Sygn. akt KIO 3242/22
WYROK
z dnia 27 grudnia 2022 r.
Krajowa Izba Odwoławcza – w składzie:
Przewodniczący: Michał Pawłowski
Protokolant:
Adam Skowroński
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 20 grudnia 2022 r. w W
arszawie odwołania wniesionego do
Prezesa Kr
ajowej Izby Odwoławczej w dniu 5 grudnia 2022 r. przez odwołującego – STRABAG
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Pruszkowie w postępowaniu
prowadzonym przez z
amawiającego Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku
orzeka:
Oddala
odwołanie.
K
osztami postępowania odwoławczego obciąża odwołującego – STRABAG Spółka
z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Pruszkowie i:
Zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 20 000 zł 00 gr
dwadzieścia tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez odwołującego –
STRABAG Sp
ółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Pruszkowie
tytułem wpisu od odwołania.
Zasądza od odwołującego – STRABAG Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
z si
edzibą w Pruszkowie na rzecz zamawiającego – Uniwersyteckiego Szpitala
Klinicznego w Białymstoku kwotę 3 600 zł 00 gr (trzy tysiące sześćset złotych
zero groszy
) stanowiącą koszty postępowania odwoławczego poniesione przez
z
amawiającego z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika.
Stosownie do art. 579 us
t. 1 i art. 580 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo
zamówień publicznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 1710, ze zm.) na niniejszy wyrok – w terminie 14
dni od dnia jego
doręczenia – przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby
Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Warszawie.
Przewodniczący: ………….……………………………..
Sygn. akt KIO 3242/22
Uzasadnienie
Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku, zwany dalej „Zamawiającym”, działając na
podstawie przepisów ustawy z dnia 11 września 2019 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U.
z 2022 r., poz. 1710, ze
zm.), zwanej dalej „ustawą PZP”, prowadzi postępowanie o udzielenie
zamówienia na „budowę budynku Kliniki Chorób Zakaźnych i Hepatologii oraz Kliniki Chorób
Zakaźnych i Neuroinfekcji”.
Ogłoszenie o przedmiotowym zamówieniu zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej z dnia 4 listopada 2022 r. pod nr 2022/S 213-609442.
W dniu 5 grudnia
2022 r. (data wpływu do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej) wykonawca
STRABAG
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Pruszkowie, zwany dalej
„Odwołującym” lub „wykonawcą STRABAG”, wniósł odwołanie na niezgodną z przepisami prawa
czynność Zamawiającego polegającą na dodaniu do projektowanych postanowień umowy
w wyniku modyfikacji z dnia 23 listopada 2022 r.
treści § 15A wzoru umowy, która narusza
przepisy ustawy PZP oraz przepisy Kodeksu cywilnego (dalej jako
„k.c.”).
Odwołujący zarzucił Zamawiającemu naruszenie art. 439 ust. 1 i ust. 2 ustawy PZP w zw. z art.
58 § 1 i § 2 k.c. i art. 5 k.c. w zw. z art. 8 ust. 1 ustawy PZP poprzez sformułowanie § 15A wzoru
umowy w sposób uniemożliwiający dokonanie prawidłowej i zgodnej z celem przepisów ustawy
PZP
zmiany wysokości wynagrodzenia wykonawcy w sytuacji zmiany cen materiałów lub
k
osztów związanych z realizacją zamówienia w przypadku, gdy umowa w sprawie zamówienia
publicznego, której przedmiotem są roboty budowlane została zawarta na okres dłuższy niż 12
miesięcy.
W konsekwencji
tak sformułowanego zarzutu Odwołujący wniósł o uwzględnienie odwołania
i
nakazanie Zamawiającemu dokonania czynności polegającej na zmianie załącznika do
Specyfikacji W
arunków Zamówienia (dalej jako „SWZ”) zawierającego § 15A Projektowanych
postanowie
ń umowy poprzez nadanie im treści zgodnej z przepisami i zasadami prawa, aby
umo
żliwić realną waloryzację wynagrodzenia w warunkach rynkowych mając na uwadze
zarówno wskaźnik wyjściowy, tj. odpowiedni poziom wskaźnika cen produkcji budowlano –
montażowych publikowany przez Prezesa GUS oraz sposób liczenia i czasookresy
waloryzacyjne.
Według Odwołującego krytycznymi punktami, które trzeba zmienić w celu
urealnienia waloryzacji są:
§ 15A ust. 1 pkt a) – w jakim wskaźnik cen produkcji budowlano – montażowych publikowany
przez Prezesa GUS nie powinien przekraczać 5 %,
§ 15A ust. 1 pkt a) – okres porównawczy powinien dotyczyć momentu złożenia oferty a nie
cen z poprzedniego roku co oznacza, że wskaźnik z pkt 1 powinien być obliczony jako różnica
wysokości wskaźnika GUS z dnia wniosku o zmianę wynagrodzenia względem poziomu cen
notowanego przez GUS na moment złożenia oferty,
§ 15A ust. 1 pkt b) – ocena podstaw do dalszych zmian wynagrodzenia na podstawie klauzuli
waloryzacyjnej winna być dokonywana w ujęciu miesiąc do miesiąca po osiągnięciu progu,
o którym mowa w § 15A ust. 1 pkt a), a nie po upływie odpowiednio kolejnych 12 miesięcy.
W opinii Odwołującego opisane powyżej krytyczne punkty wymagają dalszych zmian klauzuli
waloryzacyjnej, w tym wzoru sposobu liczenia, w celu
zapewnienia zgodności z prawem klauzuli
waloryzacyjnej zaproponowanej
przez Zamawiającego.
