Sygn. akt: KIO 2521/24
WYROK
Warszawa, dnia 12 sierpnia 2024 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodnicząca: Adriana Urbanik
Protokolant:
Tomasz Skowroński
po rozpoznaniu na rozprawie odwołania wniesionego do Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej
w dniu 17 lipca 2024 r. przez wykonawcę A.K., prowadzącego działalność gospodarczą pod
firmą
Biuro
Architekt
K.
mgr
inż.
arch.
A.K.
z siedzibą w Suchej Beskidzkiej w postępowaniu prowadzonym przez Powiat Lubelski
przy udziale uczestnika
po stronie zamawiającego wykonawcy Artura Cebuli, prowadzącego
działalność gospodarczą pod firmą A.C. A.K. Architekci z siedzibą w Sowiej Woli Folwarcznej
orzeka:
oddala odwołanie,
kosztami postępowania obciąża wykonawcę A.K., prowadzącego działalność
gospodarczą pod firmą Biuro Architekt K. mgr inż. arch. A.K. z siedzibą w Suchej
Beskidzkiej, i:
zalicza
w
poczet
kosztów
postępowania
odwoławczego
kwotę
00 zł 00 gr (słownie: siedem tysięcy pięćset złotych zero groszy) uiszczoną
przez
wykonawcę A.K., prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą Biuro
Architekt K.
mgr inż. arch. A.K. z siedzibą w Suchej Beskidzkiej tytułem wpisu
od
odwołania,
kwotę 3 600 zł 00 gr (słownie: trzy tysiące sześćset złotych zero groszy) poniesioną
przez Powiat Lubelski
tytułem wynagrodzenia pełnomocnika;
zasądza od odwołującego A.K., prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą
Biuro Architekt K.
mgr inż. arch. A.K. (ul. Mickiewicza 9a, 34-200 Sucha Beskidzka)
na rzecz
zamawiającego Powiatu Lubelskiego (ul. Spokojna 9, 20–074 Lublin)
kwotę 3 600 zł 00 gr (słownie: trzy tysiące sześćset złotych zero groszy),
obejmującą kwotę wynagrodzenia pełnomocnika.
Na orzeczenie -
w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia - przysługuje skarga
za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Warszawie
Sądu Zamówień Publicznych.
Przewodnicząca: ………………………….…
Sygn. akt: KIO 2521/24
Uzasadnienie
Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w trybie podstawowym
pn.
„Opracowanie Wstępnej Koncepcji Projektowej a następnie Kompleksowej Dokumentacji
Projektowej oraz pełnienie nadzoru autorskiego dla zadania inwestycyjnego: „Green Human
Space
– Kompleks Muzealno-Wystawienniczy", nr referencyjny: IGM-ZP.272.9.1.2024.AW1,
zostało wszczęte ogłoszeniem opublikowanym w Biuletynie Zamówień Publicznych w dniu
10.04.2024 r. pod nr 2024/BZP 00279116 przez Powiat Lubelski, reprezentowany przez
Zarząd Powiatu w Lublinie, ul. Spokojna 9, 20–074 Lublin, zwany dalej „Zamawiającym”.
Do wyżej wymienionego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego
zastosowanie
mają przepisy ustawy z dnia 11 września 2019 r. - Prawo zamówień publicznych
(Dz. U. z
2023 r. poz. 1605, z późn. zm.), dalej „ustawy Pzp”.
Dnia 17.07.2024 r.
(wpływ w wersji elektronicznej podpisane podpisem cyfrowym
za pośrednictwem elektronicznej skrzynki podawczej - ePUAP) odwołanie złożył wykonawca
A.K.
, prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Biuro Architekt K. mgr inż.
arch. A.K., ul. Mickiewicza 9a, 34-200 Sucha Beskidzka, zwany dalej
„Odwołującym”.
