polegającą na
pozbawieniu go realnych korzyści finansowych wynikających z tytułu realizacji zamówienia.
W
uzasadnieniu zarzutów odwołujący zwrócił uwagę na treść SIWZ części 1 IDW pkt
35 i wyjaśnił, że zakres robót wskazany w poz. 3.1 do 3.7 przedmiaru obejmuje 80% robót
budowlanych przewidzianych do wykonania w ramach przedmiotowej inwestycji. Na ten
zakres składają się także dostawy i montaż specjalistycznego osprzętu aparatury kontrolno-
pomiarowej oraz wykonanie i montaż wrót przeciwpowodziowych. Zastrzeżenie jako
kluczowych części zamówienia ponad 80% robót budowlanych przewidzianych do
wykonania ewidentnie ogranicza konkurencję oraz narusza zasadę powierzania realizacji
zamówienia podwykonawcom, jako przedstawicielom MŚP, którzy dzięki tej zasadzie mogą
zdobywać doświadczenie. Na poparcie swojego stanowiska odwołujący przywołał wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 stycznia 2020 r., sygn. akt: I GSK1652/18.
Odwołujący wyjaśnił, że dokonał analizy rynkowej potencjału największych firm
budowlanych na rynku. Wynika z nich, że żaden wykonawca samodzielnie nie jest w stanie
spełnić wymagań postawionych przez zamawiającego, w zakresie osobistego wykonania
robót budowlanych wskazanych w poz. 3.1 do 3.7 przedmiaru. Zaledwie kilka największych
firm wykonawczych posiada własne wytwórnie konstrukcji stalowych, co teoretycznie
umożliwia im wyprodukowanie wrót i ich montaż. Nie zmienia to faktu, że żadna w tych firm,
nie jest w st
anie wykonać w siłach własnych robót obejmujących takich elementów jak napęd
elektro-
mechaniczny, napędy zamknięć, zasuwy, gdyż są to elementy specjalistycznie
prefabrykowane i montowane przez firmy posiadające doświadczenie tylko w tym
konkretnym wąskim zakresie. Należy też wskazać, że na rynku występuje szereg firm, które
są wyspecjalizowane w produkcji i montażu takich konstrukcji stalowych, jak wrota
przeciwpowodziowe, które mogą zostać zatrudnione jako podwykonawcy, w celu realizacji
tego zakresu robót. Należy podkreślić, że są to firmy, które mają na swoim koncie wieloletnie
doświadczenie w realizacji tego typu robót, a jednocześnie nie są to firmy budowlane, które
mogłyby spełnić warunek udziału w postępowaniu. Podkreślić bowiem należy, że niniejsze
p
ostępowanie o udzielenie zamówienia publicznego nie jest typową robotą budowlaną, a
robotą skierowaną do firm specjalizujących się w robotach inżynieryjnych. A zatem
wykonawcą, który zapewnia rękojmię prawidłowego wykonania zamówienia jest wykonawca,
który specjalizuje się w tego rodzaju robotach budowlanych. Odwołujący wskazał, że jest
firmą, która ma takie doświadczenie i zapewnia rękojmię należytego wykonania zamówienia,
bowiem z powodzeniem niejednokrotnie realizował takie inwestycje. Tymczasem
zamawiaj
ący poprzez zastrzeżenie kluczowych części zamówienia w sposób wskazany
powyżej ogranicza dostęp do realizacji zamówienia firmom specjalizującym się w tego typu
robotach budowlanych i dających rękojmię należytego wykonania zamówienia. Trzeba
podkreślić, iż są to często firmy z sektora MŚP specjalizujące się w tego typu robotach
budowlanych. Zatem zamawiający swoim działaniem w postaci takich postanowień SIWZ
bezsprzecznie zamyka drogę wykonawcom mogącym zrealizować przedmiotowe
zamówienie i dającym rękojmię należytego wykonania zamówienia. Jednocześnie
zastrzeżenie kluczowych części zamówienia powoduje, że oferty w przedmiotowym
postępowaniu mogą złożyć (rozpatrując tylko poprzez samo zastrzeżenie kluczowych części
zamówienia) wykonawcy wyspecjalizowani w montażu lub produkcji konstrukcji stalowych.
Tyle tylko, że tacy wyspecjalizowani wykonawcy w konstrukcjach stalowych nie będą mieć
doświadczenia i nie będą spełniać warunków udziału w postępowaniu z racji tego, że
posiadają doświadczenie co do samej produkcji elementów stalowych, ale nie posiadają
doświadczenia co do wykonywania robót budowlanych. Ewidentnie zatem poprzez takie
zastrzeżenie kluczowych części zamówienia zamawiający eliminuje z postępowania o
udzielenie zamówienia publicznego szereg podmiotów, które mają doświadczenie i dają
rękojmię należytego wykonania zamówienia, co z kolei w prosty sposób prowadzi do
wniosku, że poprzez taką eliminację zamawiający narusza uczciwą konkurencję.
Zdaniem odwołującego w tej sytuacji trudno znaleźć uzasadnienie dla działania
zamawiającego, który ustanawiając wymóg osobistego wykonania robót przez wykonawcę,
ogranicza możliwość złożenia oferty wykonawcom, którzy mają odpowiednie doświadczenie i
dają rękojmię prawidłowego wykonania przedmiotowego zamówienia. Zgodnie z przepisami
Pzp wyłączenie z udziału podwykonawców w realizacji zamówienia musi być umotywowane
specyfiką przedmiotu zamówienia i poprzedzone jego wnikliwą analizą, która wyklucza
prawidłową realizację zamówienia w przypadku, gdy jego część zostanie powierzona
podwykonawcy. Analiza zakresu robót, co do którego zamawiający wyłączył możliwość
powierzania podwykonawcom w przypadku przedmiotowego postępowania, nie ma
uzasadnienia w specyfice robót objętych poz. 3.1 do 3.7 przedmiaru.