Ponadto Odwołujący wskazał, że w dniu 30 listopada 2022 r. na stronie internetowej Urzędu
Zamówień Publicznych pojawiły się nowe przykładowe i rekomendowane wzory waloryzacyjne
dla umów z sektora budownictwa stanowiące zbiór doświadczeń dotychczasowych dużych
podmiotów, organów administracji i organizacji pozarządowych. W związku z tym, że Krajowa
Izba Odwoławcza nie może nakazać w wyroku wprowadzenia do wzoru umowy postanowienia
określonej treści, natomiast to Zamawiający jest gospodarzem postępowania o udzielenie
zamówienia publicznego, Odwołujący zaproponował Zamawiającemu przełożenie wzorcowych
klauzul waloryzacyjnych na realia prowadzonego p
ostępowania oraz nadanie brzmienia § 15A
wzoru umowy w spos
ób opisany szczegółowo na str. 3-4 odwołania.
Uzasadni
ając zarzuty swojego odwołania Odwołujący podał, że zasady waloryzacji w § 15A
wzoru umowy
Zamawiający ustalił w sposób sprzeczny z celem wyrażonym w art. 439 ustawy
PZP
– waloryzacja jest pozorna i stanowi obejście przepisów nakazujących jej wprowadzenie i
przeprowadzenie
, gdyż w praktyce nie spełni swojej funkcji. Odwołujący wskazał, że przesłanki
waloryzacji umownej uregulowane w art. 439 ustawy PZP
stanowią prawne narzędzie
dostosowania stosunku prawne
go w celu przywrócenia stanu równowagi ekonomicznej między
stronami umowy o zamówienie publiczne, zachwianego przez określone zdarzenia mogące
zaistnieć w trakcie jego wykonywania. Trwający ponad 12 miesięcy proces realizacji zamówienia
publicznego, niejednokrotnie skomplikowany z uwagi na uwarunkowania techniczne i prawne,
rodzi ryzyko, że rynkowe czynniki zewnętrzne będą istotnie oddziaływały na treść, wysokość i
ostatecznie ekwiwalentność świadczeń uzgodnionych przez strony i spełnianych na podstawie
umo
wy w sprawie zamówienia publicznego. Klauzula waloryzacyjna w swoim założeniu ma takie
negatywne dla stron umowy oddziaływania zminimalizować, co w istocie jest w interesie obu
stron umowy. Zadaniem waloryzacji umownej jest zatem urealnienie wynagrodzenia wykonawcy
w przypadku zmian ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją kontraktu publicznego.
Odwołujący podkreślił, że mechanizm urealnienia wynagrodzenia wykonawcy w zależności od
oko
liczności (tj. wzrostu lub spadku cen lub kosztów) dotyczy zarówno podwyższenia, jak i
obniżenia wynagrodzenia, przez co zapewniona jest równość stron i prawidłowy rozkład ryzyk
kontraktowych.
Zdaniem Odwołującego zamówieniowe klauzule waloryzacyjne zyskują na
znaczeniu zwłaszcza w aktualnej sytuacji gospodarczej, w której obserwowany jest znaczny
wzrost cen materiałów i robót budowlanych, braki kadrowe i sprzętowe, wstrzymanie dostaw
produktów, komponentów produktu lub materiałów, trudności w dostępie do sprzętu czy też w
realizacji
usług transportowych. Opisane powyżej przykładowe czynniki zewnętrzne wywierają
wpływ na opłacalność realizowanego zamówienia oraz mogą znacząco ograniczać płynność
finansową przedsiębiorstw, dlatego też niezmiernie istotne dla uczestników rynku zamówień
publicznych jest prawidłowe kształtowanie oraz stosowanie waloryzacji umownej. Odwołujący
uważa, że precyzyjnie sformułowana klauzula waloryzacyjna, z poszanowaniem interesów stron
kontraktu publicznego, pozwoli ochronić interesy finansowe wykonawcy, natomiast
Zamawiającemu zapewni należytą, terminową i bezpieczną realizację zamówienia publicznego.
Celem prawidłowo sformułowanej klauzuli waloryzacyjnej jest sprzyjanie zwiększeniu
konkurencyjności postępowań o udzielenie zamówienia publicznego, odpowiedni rozkład ryzyk
kontraktowych, sprzyjanie sprawnej realizacji inwestycji i adekwatn
ość do sytuacji rynkowej z
uwzględnieniem nie tylko aktualnych trendów rynkowych, ale też i przeszłych doświadczeń.
Wymogi, jakie powinna spełnić klauzula waloryzacyjna, określono w art. 439 ust. 2 ustawy PZP,
j
ednakże w ocenie Odwołującego Zamawiający dokonując zmiany treści SWZ, nie wypełnił w
pełni dyspozycji tego przepisu ustawy PZP. Określony przez Zamawiający poziom zmiany ceny
materiałów lub kosztów, uprawniający strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia oraz
sposób kalkulacji wynagrodzenia ustalono w całkowitym oderwaniu od realiów ekonomicznych
panujących na rynku, co powoduje, że klauzula ma charakter pozorny i w konsekwencji nie
pozwoli zwaloryzować wynagrodzenia w stosunku do przewidywanych zmian cen materiałów i
usług. Odwołujący wskazał, że w § 15A ust. 1 lit. a) wzoru umowy Zamawiający przewidział
poziom zmiany cen, od którego będzie uruchamiana waloryzacja na poziomie 18 % liczonym na
podstawie wskaźnika cen produkcji budowlano – montażowych publikowanego przez Prezesa
GUS w stosunku do cen z roku poprzedniego.