Odwołujący zarzucił Zamawiającemu w pkt II odwołania naruszenie:
1. art. 16 pkt 1-
3 ustawy Pzp poprzez niezachowanie zasady przejrzystości
i proporcjonalności oraz zasady uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców
ze względu na odrzucenie oferty Odwołującego,
2. art. 226 ust. 1 pkt 8 ustawy Pzp poprzez niezasadne odrzucenie
oferty Odwołującego
z powodu rzekomo rażąco niskiej ceny – dalej „RNC”,
z ostrożności: art. 224 ust. 6 ustawy Pzp poprzez przyjęcie, że cena podana w ofercie nie
jest uzasadniona,
4. art. 239 ust. 1 i 2, art. 242 ust. 1 i 3 ustawy Pzp poprzez dokonanie wyboru oferty
najkorzystniejszej z naruszeniem postanowień ustawy Pzp i Specyfikacji Warunków
Zamówienia, dalej „SWZ”, co doprowadziło do sytuacji, w której wybrana przez
Zamawiającego oferta nie przedstawia najkorzystniejszego stosunku jakości do ceny.
Odwołujący wniósł o:
uwzględnienie odwołania w całości i:
a. nakazanie Zamawiającemu unieważnienia czynności wyboru oferty najkorzystniejszej,
b. nakazanie Zamawiającemu unieważnienia czynności odrzucenie oferty Odwołującego
i powtórzenia czynności oceny ofert z udziałem oferty Odwołującego,
c. nakazanie Zamawiającemu dokonanie wyboru oferty Odwołującego,
przeprowadzenie dowodu z protokołu postępowania wraz z załącznikami,
obciążenie Zamawiającego kosztami postępowania odwoławczego, a w szczególności:
a. wpisu w wysokości 7500,00 zł (por. §2 pkt 1 ppkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady
Ministrów z dnia 30 grudnia 2020r. w sprawie szczególnych rodzajów kosztów
postępowania odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu pobierania
wpisu od odwołania – dalej „rozporządzenie o kosztach”),
b.
kosztów poniesionych przez Odwołującego w kwocie wskazanej na rozprawie oraz
c.
wynagrodzenia pełnomocnika – o ile zostanie ustanowiony - w kwocie nie mniejszej niż
zł (por §5 rozporządzenia o kosztach).
W uzasadnieniu odwołania Odwołujący podał w szczególności:
„VII. Stanowisko Zamawiającego.
1. Zamawiający odrzucił ofertę Odwołującego powołując się na art. 226 ust. 1 pkt 8)
w zw. z art. 226 ust. 6 ustawy.
a. Odwołujący wskazuje, że pzp nie zawiera jednostki redakcyjnej opisanej jako art. 226
ust. 6 ustawy, a zatem odrzucenie oferty nie mogło nastąpić na takiej podstawie.
b. Wykonawca nie może domniemywać podstawy prawnej działań Zamawiającego i dlatego
należy uznać, że odrzucenie oferty nastąpiło jedynie na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 8 pzp
– odwołujący jedynie z ostrożności odnosi się do art. 224 ust. 6 jak domniemanej podstawy
działań Zamawiającego
2. Uzasadnienie odrzucenia oferty Zamawiający przedstawił w piśmie z dnia 12 lipca 2024r.
– pismo to jest powierzchowne i nie wykazuje istnienia przesłanek niezbędnych dla odrzucenia
oferty.
VIII. Stanowisko Odwołującego.
1. Cena oferty Odwołującego jest skalkulowana prawidłowo i zostało to wykazane w złożonych
wyjaśnieniach.
2. Punktem wyjścia dla oceny sporu wina być narzucona przez Zamawiającego cena
ryczałtowa za wykonanie zamówienia. W wyroku KIO z dnia 26 października 2023r. (KIO
3021/23) wskazano: Jeżeli za wykonanie zamówienia przewidziane zostało wynagrodzenie
ryczałtowe, to nie można oczekiwać, że Przystępujący przedstawi szczegółowy kosztorys
i wyliczenia wszystkich elementów w każdej z pozycji kalkulacji. Ustawa Prawo zamówień
publicznych nie określa, jaka powinna być minimalna treść wezwania do wyjaśnień w zakresie
wyliczenia ceny
lub kosztu. Wykonawca nie ma obowiązku złożenia wyjaśnień w odniesieniu
do
wszystkich składowych ceny mających na nią wpływ. Wykonawca ma obowiązek usunąć
wątpliwości zamawiającego w takim zakresie, jaki wynika z wezwania do wyjaśnień. Ponadto
nie jest dopuszczalne automatyczne uznanie ceny oferty za
rażąco niską, np. tylko na
podstawie arytmetycznych wyliczeń, z których wynika, że cena ta jest niższa niż ceny
oferowane przez innych wykonawców.