Po pierwsze, zdecydowanie powierzenie do wykonania takiego zakresu jak wykonanie
konstrukcji wrót przeciwpowodziowych czy aparatury kontrolno-pomiarowej, napędów
elektro-
mechanicznych, zamknięć, zasuwy specjalistycznym firmom, daje nie tylko rękojmię
prawidłowego wykonania tych robót, ale przede wszystkim daje pewność, że prace te są
wykonane przez firmy wyspecjalizowane w tych konkretnych zakresach robót. Po drugie,
zakres robót wskazany w poz. 3.1 do 3.7 przedmiaru nie uzasadnia wymogu osobistego ich
wykonania przez wykonawcę, który będzie realizował całość zadania inwestycyjnego. Po
trzecie i co najważniejsze zakres robót opisany w postępowaniu przetargowym był
procedowany przez tego zamawiającego w innych lokalizacjach i nigdy nie zastrzegano
obowiązku osobistego wykonania tego zakresu robót, czego miało dowodzić zestawienie
przetargów stanowiące załącznik nr 6 do odwołania. Jak wyjaśnił odwołujący, zamawiający
do tej pory nigdy nie definiował tego zakresu robót jako kluczowe.
W ocenie odwołującego zamawiający nałożył na wykonawców obowiązek osobistego
wykonania części zamówienia bez uzasadnienia technologicznego, z określeniem zakresu
nie będącego częściami kluczowymi oraz niewspółmiernie do potrzeb, w sposób powodujący
istotne ograniczenie konkurencji. Zgodnie z art. 36 ust. 2 p
kt. 1 Pzp zamawiający zastrzega
obowiązek osobistego wykonania przez wykonawcę kluczowych części zamówienia, tj. gdy
ze względu na specyfikę przedmiotu zamówienia zamawiający zastrzeże w specyfikacji
istotnych warunków zamówienia, że część lub całość zamówienia nie może być powierzona
podwykonawcom. Przepis ten
, zdaniem odwołującego, wprowadza wyjątek od ogólnej
zasady możliwości powierzenia realizacji całości lub części zamówienia podwykonawcom i
jako taki powinien być stosowany w sposób ścisły. Wyłączenie udziału podwykonawców w
realizacji zamówienia musi być umotywowane specyfiką przedmiotu zamówienia, która
wyklucza prawidłową realizację zamówienia w przypadku, gdy jego część zostanie
powierzona podwykonawcy.
Odwołujący podkreślił, iż przepis jest uprawnieniem
z
amawiającego, jednakże jego zastosowanie, z uwagi na to, że jest wyjątkiem od ogólnej
zasady wymaga uzasadnienia jego zastosowania. Samo uprawnienie bez żadnego
uzasadnienia zastosowania tego przepisu nie może bowiem doprowadzić do naruszenia
uczci
wej konkurencji, do czego zdecydowanie w tym postępowaniu poprzez owe
postanowienia specyfikacji już doszło. Powyższa regulacja wyraźnie wskazuje, iż zasadą jest
obowiązek dopuszczenia możliwości podwykonawstwa, zaś ograniczenie tego uprawnienia
wykonawcy
jest dopuszczalne wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach, uzasadnionych
specyfiką danego zamówienia. Roboty wskazane w poz. 3.1-3.7 przedmiaru nie spełniają
tego wymogu. Skutkiem zawarcia wymogu ich osobistego wykonania, jest natomiast
ograniczenie konkurencji.
Odwołujący stwierdził, że zanim zamawiający dokona ograniczenia w zakresie obowiązku
osobistego wykonania przez wykonawcę części zamówienia, powinien dokonać analizy ich
zakresu i rzeczywistych potrzeb w tym zakresie, tak aby zachować równowagę między
własnym interesem, a wyrażoną wprost w Pzp zasadą konkurencyjności.
Na potwierdzenie swojego stanowiska odwołujący szeroko zacytował orzecznictwo
Trybunału Sprawiedliwości UE, Izby oraz sądów.
Podsumowując odwołujący stwierdził, że zamawiający ma możliwość zapewnienia
prawidłowej realizacji zamówienia poprzez całość opisu przedmiotu zamówienia w tym w
szczególności wymagań, co do kwalifikacji osób mających wykonywać dane zamówienia,
postanowień umownych, zapewnienia profesjonalnego nadzoru inwestorskiego itp.