Co więcej, wynagrodzenie ma być waloryzowane
wyłącznie o wartość przewyższającą ten próg 18 % co oznacza, że wykonawca ma ponieść w
całości ryzyko zmiany cen na rynku na poziomie 18 % na każdy rok realizacji zamówienia. Poza
tym Odwołujący wskazał, że od początku prowadzonych przez GUS pomiarów wysokości cen
produkcji budowlano-
montażowej nie odnotowano aż tak wysokich odczytów, jakie są obecnie,
co powoduje gwałtowny wzrost ryzyka związanego z realizacją umów o roboty budowlane.
Odwołujący podkreślił też, że aktualna sytuacja jest bezprecedensowa, ponieważ wzrost cen
notowany przez GUS (15,2
%) jest niemal dwukrotnie wyższy niż kiedykolwiek wcześniej, a
mimo to jest
niższy niż próg waloryzacyjny wprowadzony przez Zamawiającego. W jego ocenie
w dalsz
ym ciągu życie gospodarcze znajduje się w epicentrum zmian wywołanych pandemią i
konfliktem zbrojnym na
Ukrainie, więc sytuacja z biegiem czasu zacznie się stabilizować a nie
zaostrzać, co oznacza, że obecna „górka cenowa” raczej opadnie niż osiągnie jeszcze wyższy
p
oziom. Z tego względu uważa on, że kształtowanie klauzul waloryzacyjnych na podstawie
historycznie wysokich odczytów w ostatnich miesiącach może być obarczone błędem, który
polega na z
ałożeniu, że skoro w ostatnim roku doszło do tak gwałtownych i niespotykanych
wzrostów cen robót budowlanych, to że taki stan należy uznać za normalny stan stosunków
gospodarczych. Ponadto jego zdaniem klauzula waloryzacyjna
, którą przewiduje Zamawiający,
zo
stała tak sformułowana, że do dotychczas najwyżej w historii odnotowanego wskaźnika GUS
d
odano zapas w wysokości 3 %, co ma zapewnić, aby § 15A wzoru umowy dotyczący
waloryzacji wynagrodzenia w praktyce w trakcie realizacji zamówienia nie mógł zostać nigdy
zastosowany. Z kolei okr
eślony w § 15A ust. 1 wzoru umowy sposób kalkulacji zmiany
wysokości wynagrodzenia pozostaje w całkowitym oderwaniu od notowanych przez GUS zmian
cen na rynku, gdyż wskaźnik nie jest liczony kumulatywnie od dnia złożenia oferty a następujące
po sobie 12-
miesięczne okresy traktowane są niezależnie, co prowadzi do sytuacji, w której to
ceny reprezentowane przez wskaźnik GUS mogą wzrosnąć np. o ponad 60 % od dnia złożenia
oferty, a wynagrodzenie i tak ni
e będzie podlegać waloryzacji.
Odwołujący zauważa, iż wskaźnik zmian ceny produkcji budowlano-montażowej ogłaszany
przez GUS za każdy miesiąc niesie informację o zmianie cen na rynku budowlanym w stosunku
do analogicznego miesiąca roku poprzedniego. Jednocześnie według § 15A ust. 1 lit. b) wzoru
umowy pierwsza zmiana wynagrodzenia
może nastąpić nie wcześniej niż po 12 miesiącach,
natomiast
kolejne zmiany mogą mieć miejsce po upływie kolejnych 12 miesięcy, co oznacza, że
Zamawiający przewidział, że ocena podstaw do zmiany wynagrodzenia będzie się odbywać co
12 miesięcy, przy czym wskaźnik określony w § 15A ust. 1 lit. a) wzoru umowy określa „ceny
produkcji budowlano
– montażowej publikowany przez Prezesa GUS w stosunku do cen z roku
poprzedniego”. Jeśli ceny produkcji budowlano-montażowej określone przez Prezesa GUS będą
rosły w tempie 18 % rocznie to § 15A wzoru umowy nie znajdzie zastosowania. Równocześnie
w
zakładanym 36-miesięcznym okresie realizacji robót, przy tempie wzrostu cen 18 % w skali
roku,
kumulatywnie ceny wzrosną o 64% względem dnia składania ofert, co zostało obliczone
jako iloczyn 3 x 118 % = 164 %.
Zdaniem Odwołującego wszystko to prowadzi do wniosku, że
wprowadzona klauzula waloryzacyjna jest oderwana od obecnych i przewidywalnych warunków
rynkowych i jedynie pozornie przewiduje
przywrócenie równowagi ekonomicznej zachwianej
wzrostem cen. Odw
ołujący twierdzi także, że nie można już zakładać dalszych nadzwyczajnych
zdarzeń o charakterze makroekonomicznym lub kolejnych czynników ponadnormatywnych jak
np. wojna, pandemia lub
jej fale, które mógłby spowodować jeszcze większy niż obecnie wzrost
wskaźników.
Odw
ołujący wskazał też, że klauzula z art. 439 ustawy PZP odnosi się do realiów zawieranych
umów, a nie hipotetycznych i niemożliwych do przewidzenia zdarzeń. Klauzule nadzwyczajnych
zmian umowy zawiera natomiast art. 455 ust 1 pkt 4 ustawy P
ZP, który odnosi się do zdarzeń,
jakich z należytą starannością Zamawiający nie mógł przewidzieć, w tym zmiany wysokości
ceny. Przepis ten różni się od art. 439 ustawy PZP tym, że przewiduje potencjalne i możliwe
zmiany przyszłej umowy, a nie obligatoryjne warunki waloryzacji w normalnej sytuacji rynkowej.