3. Zamawiający przedstawił argumentację odnoszącą się wybiorczo do poszczególnych
elementów wyjaśnień. Taka analiza doprowadziła Zamawiającego do wadliwych wniosków
i całkowitego pominięcia konsekwencji wprowadzenia ceny ryczałtowej.
4. Odwołujący w odpowiedzi na wezwanie Zamawiającego z dnia 10 czerwca 2024 r. złożył
wyjaśnienia wraz z dowodami, tj. szczegółową kalkulacją oraz wycenami projektantów
branżowych (załącznik nr 1 i wyceny projektów branżowych). Odwołujący udzielił odpowiedzi
adekwatnie do przedstawionego przez
Zamawiającego wezwania. Zgodnie z wyrokiem KIO
z 15 grudnia 2023r. (KIO
3536/23) Składane przez wykonawcę wyjaśnienia ceny oferty należy
oceniać przez pryzmat wezwania zamawiającego, które determinuje poziom szczegółowości
wyjaśnień. Innymi słowy, to wezwanie skierowane do wykonawcy wyznacza granice oceny,
czy wykonawca sprostał ciążącemu na nim obowiązkowi wykazania, że zaoferowana przez
niego cena nie nosi znamion ceny rażąco niskiej. Nie jest zatem prawidłowe działanie
zamawiającego polegające na skierowaniu do wykonawcy ogólnego wezwania do wyjaśnień
poziomu ceny, a następnie odrzucenie oferty wykonawcy tylko z tej przyczyny, iż określony
składnik cenotwórczy nie został przedstawiony w złożonych wyjaśnieniach bądź też został
zaprezentowany w inny
sposób niż oczekiwał zamawiający. W przypadku procedury rażąco
niskiej ceny co
do zasady sposób przedstawienia wyjaśnień cenowych oraz założeń
kalkulacyjnych
pozostaje w gestii wykonawcy, przy czym stopień szczegółowości wyjaśnień
determinowany jest właśnie wezwaniem zamawiającego. Przy ocenie wyjaśnień poziomu ceny
zamawiający nie powinien tracić z oczu celu procedury wyjaśnień poziomu ceny, którym jest
uzyskanie potwierdzenia realności zaoferowanej przez wykonawcę ceny.
5. Zamawiający uzasadniając odrzucenie oferty stwierdził: …charakterystyka usługi będącej
przedmiotem zamówienia wskazuje, że głównym elementem cenotwórczym są koszty pracy
zespołu oddelegowanego do realizacji zamówienia. Koszty te są w realiach rynkowych bardzo
zróżnicowane ze względu na brak standaryzacji kosztowej tego rodzaju usług. Odwołujący
zgadza się z tym twierdzeniem. Faktycznie ceny usług projektowych są niezwykle
zróżnicowane i prawdą jest to, że gro ceny stanowią koszty pracy ludzkiej. Pomimo, że
Zamawiający postawił słuszną tezę, to doszedł do mylnych wniosków.
6. Zamawiający potwierdza, że w wezwaniu od wyjaśnień rażąco niskiej ceny wymagał
wskazania między innymi kosztów pracy wraz z podaniem wyliczenia planowanej ilości godzin
pracy zespołu projektantów z wyszczególnieniem poszczególnych branż (z uwzględnieniem
wszystkich elementów opisu przedmiotu zamówienia) - tzw. metoda wartościowa.
a. Zamawiający pomija fakt, że stawki godzinowe zostały podane, a wysokość tych stawek nie
jest kwestionowana przez Zamawiającego.
Nie jest też kwestionowana wycena elementów, a zatem skoro składniki ceny są prawidłowe
to cena tez jest prawidłowa i nie jest to RNC.
b. Izba Projektowania Budowlanego corocznie publikuje tzw. jnp (jednostka
nakładu pracy),
która jest formą kalkulacji prac projektowych. Aktualna stawka wynosi 28,70 zł i została podana
w wyjaśnieniach. Kalkulacja z ceny oferty została wykonana z zastosowaniem ww. jnp.
Ponieważ SWZ nie wymagała podania kalkulacji godzinowej, to wyjaśnienia RNC
z przedstawieniem jednostek nakładu pracy (jnp) jest należytą prezentacją ceny i obala
domniemanie rażąco niskiej ceny. Kluczowa informacja tj. wartość poszczególnych prac
projektowych była podana.