Zamawiający winien tak ustalić warunki udziału i wymogi, co do jego realizacji, aby nie
została zachwiana równowaga pomiędzy interesem zamawiającego w pozyskaniu
wykonawcy dającego rękojmię należytego wykonania zamówienia, a interesem
wykonawców, którzy poprzez sformułowanie nadmiernych wymagań mogą zostać
wyeliminowani z postępowania. Przenosząc powyższe na grunt przedmiotowego
postępowania odwołujący wskazał, iż:
zakres robót opisanych w poz. 3.1 do 3.7 przedmiaru stanowi ok. 80% robót budowlanych;
roboty zastrzeżone przez zamawiającego do osobistego wykonania przez wykonawcę nie
spełniają kryteriów do uznania ich za kluczowe, w rozumieniu art. 36 ust. 2 pkt. 1 Pzp i
definicji robót kluczowych jakie wypracowało orzecznictwo;
zamawiający dotychczas realizując zamówienia na taki sam przedmiot zamówienia, nie
wskazywał zakresu robót ujętego w poz. 3.1 do 3.7 jako kluczowego, który winien wykonać
osobiście sam wykonawca, zatem trudno znaleźć wyjaśnienie do takiego ukształtowania
wymogu zamawiającego w niniejszym postępowaniu;
na rynku polskim nie funkcjonują firmy wykonawcze, które mogą samodzielnie wykonać
cały zakres zastrzeżony przez zamawiającego do osobistego wykonania;
na rynku funkcjonują podmioty, które mają odpowiednią wiedzę i doświadczenie oraz
potencjał, aby w sposób prawidłowy wykonać jako podwykonawcy roboty ujęte w poz. 3.1 -
3.7 przedmiaru;
niewątpliwym skutkiem zastrzeżenia osobistego wykonania robót 3.1-3.7 przedmiaru jest
ograniczenie konkurencji.
Zamawiający na posiedzeniu niejawnym z udziałem stron w dniu 30 grudnia 2020 r.
złożył do akt sprawy odpowiedź na odwołanie, w której wniósł o :.
o odrzucenie odwołania z uwagi na jego wniesienie przez podmiot nieuprawniony w
rozumieniu przepisu art. 179 ust. 1 Pzp, tzn. przez podmiot
niebędący zarówno wykonawcą
jak i innym podmiotem, który ma lub miał interes w uzyskaniu danego zamówienia oraz
poniósł lub może ponieść szkodę w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp;
ewentualnie o oddalenie odwołania w całości z uwagi na wniesienie odwołania przez
podmiot, który nie ma interesu w uzyskaniu danego zamówienia oraz nie poniósł i nie może
ponieść szkody w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp oraz z uwagi na
niezasadność zarzutów naruszenia przepisów art. 29 ust. 2 Pzp w zw. z art. 7 ust. l Pzp oraz
art. 36 ust. 2 Pzp pkt. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 Pzp.
W zakresie argumentacji dotyczącej wniesienia odwołania przez podmiot
nieuprawniony oraz braku interesu we
wniesieniu odwołania i braku możliwości poniesienia
szkody, zamawiający przywołał treść art. 189 ust. 2 pkt 2, art. 179 ust. 1 oraz art. 2 pkt 11
Pzp.
W tej kwestii zamawiający stwierdził, że skuteczne skorzystanie ze środka ochrony prawnej
jest możliwe tylko w przypadku wykazania istnienia po stronie wykonawcy interesu we
wniesieniu odwołania oraz poniesienia lub możliwości poniesienia szkody w wyniku
naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp. Przy czym niezbędne jest zaistnienie
związku przyczynowo skutkowego pomiędzy szkodą a naruszeniem przepisów Pzp.
Natomiast
– w ocenie zamawiającego – odwołujący nie posiada interesu we wniesieniu
odwołania, a także nie poniesie szkody w wyniku działań zamawiającego. Skoro zatem tylko
podmioty wskazane w powyższym przepisie mogą zostać uznane za uprawnione do
wniesienia odwołania, stąd a contrario podmioty niezaliczające się do tego grona, uznane
muszą zostać za nieuprawnione do wniesienia odwołania, a wniesione przez nie odwołanie
powinno zostać odrzucone na podstawie art. 189 ust. 2 pkt 2 Pzp.
W ocenie zamawiającego, stanowisko przedstawiane przez odwołującego wskazuje wprost,
że nie ma on w tej sprawie interesu w uzyskaniu danego zamówienia. Nawet jeśli
kwestionowane
przez odwołującego zastrzeżenie w treści SIWZ narusza przepisy Pzp (co
zdaniem zamawiającego nie miało miejsca), to nie ma to żadnego wpływu na możliwość
złożenia przez odwołującego oferty. Wręcz przeciwnie, z odwołania wynika, że odwołujący
spełnia wskazane wymagania i dysponuje odpowiednim potencjałem, aby złożyć ofertę i
wykonać przedmiotowe zamówienie. W takiej sytuacji należy uznać, że kwestionowany przez
odwołującego fragment SIWZ nie narusza jego interesów.