Zatem klauzule waloryzacyjne nie
są tworzone na wypadek hipotetycznych i nadzwyczajnych
zdarzeń, ponieważ zmiana ceny w takim przypadku jest możliwa w oparciu o przepis art. 455
ust. 1 pkt 4 ustawy PZP. Wobec tego klauzula waloryzacja tworzona w oparciu o przepis art. 439
ustawy PZP
musi być klauzulą realną i znajdująca zastosowanie w toku normalnych zdarzeń.
Odwołujący uważa, że skoro przeszłe, jak i obecne prognozy nie odnotowały aż 18 % wskaźnika
wzrostu cen, to
nie sposób uznać, że wskaźnik ten osiągnie poziom aż 18 % w skali rok do roku.
Z tego w
łaśnie względu przyjęty przez Zamawiającego we wzorze umowy poziom zmiany ceny
materiałów lub kosztów, który uprawnia strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia, nie
prowadzi do przywrócenia równowagi ekonomicznej stron, ma charakter całkowicie pozorny i
nieprawdopodobny do zastosowania w praktyce, a tym samym n
ie wypełnia dyspozycji art. 439
ustawy PZP.
Co prawda w klauzuli zawartej w
§ 15A pkt 1 lit. b wzoru umowy Zamawiający w sposób
dopuszczalny prawem wprowadza moment, od którego będzie waloryzował wynagrodzenie, lecz
wprowadzenie kolejnych okresów 12-miesięcznych liczonych do kolejnej waloryzacji jest według
Odwołującego terminem zbyt odległym i powodującym trudności w przeprowadzeniu realnej i
skutecznej waloryzacji. Istnieje bowiem ryzyko
, że przy wieloletniej umowie ostatnie miesiące
obowiązywania umowy ze względu na nieosiągnięcie łącznej liczby 12 miesięcy nie zostaną
zwaloryzowane.
Odwołujący zaznaczył, że w większości przypadków oraz w opublikowanych na
stronie internetowej Prokuratorii G
eneralnej Skarbu Państwa w dniu 30 listopada 2022 r.
przykładowych klauzulach waloryzacyjnych waloryzacja po upływie początkowego terminu
ustalenia zmiany
wynagrodzenia powinna być dokonywana na bieżąco, w ujęciu miesiąc do
miesiąca. Odwołujący uważa przy tym, że rekomendacje takie stanowią zbiór doświadczeń
różnych podmiotów działających w sektorze zamówień, w tym dużych zamawiających jak
GDDKiA czy PKP PLK S.A., wobec czego
można przyjąć, że stosowanie czasookresów miesiąc
do miesiąca jest pewnym powtarzalnym i praktykowanym obecnie zwyczajem.
Uwzględniając akta sprawy odwoławczej, jak również biorąc pod uwagę oświadczenia
i stanowiska stron z
łożone podczas rozprawy, Izba ustaliła i zważyła, co następuje:
Izba
oddaliła wniosek Zamawiającego o odrzucenie odwołania, albowiem nie została spełniona
żadna z negatywnych przesłanek wynikających z art. 528 ustawy PZP, która nakazywałaby
odrzucenie odwołania i w konsekwencji uniemożliwiałaby jego merytoryczne rozpoznanie przez
Izb
ę. W szczególności nie można zgodzić się z twierdzeniami Zamawiającego zawartymi w jego
piśmie z dnia 8 grudnia 2022 r., iż jego czynność z dnia 23 listopada 2022 r., którą zaskarżył
odwołaniem wykonawca STRABAG, nie jest nową czynnością w postępowaniu, tylko czynnością
podjętą w ramach poprzednio prowadzonego postępowania odwoławczego z odwołania tego
samego Odwołującego w sprawie o sygn. KIO 3005/22, którą tenże Odwołujący wówczas
zaakceptował, ponieważ po jej dokonaniu przez Zamawiającego wycofał swoje odwołanie. Na
uznanie nie zasługuje też argumentacja i twierdzenia Zamawiającego wyrażone w odpowiedzi
na
odwołanie. W tym drugim piśmie Zamawiający podniósł, że obecny zapis § 15A wzoru
u
mowy był już objęty prawomocnym orzeczeniem Izby w sprawie KIO 3005/22 oraz że zachodzi
powaga rzeczy osądzonej w myśl art. 366 k.p.c., wobec czego Odwołujący nie może teraz
odwoływać się od czynności podjętych przez Zamawiającego w ramach postępowania w
sprawie KIO 3005/22.
Zdaniem Izby argumentacja Zamawiającego nie może zasługiwać na
uwzględnienie. Należy zauważyć, że odwołanie w sprawie o sygn. KIO 3005/22 zostało
wniesione przez w
ykonawcę STRABAG w dniu 14 listopada 2022 r., czyli logicznie rzecz
ujmując nie mogło ono dotyczyć czynności podjętych przez Zamawiającego po tej dacie.
Niewątpliwym jest, że Zamawiający dokonując w dniu 23 listopada 2022 r. zmiany treści SWZ
podjął nową czynność w postępowaniu przetargowym, wobec której wykonawcy mogli wnosić od
nowa
środki ochrony prawnej w terminie wynikającym z art. 515 ust. 2 ustawy PZP.