7. Zamawiający stwierdza, że w wezwaniu od wyjaśnień rażąco niskiej ceny wymagał
wskazania między innymi kosztów pracy. Taka informacja znajduje się w tabeli załączonej
do wyjaśnień.
8. Odwołujący zwraca uwagę, że z pisma Zamawiającego wynika zamiar porównania ceny
oferty Odwołującego do jakiegoś wzorca, jakiegoś standardu. Jednak ani SWZ, ani pisma
przedstawione w toku Postępowania nie prezentują takiego wzorca – innymi słowy jest to
działanie sprzeczne z pzp i ustawą.
9. W sposób niezrozumiały Zamawiający wywodzi niekorzystne dla Odwołującego wnioski,
z zawartego w wyjaśnieniach stwierdzenia kalkulacja indywidualna. Zamawiający napisał:
Zapis o tym, że jest to „kalkulacja indywidualna" oznacza, że Wykonawca kalkulację takową
wykonał, jednak nie zaprezentował jej Zamawiającemu w wykonaniu wniosku o wyjaśnienie
rażąco niskiej ceny. Odwołujący przedstawił wyjaśnienia dot. ceny zgodnie z wezwaniem
i przedstawił stosowne zestawienie tabelaryczne. Zamawiający nie żądał przedstawienia
metodyki kalkulacji jnp. Oczywistym jest to, że każda kalkulacja, każdego projektu ma
charakter indywidualny. W wyjaśnieniach Odwołujący wskazał, że: opracowania zewnętrzne
i trudne do oszacowania na
podstawie jednostki nakładu pracy (JNP) skalkulowano na
podstawie cen
podobnych opracowań zrealizowanych przez nas w ostatnim czasie – tym
samym
Zamawiający wiedział na jakiej podstawie jest dokonana kalkulacja.
10. Poza sporem jest to, że Uzyskanie korzystnej ceny było również możliwe dzięki znacznemu
obniżeniu nakładów roboczogodzin projektantów i asystentów projektantów. Obniżenie
nakładów, a tym samym kosztów opracowań wynika z tego, iż zespól wszystkie newralgiczne
dla tego projektu opracowania
wielokrotnie opracowywał i wdrażał, co pozwala w znacznej
mierze
zoptymalizować procesy koordynacji międzybranżowej oraz skraca czas kosztownej
pracy projektowej". Co oznacza, że wykonawca wykonywał obliczenia oparte o ilość i stawki
roboczogodzin, jednak nie zamieścił tego wyliczenia w wyjaśnieniach. Niezrozumiałym jest
jednak to, że Zamawiający pomimo tego, że rozumie skąd „bierze się cena” (czego dowodzi
ww. cytat) to
uznaje, że złożone wyjaśnienia nie są wystarczające. Skoro Zamawiający nie
kwestionuje żadnej z podanych stawek/kwot to nie ma podstaw by kwestionować ich sumę,
czyli cenę oferty. Skoro składniki są prawidłowe to suma też jest prawidłowa.
11. Zamawiający podając tzw. Powód nr 2 zauważa, że odwołujący wskazał szczególnie
korzystne czynniki pozwalające na ustalenie ceny ofertowej. (…) nie wskazując jednocześnie
w jaki sposób wpływają na obniżenie ceny w stosunku do szacunkowej wartości zamówienia
(która została ustalona przez zamawiającego w oparciu o rzetelną analizę rynku). Elementy
takie są zawarte w wyjaśnieniach. Dodatkowo należy wskazać, że Zamawiający nigdy nie
przekazał Odwołującemu analizy rynku na podstawie której dokonał on ustalenia wartości
szacunkowej zamówienia – a zatem niemożnością było odnieść się do takiej analizy.
12. Odwołujący pragnie wskazać oczywistą rzecz, że skoro projektant ma doświadczenie np.
w aranżacji wnętrz to mniej czasu potrzebuje na dobór materiałów, rozwiązań, wzajemnych
połączeń uzgodnień urzędowych. Przekłada się to na zmniejszenie ilości jednostek nakładu
pracy (ustalonych
wspólnie z projektantami). Jednocześnie nie ma sposobu na udowodnienie
procesu nabywania wiedzy i umiejętności. Zamawiający uzyskał dane dot. narzutów: koszty
pośrednie 30%, zysk 20 %, w kosztach pośrednich uwzględniono stałe koszty funkcjonowania
biura i obsługę administracyjnoksięgową oraz koszty związane z technicznym wytworzeniem
projektu.