W dalszej części odpowiedzi na odwołanie zamawiający skupił się na
specjalistycznym cha
rakterze robót objętych zamówieniem. W tym fragmencie zamawiający
stwierdził, że w przedmiotowym przypadku wprowadzone do SIWZ zastrzeżenie jest w pełni
uzasadnione z kilku powodów. Po pierwsze, jest to wysoce specjalistyczny charakter
koniecznych do wykon
ania robót. Po drugie, poważne ograniczenia czasowe w finansowaniu
inwestycji po stronie zamawiającego. Po trzecie, istotność inwestycji dla zapewnienia
bezpieczeństwa powodziowego Krakowa. Roboty hydrotechniczne stanowiące przedmiot
zastrzeżony do osobistego wykonania mają być realizowane w trudnym podłożu, w ciągu
wałów przeciwpowodziowych rz. Wisły, w warunkach stałego zagrożenia oddziaływaniem
żywiołu wody. W tych uwarunkowaniach wybudowane urządzenia wodne muszą zostać
wykonane z
wielką precyzją zapewniającą niezawodność i szczelność wybudowanych
urządzeń. Przy tym wszystkim zamawiający zaznaczył, że wymaga, aby robota została
wykonana w dość krótkim terminie tj. 13 miesięcy, co wynika z finansowania inwestycji ze
środków zewnętrznych, w tym Banku Światowego. Obecnie stan obwałowania wokół portów
pozostawia wiele do życzenia. Niewystarczająca wysokość oraz niedostateczny stan
techniczny wałów nie pozwala w pełni zabezpieczyć Krakowa przed falą powodziową. Wały
wokół basenów portowych oraz wały na odcinku od stopnia Dąbie do kanału portu Płaszów,
po wykonaniu modernizacji 20 km walów w ramach kontraktu 3A.1, stanowić będą
najsłabsze miejsca w obronie przed powodzią w Krakowie. Zabezpieczenie przed powodzią
terenów wokół portów realizowane będzie, poprzez zamknięcie kanałów portowych od
napływu wód z Wisły za pomocą bram przeciwpowodziowych. Takie rozwiązanie ochrony
przeciwpowodziowej pozwala uniknąć konieczności wykonania robót liniowych (związanych
z wałami wokół basenów portowych), koncentrując się na obiektowych robotach
inżynierskich, wymagających rozwiązań o wyższym poziomie technologicznym,
obejmującym między innymi konstrukcje stalowe zamknięć z napędami elektro-
mechanicznymi, zasilanie w energię elektryczną, całodobowym monitoringiem oraz
wyposażenie w system zdalnego i miejscowego sterowania.
Kolejny punkt odpowiedzi na odwołanie dotyczył stanowiska zamawiającego
odnoszącego się do przedsiębiorstw budownictwa hydrotechnicznego. W tym zakresie
zamawiający wyjaśnił, że absolutnie nie można formułować tezy, jakoby istniała w polskim
prawie zasada, że realizację zamówień powierza się podwykonawcom, co zdaje się wynikać
z treści odwołania. Taka wykładnia jest niczym nieuzasadniona. Jest ona przede wszystkim
wprost sprzeczna z brzmieniem przepisu art. 36b
ust. 1. Poza tym jest też sprzeczna z celem
postępowania o zamówienie publiczne, które ma doprowadzić do wyboru rzetelnego
wykonawcy. Zastąpienie go w całości przez podwykonawcę na etapie realizacji zamówienia
cel ten niweczy. W ocenie zamawiającego zastrzeżenie konieczności osobistego wykonania
kluczowych części zamówienia umożliwi w istocie specjalistycznym przedsiębiorstwom
budownictwa hydrotechnicznego, samodzielnie lub w konsorcjum z innym podmiotem
zrealizować takie zamówienie, jako jego wykonawca, a nie będzie zmuszony do bycia
jedynie podwykonawcą. Wbrew twierdzeniom odwołującego, w dłuższej perspektywie to
właśnie uwzględnienie odwołania prowadziłoby do ograniczenia konkurencji, które w efekcie
może prowadzić do monopolizacji w sektorze robót hydrotechnicznych. Warto podkreślić,
zważywszy specjalistyczny charakter robót hydrotechnicznych, że ilość podobnych inwestycji
realizowanych w ostatnich latach nie była długa. Oznacza to, że rynek tego typu usług
budowlanych jest w Polsce stosunkowo płytki. Prowadzi to do wniosku, że ilość
przedsiębiorstw, które będą mogły utrzymać się na rynku z realizacji takich inwestycji jest
bardzo ograniczona. W interesie zamawiającego, leży zatem dbanie o zachowanie
odpowiedniego potencjału wykonawczego. Dlatego zamawiający powinien organizować takie
zamówienia właśnie w ten sposób, że w niektórych postępowaniach dopuszczalne będzie ich
realizowanie w całości poprzez podwykonawców, a w innych nie. Jeśli bowiem Zamawiający
będzie dopuszczał do realizacji tego typu inwestycji bez zastrzegania obowiązku osobistego
wykonania jego kluczowych elementów, to istnieje ryzyko, że w dłuższej perspektywie
generalni wykonawcy, maksymalizując swoją marżę, doprowadzą do „pauperyzacji” małych i
średnich przedsiębiorstw z branży budownictwa hydrotechnicznego. Stanie się tak, gdyż
specjalistyczne przedsiębiorstwo hydrotechniczne, przy małej ilości tego typu zleceń na
rynku, będzie zmuszone obniżać swoje stawki, bo generalny wykonawca zawsze będzie
mógł sięgnąć po mniej doświadczonego, tańszego i skłonnego do ryzyka konkurenta.
Wszystko zaś będzie się odbywało kosztem Zamawiającego narażonego na opóźnienia w
realizacji inwestycji i ryzyko nienależytego wykonawstwa. Zamawiający stwierdził, że z tego
względu, dbając o realizację swoich kluczowych inwestycji i potencjał rynku był zmuszony
wprowadzać do takich zamówień zastrzeżenie obowiązku osobistej realizacji robót.
W ostatniej części odpowiedzi na odwołanie zamawiający odniósł się do zakresu
zastrzeżenia. Zamawiający wyjaśnił, że odwołujący niesłusznie podnosi, że zakres robót
zastrzeżony przez zamawiającego do osobistego wykonania przez wykonawcę stanowi
ponad 80% wartości zamówienia. W istocie zakres zastrzeżonych do wykonania robót jest
znacząco mniejszy i nie przekracza 40%. Przedmiotowe postanowienia SIWZ należy bowiem
interpretować w kontekście przedmiotu tego zamówienia, a są nimi roboty budowlane.