Jednoc
ześnie Zamawiający składając wniosek o odrzuceniu odwołania w niniejszej sprawie nie
sprecyz
ował, która jego zdaniem przesłanka z art. 528 ustawy PZP miałaby znaleźć
zastosowanie
. W szczególności w ocenie Izby nie mogło chodzić o przesłanki z pkt 3, 4 i 5 tego
artykułu. Odwołanie wobec nowej czynności Zamawiającego zostało wniesione w ustawowym
terminie
, Odwołujący nie powołuje się teraz na te same okoliczności, które były już przedmiotem
rozstrzygnięcia Izby w sprawie o sygn. KIO 3005/22, natomiast w zakresie wprowadzenia w dniu
23 listopada 2022 r. regulacji
§ 15A wzoru umowy do dokumentacji zamówienia czynność
Zamawiającego nie została wówczas wykonana zgodnie z żądaniami zawartymi w odwołaniu
Odwołującego. Gdyby tak było, to wykonawca STRABAG nie złożyłby kolejnego odwołania w
postępowaniu przetargowym. Natomiast powoływanie się przez Zamawiającego na regulację
art. 366 k.p.c.
nie może zostać uwzględnione, ponieważ ustawa PZP zawiera autonomiczną
regulację proceduralną kształtującą zasady postępowania odwoławczego przed Krajową Izbą
Odwoławczą, zaś samo postępowanie przed Krajową Izbą Odwoławczą – choć w swej istocie
polega na rozstrzyganiu sp
orów cywilnych (gospodarczych) – nie jest postępowaniem sądowym,
do którego zastosowanie mogłyby znaleźć przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Izba stwierdziła również, że wypełnione zostały wskazane w art. 505 ust. 1 ustawy PZP
ustawowe przesłanki istnienia interesu Odwołującego w uzyskaniu przedmiotowego zamówienia
ora
z możliwości poniesienia szkody w wyniku naruszenia przez Zamawiającego przepisów.
Izba rozpoznając sprawę uwzględniła akta sprawy odwoławczej, które zgodnie z § 8
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2020 r. w sprawie postępowania przy
rozpoznawaniu odwołań przez Krajową Izbę Odwoławczą (Dz. U. z 2020 r., poz. 2453) stanowią
odwołanie wraz z załącznikami oraz dokumentacją postępowania o udzielenie zamówienia
w postaci elektronicznej lub kopia dokumentacj
i, o której mowa w § 7 ust. 2 rozporządzenia,
a także inne pisma składane w sprawie oraz pisma kierowane przez Prezesa Izby w związku
z
wniesionym odwołaniem.
Izba uwzględniła również stanowiska prezentowane na rozprawie przez strony oraz uwzględniła
stanowisko prezentowane przez Za
mawiającego w jego piśmie z dnia 8 grudnia 2022 r. oraz
odpowiedzi na odwołanie z dnia 20 grudnia 2022 r.
Izba wydała na rozprawie postanowienie o dopuszczeniu dowodu z akt sprawy odwoławczej
oraz dokumentów stanowiących załączniki do pism stron oraz dokumentów złożonych przez
obie strony na rozprawie w postaci
wyciągów z czterech umów przygotowanych przez innych
zamawia
jących, tj. Dolnośląskie Centrum Onkologii, Pulmonologii i Hematologii we Wrocławiu,
Samodzielny Publiczny Szpital Kliniczny im. Prof. Adama Grucy w Otwocku oraz
Wojewódzki
Szpital Specjalistyczny
im. Kardynała Wyszyńskiego SPZOZ w Lublinie (dwie umowy), które
zawierały przykłady poprawnie sformułowanych, według opinii wykonawcy STRABAG, klauzul
waloryzacyjnych
, a także dwóch dokumentów stanowiących wyliczenia własne Zamawiającego.
Jednocześnie Izba uznała wiarygodność i moc dowodową dokumentów znajdujących się
w aktach sprawy odwoławczej.
Izba
ustaliła następujący stan faktyczny:
Na podstawie art. 552 ust. 1 ustawy PZP Izba
wydając wyrok bierze za podstawę stan rzeczy
ustalony w toku postępowania odwoławczego.
Zamawiający – Uniwersytecki Szpital Kliniczny w Białymstoku prowadzi postępowanie o
udzielenie zamówienia na „budowę budynku Kliniki Chorób Zakaźnych i Hepatologii oraz Kliniki
Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji”. Numer referencyjny tego zamówienia to 107/2022.
Ogłoszenie o przedmiotowym zamówieniu zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej z dnia 4 listopada 2022 r. pod nr 2022/S 213-609442.
W dniu 23 list
opada 2022 r. Zamawiający zmienił treść SWZ wprowadzając m. in. § 15A do
Projektowanych postanowień umownych zatytułowany „Zmiana wynagrodzenia w sytuacji zmian
cen materia
łów lub kosztów” o następującej treści:
1. W przypadku zmian
y cen materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia,
Strony przewidują możliwość zmiany wysokości wynagrodzenia należnego Wykonawcy, na
jego wniosek, zgodnie z poniższymi zasadami:
a) j
eżeli wartość ceny materiałów lub kosztów zmieniała się o minimum 18% biorąc pod
uwagę wskaźnik cen produkcji budowlano – montażowych publikowany przez Prezesa
GUS w stosunku do cen z roku poprzedniego, dokona się zmiany wartości
wynagrodzenia Wykonawcy o
wielkość procentową, obliczoną jako różnica wysokości
wskaźnika GUS z dnia wniosku o zmianę wynagrodzenia, a minimalnego wskaźnika
GUS, od którego Zamawiający przewiduje możliwość zmiany wynagrodzenia.