13. Podsumowując, skoro Zamawiający stwierdził, że koszty prac projektowych są w realiach
rynkowych bardzo zróżnicowane ze względu na brak standaryzacji kosztowej tego rodzaju
usług, a Odwołujący przedstawił kalkulację ceny i wykazał, że jest to cena realna, to brak
podstaw do odrzucenia oferty.
14. Odwołujący uważa, że w okolicznościach niniejszej sprawy adekwatne są ustalenia KIO
zawarte w wyroku z dnia 5 lutego 2024 r. (KIO 95/24): Celem
instytucji rażąco niskiej ceny nie
jest kreowanie po stronie wykonawcy obowiązku wykazywania szczegółowych kalkulacji
odnoszących się do nawet najdrobniejszych kosztów wykonania zamówienia, ale wymaganie
przedstawienia takich wyjaśnień, które przekonają zamawiającego co do powodzenia realizacji
zamówienia za cenę wskazaną w ofercie poprzez zaakcentowanie aspektów mających wpływ
na daną wycenę i wykazanie, że te okoliczności są realne i uzasadnione poprzez złożenie
dowodów. procedura ta służy również ponownej weryfikacji przez wykonawcę przyjętej
kalkulacji pod względem jej prawidłowości w odniesieniu do wymagań zamawiającego. Inaczej
mówiąc, wykonawca sprawdza, czy przypadkiem zaniżenie ceny nie jest wynikiem błędu czy
nieprawidłowego ustalenia stanu faktycznego.
15. Odwołujący zwraca uwagę, że jeżeli Zamawiający miał wątpliwości co do poszczególnych
elementów wyjaśnień, to mógł wezwać Odwołującego do przedstawienia dodatkowych. O ile
zasadą jest jednokrotne wezwanie, to w przypadku wątpliwości Zamawiającego orzecznictwo
dopuszcza dodatkowe
wyjaśnienia.
IX. Podsumowanie i wnioski.
1. W ocenie Odwołującego przedstawiona wyżej argumentacja dowodzi, iż oferta nie powinna
być odrzucona.
2. Wnoszę o uznanie przedstawionych argumentów za słuszne i uwzględnienie odwołania
w całości.”.
Zamawiający w dniu 18.07.2024 r. (przy użyciu środków komunikacji elektronicznej)
w
ezwał wraz kopią odwołania, uczestników postępowania do wzięcia udziału w postępowaniu
odwoławczym.
Do postępowania odwoławczego po stronie Zamawiającego zgłosił przystąpienie
(wpływ bezpośredni) w dniu 19.07.2024 r. wykonawca A.C., prowadzący działalność
gospodarczą pod firmą A.C. A.K. Architekci, Sowia Wola Folwarczna, ul. Rysia 13, 05-
152 Czosnów, zwany dalej „Przystępującym”. Izba stwierdziła skuteczność przystąpienia
Przystępującego do postępowania odwoławczego po stronie Zamawiającego.
W dniu 22.07.2024 r.
odpowiedź na odwołanie złożył środkami komunikacji
elektronicznej Zamawiający, w której wniósł o oddalenie odwołania wniesionego przez
Odwołującego w całości i zasądzenie od Odwołującego na rzecz Zamawiającego zwrotu
poniesionych kosztów postępowania odwoławczego według norm przepisanych.
W odpowiedzi na odwołanie Zamawiający podał w szczególności:
„(2) Zamawiający, przed wszczęciem postępowania dokonał ustalenia szacunkowej wartości
zamówienia poprzez rozeznanie rynku, ustalając, że wartość ta wynosi 809.666,67 złotych
netto, zatem 995.890,00 złotych brutto
(3) W postępowaniu zostały wniesione cztery oferty od następujących wykonawców:
- A.C. A.K. Architekci
– z ceną 798.270 złotych.
- Biuro Architekt K.
– z ceną 666.045 złotych,
- Instal
– Tech M.M.– z ceną 707.250 złotych,
- LS Projekt Pracownia Architektoniczna sp. z o.o.
– z ceną 580.000 złotych,
(4) Oferta Odwołującego była zatem niższa o 33,12% od wartości zamówienia ustalonej przed
wszczęciem postępowania. Wezwanie Odwołującego do udzielenia wyjaśnień było zatem
konieczne w myśl art. 224 ust. 1 ust 2 pkt 1 Pzp. W konsekwencji Zamawiający wystosował
w dniu 10 czerwca 2024 r. wezwanie, w którym szczegółowo wskazał jakiego rodzaju
wyja
śnień oczekuje. W treści pisma zaznaczono także, iż wyjaśnienia należy przedłożyć
Zamawiającemu wraz z dowodami.