Powyższe oznacza, że dla ustalenia wartości tej części, która została zastrzeżona do
osobistego wykonania przez wykonawcę nie należy zaliczać obowiązku wyprodukowania
materiałów potrzebnych do realizacji wskazanych robót budowlanych. W szczególności nie
dotyczy to wartości konstrukcji stalowej wykonanej na potrzeby bramy przeciwpowodziowej.
Do tej wartości nie jest również konieczne wliczanie wartości zbrojenia, cementu ani piasku
wykorzystywanych do wznoszenia konstrukcji żelbetowych. Nie ma również potrzeby
umieszczać tam wartości stalowych grodzic, ani siłowników do zasuw. Zdaniem
zamawiającego przyjęta przez odwołującego metodyka odnosząca się do kwestii zakresu
kluczowych robót poprzez odniesienie się do procentu ich wartości w wartości całej
inwestycji jest błędna i mogłaby sugerować, że zamawiający zastrzegł do osobistego
wykonania niemal całość robót przewidzianych w ramach niniejszego zamówienia. W
rzeczywistości we wskazanych przez odwołującego robotach aż połowę wartości stanowi
koszt materiału, a to oznacza, że w pozostałej połowie mieści się nie tylko koszt robocizny i
sprzętu, ale również koszty pośrednie, koszty ogólne oraz zysk. Oznacza to, że rzeczywista
wartość robót wskazanych przez zamawiającego jako kluczowe nie stanowi więcej niż 40%
wartości zamówienia (łącznie z kosztami pośrednimi, kosztami ogólnymi i zyskiem). Taki
sposób wyliczenia, byłby również sprzeczny z treścią i celem art. 36a ust. 2 pkt 1) w związku
z art. 36a ust. 2 pkt 2) Pzp, bowiem wynika z niego wprost, że z zakresu zastrzeżenia do
osobistego wykonania przez wykonawcą zasadniczo wyłączone są dostawy (poza ich
rozmieszczeniem i instalacją). Zamawiający podkreślił, że dla nie ma w tym przypadku
znaczenia, aby to wyłoniony w postępowaniu wykonawca był rzeczywistym producentem
stalowej konstrukcji wrót. Wrota mają jedynie spełniać wymagania wynikające z projektu.
Kluczowe dla zamawiającego jest jedynie wykonanie wskazanych w zastrzeżeniu robót
budowlanych, co w tym przypadku będzie oznaczało wykonanie prawidłowej, zgodnej z
wymaganiami
projektu: konstrukcji żelbetowej wraz z murami oporowymi, a następnie
prawidłowe umieszczenie / zamontowanie w niej stalowych wrót przeciwpowodziowych wraz
z osprzętem zapewniającym poprawność działania tj. części mechanicznej. Z punktu
widzenia zamawiającego nie ma oczywiście jakiegokolwiek znaczenia, czy wykonawca jest
również dostawcą materiałów i urządzeń użytych do realizacji robót budowlanych.
Zamawiający wyjaśnił, że nie ulega wątpliwości, iż istnieją takie podmioty, które nie tylko
zajmują się montażem, ale również wytwarzają elementy konieczne do wykonania takiego
zamówienia, ale znając rynek tego typu usług budowlanych godzi się na to, aby ograniczyć
dokonane zastrzeżenie wyłącznie do robót budowlanych, rozumianych zgodnie z treścią art.
36a Pzp.
Na podstawie dokumentacji przedmiotowego postępowania, złożonych dowodów oraz
biorąc pod uwagę stanowiska stron, Izba ustaliła i zważyła, co następuje:
Na wstępie Izba stwierdziła, że nie została wypełniona żadna z przesłanek
ustawowych wynikających z art. 189 ust. 2 Pzp, skutkujących odrzuceniem odwołania. W
związku z przedmiotowym ustaleniem Izba uznała za niezasadny wniosek zamawiającego o
odrzucenie odwołania z uwagi na jego wniesienie przez podmiot nieuprawniony w
rozumieniu przepisu art. 179 ust. 1 Pzp, tzn. przez podmiot niebędący zarówno wykonawcą
ja
k i innym podmiotem, który ma lub miał interes w uzyskaniu danego zamówienia oraz
poniósł lub może ponieść szkodę w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp.
Przede wszystkim
należy wskazać, że zamawiający powiązał przedmiotowy wniosek z
kwesti
ą braku interesu odwołującego we wniesieniu odwołania. Skład orzekający, mając na
uwadze
treść art. 189 ust. 2 Pzp oraz dotychczasowy dorobek orzecznictwa, doszedł do
przekonania, że brak interesu we wniesieniu środka ochrony prawnej stanowi przesłankę
odd
alenia odwołania bez jego merytorycznego rozpoznawania, a nie odrzucenia odwołania.
Przepisy Pzp traktują odwołanie jako środek ochrony prawnej skierowany na zmianę sytuacji
wykonawcy, polegającej na możliwości uzyskania w danym postępowaniu zamówienia przez
odwołującego. Krajowa Izba Odwoławcza z urzędu w każdym rozpatrywanym przypadku
zobowiązana jest do badania przesłanek wskazanych w art. 179 ust. 1 Pzp, tj. interesu w
uzyskaniu danego zamówienia oraz poniesienia lub możliwości poniesienia szkody na skutek
naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp. Są to przesłanki materialnoprawne, co
oznacza, iż odwołanie w przypadku ich braku lub nieudowodnienia podlega oddaleniu z
uwagi na brak legitymacji do jego wniesienia, niezależnie od zasadności podnoszonych w
odwołaniu zarzutów.