Przykładowe wyliczenie zmiany wartości wynagrodzenia Wykonawcy:
wskaźnik GUS z dnia wniosku o zmianę wynagrodzenia: 25%
wskaźnik GUS od którego Zamawiający przewiduje możliwość zmiany wynagrodzenia:
wielkość procentowa zmiany wartości wynagrodzenia Wykonawcy:
b) pierwsza zmiana wynagr
odzenia może nastąpić nie wcześniej niż po upływie 12
miesięcy od dnia podpisania umowy. Następne zmiany mogą mieć miejsce po upływie
odpowiednio kolejnych 12 miesięcy;
c)
jeżeli umowa została zawarta po upływie 180 dni od dnia upływu terminu składania ofert,
początkowym terminem ustalenia zmiany wynagrodzenia jest dzień otwarcia ofert;
d)
zmiana wartości wynagrodzenia dotyczyć będzie jedynie prac zrealizowanych po upływie
12 miesięcy od dnia zawarcia umowy bądź poprzedniej zmiany;
e)
maksymalna wartość zmiany wynagrodzenia spowodowanego zmianą ceny materiałów
lub kosztów wynosi 20 % wartości wynagrodzenia umownego brutto określonego w § 3
ust. 1 niniejszej umowy.
Wykonawca, którego wynagrodzenie zostało zmienione zgodnie z ust. 1 zobowiązany jest
do zmiany wynagrodz
enia przysługującego podwykonawcom, lub dalszym podwykonawcom,
z którymi zawarł umowy, w zakresie odpowiadającym zmianom cen materiałów lub kosztów
dotyczących zobowiązania podwykonawcy lub dalszego podwykonawcy, jeśli łącznie
spełnione są następujące warunki:
a) przedmiotem umowy z podwykonawca lub dalszym podwykonaw
cą są roboty budowlane
lub usługi,
b)
okres obowiązywania umowy przekracza 12 miesięcy.
Mając na uwadze powyższe Izba zważyła, co następuje:
W ocenie Izby o
dwołanie wykonawcy STRABAG jako niezasadne podlega oddaleniu.
Z
godnie z regulacją art. 559 ust. 2 ustawy PZP uzasadnienie orzeczenia Izby zawiera
wskazanie podstawy prawnej orze
czenia z przytoczeniem przepisów prawa.
Art. 439 ust. 1 ustawy PZP stanowi
, że umowa, której przedmiotem są roboty budowlane,
dostawy lub usługi, zawarta na okres dłuższy niż 6 miesięcy, zawiera postanowienia dotyczące
zasad wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy w przypadku
zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia.
Zgodnie z art. 439 ust. 2 ustawy PZP w
umowie określa się:
poziom zmiany ceny materiałów lub kosztów, o których mowa w ust. 1, uprawniający strony
umowy do żądania zmiany wynagrodzenia oraz początkowy termin ustalenia zmiany
wynagrodzenia;
2) sposób ustalania zmiany wynagrodzenia:
a) z użyciem odesłania do wskaźnika zmiany ceny materiałów lub kosztów, w szczególności
wskaźnika ogłaszanego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego lub
b)
przez wskazanie innej podstawy, w szczególności wykazu rodzajów materiałów lub kosztów,
w przypadku których zmiana ceny uprawnia strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia;
3) sposób określenia wpływu zmiany ceny materiałów lub kosztów na koszt wykonania
zamówienia oraz określenie okresów, w których może następować zmiana wynagrodzenia
wykonawcy;
4) maksymalną wartość zmiany wynagrodzenia, jaką dopuszcza zamawiający w efekcie
zastosowania postanowień o zasadach wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia.
Art.
58 § 1 k.c. stwierdza, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście
ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten,
iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy
ustawy.
Według zaś art. 58 § 2 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia
społecznego.
Zgodnie z art. 5 k.c. n
ie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze
społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego.
Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie
korzysta z ochrony.
Natomiast art. 8 ust. 1 ustawy PZP zawiera odes
łanie do stosowania przepisów Kodeksu
cywilnego
stwierdzając, że do czynności podejmowanych przez zamawiającego, wykonawców
oraz uczestników konkursu w postępowaniu o udzielenie zamówienia i konkursie oraz do umów
w sprawach zamówień publicznych stosuje się przepisy ustawy – Kodeks cywilny, jeżeli przepisy
ustawy PZP
nie stanowią inaczej.
Przepisy dotyczące waloryzacji wynagrodzenia umownego w zamówieniach publicznych zostały
wprowadzone do po
lskiego porządku prawnego na mocy ustawy z dnia 11 września 2019 r. –
Prawo
zamówień publicznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 1710, ze zm.). Art. 439 ustawy PZP
statuuje
obowiązek zamieszczenia w umowach, których przedmiotem są roboty budowlane lub
usługi, zawartych na okres dłuższy niż okres 6 miesięcy, postanowień dotyczących zasad
wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy w przypadku zmiany
ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia. Ponadto przepis ten zawiera
obligatoryjne elementy p
ostanowień waloryzacyjnych. Jak wynika z uzasadnienia rządowego
projektu ustawy P
rawo zamówień publicznych (Druk sejmowy nr 3624 z dnia 12 lipca 2019 r.)
wymienione w art. 439 ust. 2 ustawy PZP obligatoryjne elementy k
lauzuli waloryzacyjnej mają
pomóc zamawiającym przy konstruowaniu skutecznych i jasnych postanowień umownych.
Zamawiający wprowadzając do umowy odpowiednią klauzulę ma pozostawioną swobodę
określenia jej elementów, mając na względzie w szczególności: specyfikę zamówienia (np. w
zakresie jakie elementy materiałów i kosztów są kluczowe i w praktyce podlegają dużym
wahaniom), dostępność wiarygodnych i aktualizowanych podstaw ustalenia zmiany ceny (np.
odpowiednie wskaźniki Prezesa GUS) czy planowane możliwości finansowe zamawiającego co
do przewidywanych zmian wynagrodzenia.