Zamawiający zawarł także pouczenie zawierające odwołanie do art. 224 ust. 6 Pzp, który
stanowi o obowiązku odrzucenia oferty z rażąco niską ceną jeśli wyjaśnienia wraz z dowodami
nie uzasadniają podanej ceny. Odwołujący miał zatem bez wątpienia świadomość,
iż Zamawiający, kierując się ustawą, oczekuje nie tylko przedłożenia wyjaśnień zawierających
oświadczenia wykonawcy, ale oczekuje także przedłożenia dowodów, które potwierdzałyby
te wyjaśnienia.
(5) W piśmie z dnia 13 czerwca 2024 r. Odwołujący wskazał” Znając wartość Zamówienia
w pełni świadomie zdecydowaliśmy się zaoferować kwotę poniżej progu, który nakłada na nas
obowiązek wyjaśnień.” Tym samym Odwołujący musiał mieć świadomość, że składając
przedmiotową ofertę będzie wzywany do składania wyjaśnień i winien się do nich przygotować,
przedstawiając też odpowiednie dowody.
(6) Nie mniej jednak, ani do wyjaśnień z dnia 13 czerwca 2024, ani do samego odwołania
wniesionego ponad miesiąc później, tj. 17 lipca 2024 r. nie załączono żadnych dowodów.
(7) Wykonawca w swoich wyjaśnieniach z dnia 13 czerwca 2024 r. powołał się na m.in.
doświadczenie w realizacji obiektów o złożonych warunkach gruntowo – wodnych, a także
obiektów muzealnych i zabytkowych. Wskazano przy tym szereg wykonywanych inwestycji,
a
le ani jednej umowy, z której wynikałoby jaki zakres inwestycji realizowano. Wskazano przy
tym na obniżenie nakładu pracy o ok 25-30% a finalnie 27,5% co jest jednak wartością, nie
poddającą się żadnej weryfikacji przy braku jakichkolwiek dowodów.
(8) W dalszej części wyjaśnień wykonawca przywołuje czynniki, które w jego ocenie pozwoliły
mu na złożenie korzystniejszej oferty niż konkurencyjne, takie jak zarządzanie procesem
projektowym i organizacja pracy.
(9) Nie sposób jednak racjonalnie zakładać, iż pozostali wykonawcy nie kalkulowali swoich
ofert z uwzględnieniem swojego wcześniej zdobytego doświadczenia, konieczności
zarządzania procesem projektowym, czy przykładania wagi do odpowiedniej organizacji pracy.
Każdy z uczestników rynku wraz z realizacją różnych zamówień nabywa stopniowo
doświadczenie, które przekłada się na jego procesy organizacyjne, a także pozwala rozwijać
zdolności zarządzania projektami. Tym samym Odwołujący nie przywołał czynników
właściwych tylko dla siebie, które rzeczywiście wpływałyby na możliwość ukształtowania
korzystniejszej ceny.
(10) Ponadto, wypada zwrócić uwagę, iż w SWZ określono, że o udzielenie zamówienia mogą
ubiegać się wykonawcy, którzy skierują do realizacji zamówienia projektanta w branży
architektonicznej oraz projektanta w branży konstrukcyjnej, którzy brali udział w wykonaniu
dokumentacji projektowej o wartości minimum 300.000,00 złotych brutto, zaś wartość
kosztorysowa robót objętych dokumentacją miała wynosić minimum 10.000.000,00 złotych
brutto. W konsekwencji już same warunki udziału w postępowaniu zakładały istnienie po
stronie wykonawców odpowiedniego doświadczenia, zaś sam Odwołujący nie wykazał
żadnym dowodem, iż jego doświadczenie jest nadzwyczajne względem pozostałych
wykonawców składających oferty w postępowaniu.