Co do kwestii interesu
odwołującego w uzyskaniu zamówienia oraz możliwości poniesienia
przez niego
szkody w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów Pzp, Izba odniosła
się w dalszej części uzasadnienia.
Ponadto jako podstawę prawną odrzucenia odwołania zamawiający wskazał treść art. 189
ust. 2 pkt 2 Pzp, który stanowi, że Izba odrzuca odwołanie, jeżeli stwierdzi, że zostało ono
wniesione przez podmiot nieuprawniony. W
ocenie składu orzekającego za podmiot
nieuprawniony do wniesienia odwołania należy uznać podmiot, który w ogóle nie wykazał
swojego związku z danym postępowaniem. Dodatkowo przy ocenie przedmiotowego
wniosku nie sposób było także uciec od okoliczności dotyczącej etapu postepowania,
którego dotyczyło odwołanie. Odwołanie dotyczyło postanowień SIWZ w przetargu
nieograniczonym i siłą rzeczy miało miejsce przed upływem terminu na składanie ofert w
związku z tym zamawiającemu trudno było wykazać, że odwołujący jest nieuprawniony do
wniesienia odwołania, a przez to nawet potencjalnie niezainteresowany udziałem w
postępowaniu.
Izba uznała, że zamawiający nie wykazał, iż odwołujący jest nieuprawniony do wniesienia
odwołania. Skład orzekający zwrócił uwagę w tym zakresie na to, iż odwołujący już
odwołaniu odniósł się do kwestii swojego interesu we wniesieniu odwołania, a na rozprawie
sam zamawiający wskazał, że odwołujący złożył oferty w dwóch innych trwających
postępowaniach przetargowych składających się na szerszy projekt obejmujący ochronę
przeciwpowodziową dla Krakowa.
W związku z powyższym Izba uznała, że przesłanka odrzucenia odwołania określona w art.
189 ust. 2 pkt 2 Pzp nie znalazła potwierdzenia.
Izba dopuściła w przedmiotowej sprawie dowody z:
1) dokumentacji przekazanej w postaci elektronicznej zapisanej na
płycie DVD, przesłanej
do akt sprawy przez zamawiającego w dniu 16 grudnia 2020 r., w tym w szczególności z
treści SIWZ wraz z załącznikami (w tym przede wszystkim części I i VI SIWZ tj. Instrukcji
dla wykonawców i Przedmiaru robót dla kontraktu);
załączonego do odwołania zestawienia przetargów obejmujących zbliżony zakres.
Izba ustaliła co następuje
Postanowienia SIWZ dotyczące podwykonawstwa zostały zawarte w pkt 35 części I
pn.: Instrukcja dla wykonawców. W punkcie tym zamawiający zastrzegł obowiązek
osobistego wykonania przez wykonawcę kluczowych części zamówienia. Szczegółowo
został on uregulowany w ppkt 1 i 2 o treści:
Zamawiający zastrzega obowiązek osobistego wykonania przez Wykonawcę
kluczowych części zamówienia. Za kluczowe części zamówienia Zamawiający
uznaje: Obiekt wrót przeciwpowodziowych wraz z murami oporowymi oraz
kierownicami -
konstrukcja oraz Część mechaniczna wrót przeciwpowodziowych
(poz. 3.1 do 3.7 Przedmiaru).
Zamawiający dopuszcza powierzenie wykonania podwykonawcom części
zamówienia poza zakresem, o którym mowa w ust. 1.
Pozycję 3.1 do 3.7 Przedmiaru obejmowały:
3.1. Rozbudow
ę i przebudowę wałów i przejazdów wałowych;
3.2. Tymczasowe wejście do portu, dół fundamentowy, wykonanie grodzy na czas budowy;
3.3. Obiekt wrót przeciwpowodziowych wraz z murami oporowymi, kładką eksploatacyjną
oraz kierownicami
– konstrukcja;
3.4. Umocnienie dna i skarp na wejściu i wyjściu z wrót;
3.5. Aparatur
ę kontrolno-pomiarową na obiekcie wrót;
3.6. Zabezpieczenie kolektora sanitarnego;
Część mechaniczną wrót przeciwpowodziowych.
Pozycja 3.7. Przedmiaru szczegółowo obejmowała: wrota wsporne, łożyska, napęd wrót,
amorty
zator, zamknięcie główne kanału obiegowego, napęd zamknięcia kanału obiegowego,
zamkniecie awaryjne kanału obiegowego, zamkniecie szandorowe, kraty i zastawki kanału
obiegowego, semafory, konstrukcje stalowe wyposażenia komunikacyjnego wraz z
zabezpieczeniem antykorozyjnym, przepompowni
ę wód – dostawę i montaż oraz
przepompowni
ę wód – prace towarzyszące.
Treść przepisów dotyczących zarzutów:
- art. 29 ust. 2 Pzp
– Przedmiotu zamówienia nie można opisywać w sposób, który mógłby
utrudniać uczciwą konkurencję;
- art. 36a ust. 2 pkt 1) Pzp
– Zamawiający może zastrzec obowiązek osobistego wykonania
przez wykonawcę kluczowych części zamówienia na roboty budowlane lub usługi;
- art. 7 ust. 1 Pzp
– Zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie
z
amówienia w sposób zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji i równe traktowanie
wykonawców oraz zgodnie z zasadami proporcjonalności i przejrzystości.