Jak zostało wyjaśnione w Druku sejmowym nr 3624
celem wprowadzenia regulacji art. 439 ustawy PZP do polskiego praw
a zamówień publicznych
było umożliwienie stronom umowy reagowanie na zmianę warunków gospodarczych. Chodzi po
prostu o
umożliwienie przywrócenie stanu równowagi ekonomicznej stron umowy zachwianej
określonymi zdarzeniami, które mogą mieć miejsce w trakcie jej realizacji. W ramach obowiązku
wprowadzenia
postanowień waloryzacyjnych poszczególni zamawiający mają swobodę, przy
poszanowaniu
ustawowych zasad określających relacje między stronami, w ukształtowaniu
klauzuli waloryzacyjnej uwzględniającej specyfikę danego zamówienia. W literaturze prawa
zamówień publicznych podnosi się, że ustawa PZP nie precyzuje treści tego rodzaju klauzuli
waloryzacyjnej, lecz jedynie opisuje metodologię jej skonstruowania przez zamawiającego. Na
podstawie art. 439 ustawy PZP
możliwe jest powołanie do życia bardzo zróżnicowanych
mechanizmów waloryzacyjnych, dostosowanych tym samym do potrzeb realizacji danego
zamówienia w określonych unikalnych warunkach otoczenia gospodarczego, w którym będzie
realizowane. Klauzule te muszą być jednakże oparte na mechanizmie zmiany cen materiałów
lub kosztów [zob. W. Dzierżanowski i in. (red.), Prawo zamówień publicznych. Komentarz, WKP
2021, komentarz do art. 439 ustawy PZP, teza 1].
Krajowa Izba Odwoławcza porównując zapisy SWZ (§ 15A wzoru umowy) dotyczące sposobu
waloryzacji wynagrodzenia umownego,
które zostały wprowadzone przez Zamawiającego w
dniu 23 listopada 2022 r., ze wzorcem ustawowym nie stwierdzi
ła, aby były one niezgodne z
obowiązującymi przepisami prawa przywołanymi w początkowej części odwołania. Klauzula
waloryzacyjna
określona przez Zamawiającego zawiera wszystkie niezbędne elementy opisane
w art. 439 ust. 1 i ust. 2 ustawy PZP. Z uzasadnienia
odwołania w sposób jednoznaczny wynika,
iż naruszenia przepisów prawa przez Zamawiającego Odwołujący upatruje w dwóch rzeczach:
po pierwsze w
odgórnym ustaleniu poziomu zmiany cen materiałów i kosztów warunkującego
uruchomienie klauzuli waloryzacyjnej na poziomie 18 %, a po drugie w dokonywaniu waloryzacji
wynagrodzenia wykonawcy
w odstępach rocznych a nie miesięcznych. Zważywszy na aktualną
sytuację gospodarczą w Polsce, a w szczególności najwyższą od 30 lat inflację, Zamawiający
jako gospodarz postępowania skalkulował pułap zmiany cen materiałów i kosztów, który będzie
uprawniał wykonawcę do domagania się waloryzacji jego wynagrodzenia, na poziomie 18 %, co
w ocenie Iz
by jest założeniem racjonalnym i obiektywnie uzasadnionym. Zamawiający przyjął
przy tym jeden z zalecanych przez ustawodawcę mierników przyszłej waloryzacji w postaci
wsk
aźników ogłaszanych cyklicznie w komunikatach Prezesa GUS. Nie znajduje aprobaty Izby
argumentacja wykonawcy STRABAG o pozorn
ości klauzuli waloryzacyjnej i jej oderwaniu nie
tylko od obecnych, ale i od
prognozowanych warunków rynkowych. Wbrew twierdzeniom tego
wykonawcy Zamawia
jący bazując na własnym doświadczeniu i ocenie makrootoczenia słusznie
czyni
ł założenia co do średniorocznego wzrostu cen towarów i usług w wysokości 18 %, a także
że ceny w sektorze budownictwa dalej będą utrzymywać się na wysokim poziomie, a nawet
będą jeszcze bardziej rosnąć. W ocenie Izby w obecnej sytuacji geopolitycznej można też czynić
trafne prognozy co do dalszego rozwoju
i długotrwałości konfliktu zbrojnego na Ukrainie, który
negatywnie wpływa nie tylko na bliskie rynki lokalne, ale globalnie na różne sektory gospodarki.