(11) W dalszej kolejności Odwołujący powołał także korzystne uwarunkowania, wśród których
wskazano np. na znacznie niższe podatki niż w ośrodkach wielkomiejskich, wpływające
na niższy koszt prowadzonej działalności. Zamawiający zwraca przy tym uwagę,
iż najpowszechniejsze podatki tj. podatek od towarów i usług oraz podatek dochodowy,
stanowią identyczny koszt dla prowadzenia działalności w całej Polsce. Działalność
Odwołującego nie jest objęta akcyzą. Jedyny zaś istotny podatek lokalny – czyli podatek od
nieruchomości nie może stanowić zauważalnej i istotnej pozycji w oszczędnościach.
Jednocze
śnie nawet gdyby różnica w stawce podatku wyniosła np. 10 złotych za 1 m2
powierzchni użytkowej budynku względem stawki maksymalnej, to przy 100 m2 oszczędność
w zakresie 1000 złotych rocznie jest zupełnie bez znaczenia przy porównaniu do wartości
zamówienia.
Co więcej, koszt ten nie mógłby być przypisany wyłącznie realizowaniu przedmiotowego
zamówienia, ale winien być proporcjonalnie rozłożony na całą działalność Odwołującego.
(12) Przywołanie tego argumenty na wstępie sekcji wyjaśnień dotyczących korzystnych
uwarunkowań dowodzi, że Odwołujący usiłuje wywołać wrażenie co do swoich specjalnych
i wyjątkowych możliwości w zakresie realizacji zamówienia, mnożąc różnego rodzaju
niep
oddające się weryfikacji czynniki, jednak już na pierwszy rzut oka wyjaśnienia te są
niespójne i nie potwierdzają tezy Odwołującego, iż cena jego oferty jest rynkowa.
(13) Wszystkie „korzystne uwarunkowania” przedstawiono jedynie hasłowo, w bardzo ogólny
sposób. Nie są one jednocześnie niespotykane, niedostępne dla innych wykonawców, a nie
przedstawiono ani jednego dowodu na potwierdzenie, iż faktycznie one występują po stronie
Odwołującego, ani jaki jest ich rzeczywisty wpływ na cenę oferty.
(14) W konsekwencji, w dniu 12 lipca 2024 r. Zamawiający opublikował ogłoszenie o wyborze
najkorzystniejszej oferty z zastrzeżeniem, iż m.in. oferta Odwołującego nie podlegała ocenie
jako odrzucona.
(15) Wypada zwrócić uwagę, iż w myśl wyroku Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 24 sierpnia
2023 r., sygn. akt KIO 2363/23 (RAŻĄCO NISKA CENA, TEZY Z ORZECZEŃ KRAJOWEJ
IZBY ODWOŁAWCZEJ ORAZ SĄDU ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH, Marzec 2024) „(…)
wezwanie w trybie art. 224 ust. 1 ustawy Pzp oznacza dla wykonawcy obowiązek wykazania,
że zaproponowana przez niego cena nie ma charakteru rażąco niskiej. Na wykonawcy ciąży
wiec obowiązek wskazania elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny i sposobu
w jakich dokonano ich kalkulacji, a więc udowodnienia, że zaproponowana cena nie jest rażąco
niska. W przypad
ku nieudowodnienia, że cena ustalona z uwzględnieniem okoliczności
wymienionych w art. 224 ustawy Pzp, potwierdzonych załączonymi dowodami, nie jest rażąco
niska, zamawiający zobowiązany jest do odrzucenia oferty wykonawcy, jako oferty
zawierającej rażąco niska cenę. Co więcej, zamawiający zobowiązany jest do odrzucenia
oferty wykonawcy, który nie udzielił wyjaśnień lub jeżeli złożone wyjaśnienia wraz z dowodami
nie uzasadniają podanej w ofercie ceny (art. 224 ust. 6 ustawy Pzp). W tym aspekcie istotne
znaczenie ma również ustawowy obowiązek złożenia dowodów w zakresie wyliczenia ceny
lub kosztu, lub ich istotnych części składowych. W treści przepisu art. 224 ust. 1 ustawy Pzp
jednoznacznie wskazano, iż „zamawiający żąda od wykonawcy wyjaśnień, w tym złożenia
dowodów w zakresie wyliczenia ceny lub kosztu, lub ich istotnych części składowych”,
a potwierdzeniem istnienia powyższego obowiązku jest również art. 224 ust. 6 ustawy Pzp,
wskazujący na konieczność odrzucenia oferty „jeżeli złożone wyjaśnienia wraz z dowodami
nie uzasadniają podanej w ofercie ceny lub kosztu”. Co więcej, konieczność poparcia
przedstawianych wyjaśnień dowodami ma kluczowe znaczenie dla ich oceny, ponieważ same
wyjaśnienia rzadko kiedy mogą być uznane za w pełni obiektywne, jako składane przez
podmiot zainteresowany uzyskaniem zamówienia. Jest to szczególnie istotne w sytuacji, gdy
wykonawca powołuje się na istnienie po jego stronie szczególnie korzystnych warunków lub
posiadanie szczególnych rozwiązań, które wpłynęły na obniżenie ceny. W takiej sytuacji, nie
dysponując dowodami, zamawiający nie jest w stanie dokonać oceny czy okoliczności
powodujące obniżenie ceny, na które powołuje się wykonawca, faktycznie zachodzą.”