Izba zważyła co następuje.
Biorąc pod uwagę zgromadzony w sprawie materiał dowodowy oraz stanowiska stron
Izba uznała, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.
Tak jak to zostało zasygnalizowane powyżej, Izba rozpatrując odwołanie w pierwszej
kolejności zobowiązana jest ustalić, czy zostały spełnione przesłanki korzystania ze środków
ochrony prawnej określone w art. 179 ust. 1 Pzp, tj. czy podmiotowi wnoszącemu odwołanie
przysługuje legitymacja procesowa do wniesienia odwołania. Brak takiej legitymacji po
stronie o
dwołującego, prowadzi do ustalenia niedopuszczalności wniesienia odwołania i
skutkuje koniecznością jego oddalenia, gdyż stwierdzenie niewykazania przesłanek
materialnoprawnych warunkujących korzystanie ze środków ochrony prawnej skutkuje
oddaleniem odwołania bez merytorycznego rozpatrywania zarzutów i żądań podniesionych w
odwołaniu. Inaczej, istnienie interesu w uzyskaniu zamówienia jest warunkiem, którego
spełnienie jest niezbędne do przystąpienia do rozpoznawania odwołania, czyli merytorycznej
oceny zarzutów w nim podniesionych. Zgodnie bowiem, z powołanym art. 179 ust.1 Pzp
legitymację do wniesienia odwołania ma tylko ten podmiot, który wykaże przede wszystkim
interes w uzyskaniu zamówienia, a ponadto możliwość poniesienia szkody.
Po raz kolejny należy wskazać, że odwołanie zostało wniesione wobec postanowień SIWZ.
Już w odwołaniu zostało podane wyjaśnienie posiadania interesu odwołującego w uzyskaniu
przedmiotowego zamówienia oraz możliwość poniesienia szkody w postaci utarty
pozyskania przedmiotowego zamówienia w tym realnych korzyści finansowych wynikających
z tytułu jego realizacji. Ponadto odwołujący na rozprawie wyjaśnił, że realizował podobne
zamówienia na rzecz zamawiającego, czego zamawiający nie kwestionował. Zamawiający
przyznał przy tym, że odwołujący złożył oferty w dwóch innych, trwających postępowaniach
przetargowych składających się na szerszy projekt obejmujący ochronę przeciwpowodziową
dla Krakowa.
Biorąc pod uwagę powyższe ustalenia, na obecnym etapie postępowania nie można było
stwierdzić, że odwołujący nie był zainteresowany udziałem w postępowaniu przez złożenie
oferty. Ponadto wbrew sugestiom zamawiającego nie można było uznać, że odwołanie
stanowiło przejaw dbałości odwołującego o interes małych i średnich przedsiębiorstw,
ponieważ wyraźnie odnosiło się do sytuacji odwołującego.
W
związku z tym, w stanie faktycznym zaistniałym w niniejszej sprawie Izba stwierdziła, że
odwołujący posiadał legitymację uprawniającą do wniesienia odwołania, wymaganą zgodnie
z art. 179 ust. 1 Pzp.
Przechodząc do meritum odwołania Izba za punkt wyjścia wzięła, przytoczoną w
odwołaniu, treść wyroku z 27 maja 2019 r. o sygn. akt KIO 867/19, w którym wskazano, że
Przysługujące Zamawiającemu na podstawie art. 36a ust. 2 pkt 1 Pzp uprawnienie do
ograniczenia swobody wykonawcy w zakresie wyboru części zamówienia jaka zostanie
powierzona podwykonawcom nie może prowadzić do naruszenia zasad uczciwej konkurencji
i nieuzasadnionego ograniczenia wykonawcom dostępu do zamówienia. Stąd konieczność
ścisłej interpretacji art. 36a ust. 2 pkt 1 Pzp – kluczowa część przedmiotu zamówienia w
rozumieniu tego przepisu nie oznacza głównego elementu (zakresu) zadania, tylko część,
którą musi osobiście wykonać wybrany wykonawca, jako podmiot, który dysponuje
określonymi, osobistymi cechami pozwalającymi na prawidłową realizację tego szczególnego
elementu. Zazwyczaj oznacza to wykonanie zadania o charakterze twórczym, artystycznym
(np. mural) lub wymagającego ponadprzeciętnej wiedzy specjalistycznej. Konieczność
realizacji prac budowlanych, nawet o bardzo złożonym charakterze, nie daje podstawy do
ograniczenia dostępu podwykonawców do udziału w realizacji zamówienia. (…)
Obowiązkiem Zamawiającego jest ustanowienie takich warunków udziału w postępowaniu,
m. in. w zakresie zdolności technicznych wykonawców, by zapewnić wybór kompetentnego,
zdolnego do realizacji zadania wykonawcy.
Zamawiający w swojej argumentacji kładł nacisk na stopień skomplikowania zastrzeżonej do
osobistej realizacji przez wykonawcę części zamówienia oraz zwracał uwagę na termin
realizacji tego zamówienia, jako kolejną okoliczność determinującą konieczność takiego
zastrzeżenia. Podkreślał także, że według przeprowadzonej przez niego analizy na rynku
funkcjonują wykonawcy, którzy są w stanie zrealizować zamówienie mimo dokonanego
zastrzeżenia.