Wobec doniesień na temat bardzo szybko wzrastającej skali zachorowań w związku z kolejną
mutacją koronawirusa nie tylko w Polsce, ale np. w Chińskiej Republice Ludowej, nie można
również powiedzieć, że społeczność międzynarodowa poradziła już sobie z tą epidemią i że nie
dojdzie do kolejnych tzw. lockdown
’ów. W tych okolicznościach to wykonawcy uczestniczący w
przetargach
powinni tak skalkulować swoje oferty, aby uwzględniały one wszelkie ryzyka, w tym
r
yzyka związane ze zwiększonymi kosztami działalności gospodarczej wynikającymi ze wzrostu
cen towar
ów i usług. Należy zakładać, że wykonawcy są profesjonalistami w swojej dziedzinie i
posiadają nie tylko rozległą wiedzę na temat zjawisk ekonomicznych i procesów gospodarczych
w swojej
branży, ale ogólnie na temat możliwych kierunków zmian procesów funkcjonujących w
gospodarce rynkowej
, dzięki czemu są w stanie właściwie zidentyfikować ryzyka gospodarcze,
skalku
lować różne koszty realizacji zamówienia i następnie złożyć w przetargu konkurencyjną
ofertę z odpowiednią ceną. Można też wymagać od przedsiębiorców startujących w przetargach,
że kalkulując wysokość swojego wynagrodzenia uwzględniają możliwość wystąpienia czynników
wpływających na rozmiar kosztów, wydatków i prac koniecznych do wykonania zamówienia. Nie
bez znaczenia jest
również to, że w art. 439 ustawy PZP ustawodawca nie narzucił publicznym
inwestorom
jaka powinna być dopuszczalna wysokość zmiany wynagrodzenia. Zamawiający nie
mają obowiązku rekompensowania przedsiębiorcom 100 % zmian kosztów realizacji inwestycji z
powodu wzrostu cen mater
iałów budowlanych lub surowców. Wobec tego to sami wykonawcy
powinni
uwzględniać w swoich ofertach przewidywany wzrost czynników cenotwórczych i na tej
podstawie kalkulować swoje wynagrodzenie. Izba podziela przy tym pogląd wyrażony przez Sąd
Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 31 marca 2022 r. w sprawie o sygn. XXIII Zs 12/22, w
którym Sąd stwierdził, że dopuszczenie w ustawie PZP waloryzacji kosztów wynagrodzenia nie
może prowadzić do zmniejszenia ryzyka związanego z niedoszacowaniem oferty przez
wykonawcę, ani do wzbogacenia się wykonawcy, czyli do wzrostu jego wynagrodzenia.
Wykonawca winien bowiem wziąć na siebie część ryzyka związanego z wzrostem wynagrodzeń
i w konsekwencji prawidłowo skalkulować ofertę. Należy podkreślić, iż rolą waloryzacji umownej
wskazanej w art. 439 ustawy PZP jest urealnienie wynagrodzenia wykonawcy w przypadku
zmiany cen materiałów lub kosztów, nie zaś całkowite wyeliminowanie ryzyka kontraktowego.
Wobec powyższego nie można stawiać Zamawiającemu zarzutu naruszenia art. 439 ust. 1 i 2
ustawy PZP
, jeśli Zamawiający redagując postanowienie umowne przewidujące waloryzację
wynagrodzenia umownego
w pełni zastosował się do wzorca normatywnego, uwzględniając przy
tym
własne potrzeby i specyfikę zamówienia. Podkreślić należy, że nawet ustalenie wskaźnika
waloryzacji
na niskim poziomie, który może zapewnić wykonawcy zysk na niewielkim poziomie,
nie zwalnia
wykonawców z właściwego kalkulowania ceny swojej oferty. Nie można też pomijać
tego
, że z mocy samej ustawy PZP wykonawcy mają zapewnioną waloryzację wynagrodzenia w
art. 436 pkt 4 lit. b ustawy PZP.
Izba nie s
twierdziła też naruszenia przepisów Kodeksu cywilnego, tj. art. 5 k.c. i art. 58 § 1 i § 2
k.c. Normy Kodeksu cywilnego znajduj
ą zastosowanie w prawie zamówień publicznych dzięki
odes
łaniu z art. 8 ust. 1 ustawy PZP. Wskazane powyżej przepisy k.c. zostały unormowane w
jego C
zęści ogólnej. W praktyce znajdują one zastosowanie dopiero wtedy, gdy na podstawie
innych bardz
iej szczegółowych norm prawnych uprawniony nie może uzyskać ochrony prawnej
dla swoich praw,
dóbr lub interesów. W niniejszej sprawie, oprócz art. 439 ust. 1 i 2 ustawy PZP,
Odwołujący nie wskazał na żadne szczególne przepisy prawa cywilnego, z którymi czynności
Zamawiającego mogłyby być niezgodne, tylko do razu dla wykazania swoich racji odwołał się do
klauzul generalnych z art. 5 k.c. i art.
58 § 1 i § 2 k.c. Jednocześnie Odwołujący nie wyjaśnił, w
jaki konkretnie sposób Zamawiający miałby nadużyć swojego prawa, obchodzić przepisy prawa
lub które konkretnie zasady współżycia społecznego i w jaki sposób miałby naruszyć. Samo
ciągłe powtarzanie przez Odwołującego o pozorności przyjętej klauzuli waloryzacyjnej czy jego
niezadowolenie z
wysokości ustalonego progu waloryzacji umownej i jej częstotliwości nie może
świadczyć o uchybieniach w czynnościach Zamawiającego.
Mając powyższe na względzie Izba nie stwierdziła naruszenia art. 5 k.c. i art. 58 § 1 i § 2 k.c. w
zw. z art. 8 ust. 1 ustawy PZP
przez Zamawiającego.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na podstawie art. 557 i art. 574-576 ustawy
PZP oraz w oparciu o przepis
y § 7 ust. 2 pkt 1 w zw. z § 7 ust. 3 pkt 1 w zw. z § 5 pkt 1
i 2
rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2020 r. w sprawie szczegółowych
rodzajów kosztów postępowania odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu
pobierania wpisu
od odwołania (Dz. U. z 2020 r., poz. 2437). Z uwagi na oddalenie odwołania
Izba zasądziła od Odwołującego na rzecz Zamawiającego zwrot kosztów postępowania
odwoławczego związanych z wydatkiem Zamawiającego poniesionym na wynagrodzenie jego
pełnomocnika, tj. kwotę 3 600 zł 00 gr (trzy tysiące sześćset złotych zero groszy).
Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji.
Przewodn
iczący: ………….……………………………..