Izba uznała twierdzenia zamawiającego za gołosłowne, ponieważ na ich poparcie nie
przedstawił on żadnego dowodu, który mógłby chociaż uprawdopodobnić podnoszone
argumenty. Odwołujący złożył dowód w postaci zestawienia podobnych zamówień
prowadzonych przez zamawiającego, w których zamawiający nie zastrzegał obowiązku
osobistej realizacji przez wykonawcę kluczowej części zamówienia, co oznacza, że
wcześniej tego typu zamówienia nie były zawarowane takim obowiązkiem, a zamawiający
nie wykazał, ani nawet nie wyjaśnił, że pojawiły się problemy lub trudności w realizacji
podobnych zamówień w przeszłości, przez co zastrzeżenie części zamówienia do osobistej
rea
lizacji miało swoje uzasadnienie, gdyż wynikało z negatywnych doświadczeń i obecnie
stanowiło próbę ich zapobieżenia. Zamawiający nie przedstawił także wystarczającego
uzasadnienia, które mogłoby uprawdopodobnić twierdzenie, że tylko przez dokonane
zastrze
żenie będzie możliwe dochowanie trzynastomiesięcznego terminu przewidzianego na
realizację zamówienia. W związku z tym skład orzekający doszedł do przekonania, że nic nie
stało na przeszkodzie do uznania, iż udział podwykonawców w zakresie części zamówienia
objętych zastrzeżeniem umożliwi terminową realizację zamówienia. Zamawiający nie
przestawił także efektów swojej analizy dotyczącej potencjalnych podmiotów, które mogłyby
wykonać przedmiotowe zamówienie mimo dokonanego zastrzeżenia.
Jakkolwiek zamawiaj
ący nie wykazał zasadności dokonanego zastrzeżenia, które
jako wyjątek od zasady polegającej na możliwości powierzenia części zamówienia
podwykonawcom powinien być interpretowany i stosowany w sposób ścisły, to należy
zwrócić na uwagę także na zakres dokonanego zastrzeżenia, który w okolicznościach
przedmiotowej sprawy miał decydujące znaczenie. Przy interpretacji językowej treści pkt 35
ppkt 1) i 2) części I pn.: Instrukcja dla wykonawców należało uznać, że obowiązek
osobistego wykonania przez wykonawcę kluczowych części zamówienia obejmował pozycje
od 3.1. do 3.7. Przedmiaru
robót dla kontraktu. Pozycje objęte zastrzeżeniem obejmowały
zarówno roboty budowalne jak i dostawy oraz usługi składające się na te roboty. Izba
przyznała rację odwołującemu, że tak dokonane zastrzeżenie mogło prowadzić do
interpretacji pozwalającej na przyjęcie, iż obowiązkiem osobistego wykonania objęte były
wszystkie wymienione powyżej pozycje, które dotyczyły także dostawy poszczególnych
komponentów składających się na zastrzeżoną część zamówienia w tym m. in. wrót
przeciwpowodziowych
oraz napędu do nich. W związku z tym odwołujący mógł słusznie się
obawiać, że mimo posiadania doświadczenia w realizacji podobnych zamówień na rzecz
zamawiającego nie będzie mógł złożyć oferty w postępowaniu, ponieważ nie jest
producentem poszczególnych elementów składających się na przedmiot zamówienia.
Dodatkowo należy wyjaśnić, że odwołaniu w treści zarzutu literalnie został
wymieniony przepis art. 36 ust. 2 pkt 1) Pzp, który stanowi, iż w przypadku gdy przepisy
ustawy nie stanowią inaczej, SIWZ zawiera również opis części zamówienia, jeżeli
zamawiający dopuszcza składanie ofert częściowych. Co do meritum odwołanie dotyczyło
treści przepisu określonego w art. 36a ust. 2 pkt 1) Pzp, ponieważ zarzut odnosił się do
nieuzasadnionego
zastrzeżenia przez zamawiającego osobistego wykonania przez
wykonawcę kluczowych części zamówienia, który utrudnia uczciwą konkurencję i
bezzasadnie zawęża krąg potencjalnych wykonawców, mogących złożyć oferty w
przedmiotowym postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego.
Tym samym Izba uznała, że potwierdziły się zarzuty naruszenia przez
zamawiającego treści art. 29 ust. 2 oraz art. 36 a ust. 2 pkt 1) w zw. z art. 7 ust. 1 Pzp.
Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 192 ust. 1 Pzp orzeczono jak
w sentencji.
Zgodnie z treścią art. 192 ust. 2 Pzp Izba uwzględnia odwołanie, jeżeli stwierdzi
naruszenie przepisów ustawy, które miało wpływ lub może mieć istotny wpływ na wynik
postępowania o udzielenie zamówienia. Potwierdzenie zarzutów wskazanych w odwołaniu
powod
uje, iż w przedmiotowym stanie faktycznym została wypełniona hipoteza normy
prawnej wyrażonej w art. 192 ust. 2 Pzp.
O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 192 ust. 9 i 10 Pzp tj.
stosownie do wyniku sprawy oraz zgodnie z § 3 pkt. 1 rozporządzenia Prezesa Rady
Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. w sprawie wysokości i sposobu pobierania wpisu od
odwołania oraz rodzajów kosztów w postępowaniu odwoławczym i sposobu ich rozliczania
(Dz. U. z 2018 r. poz. 972) zaliczając na poczet niniejszego postępowania odwoławczego
koszt wpisu
od odwołania uiszczonego przez odwołującego oraz zasądzając od
zamawiającego na rzecz odwołującego koszty postępowania odwoławczego poniesione z
tytułu wpisu od odwołania.
Przewodniczący: ……………………………