(16) Wskazania płynące z ww. orzeczenia są o tyle istotne, iż w analizowanej sprawie
Odwołujący w swoich wyjaśnieniach nie przedstawia jednak przekonujących i wiarygodnych
dowodów na potwierdzenie swoich twierdzeń, zaś same wyjaśnienia są ogólnikowe.
(17) W innym wyroku z dnia 28 października 2022 r. w sprawie o sygn. akt KIO 2747/22
(RAŻĄCO NISKA CENA …) Krajowa Izba Odwoławcza stwierdziła: „Należy przy tym
podkreślić, że zamawiający nie może zastępować wykonawcy w wykazywaniu, że cena jego
oferty jes
t realna. To wykonawca ma udowodnić realność tej ceny, a nie zamawiający ma
poszukiwać, czy domniemywać informacji w tym zakresie. Rolą zamawiającego jest wyłącznie
ocena przedstawionych przez wykonawcę wyjaśnień wraz z ewentualnymi dowodami, a nie
wyręczanie wykonawcy w wykazywaniu, że za podaną cenę można należycie wykonać
zamówienie (np. poprzez samodzielne weryfikowanie na stronach internetowych
prawidłowości stawek podanych przez wykonawców, jak uczynił to zamawiający w niniejszej
sprawie, o czym świadczy przedstawiony na rozprawie dowód i argumentacja). Jeśli zatem
wykonawca nie udzieli wyjaśnień lub udzieli wyjaśnień, w których nie udowodni, że cena jego
oferty nie jest rażąco niska, zamawiający zobligowany jest do odrzucenia oferty. Tym samym
od rzet
elności wyjaśnień wykonawcy zależy jego dalszy udział w postępowaniu.”
(18) W kontekście powyższego orzeczenia należy stwierdzić, iż nie wydaje się potrzebne
dokonywanie dalszej weryfikacji niepopartych dowodami oświadczeń, przedstawionych przez
Odwołującego.
(19) W orzecznictwie Krajowej Izby Odwoławczej, niejednokrotnie zwraca się także uwagę,
iż nie ma jednoznacznie określonego katalogu dowodów, którymi wykonawcy powinni
uzasadniać i potwierdzać własne wyjaśnienia w odpowiedzi na pytania zamawiających co do
rażąco niskiej ceny.
W wyroku Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 21 marca 2023 r., sygn. akt KIO 658/23,
LEX nr 3529703 wskazano, że: „Nie istnieje jeden optymalny i powinny kształt czy sposób
dowodzenia okoliczności związanych z kalkulacją ceny dokonanej przez wykonawcę i sposobu
prezentowania okoliczności umożliwiających mu jej zaoferowanie. Sposób wykazania,
że oferta nie zawiera rażąco niskiej ceny zależy od indywidualnych okoliczności sprawy,
zwłaszcza w związku z rodzajem podawanych informacji, będzie można ocenić i przyjąć
konieczny sposób i stopień uwiarygodnienia podawanych danych.
Można natomiast sformułować jeden generalny postulat, który przy ocenie wyjaśnień
wykonawców powinien być bezwzględnie egzekwowany - wyjaśnienia powinny być konkretne,
jasne, spójne i adekwatne do danego przedmiotu zamówienia.
Wyjaśnienia nie mogą być traktowane jako zapewnienie. Sam fakt posiadania wieloletniego
doświadczenia również nie stanowi żadnego uprawdopodobnienia zaoferowanej ceny, jakie
mogłoby być ocenione pozytywnie w ramach wymagań ustawowych przez Zamawiającego.”
(20) W innym orzeczeniu Krajowej Izby Odwoławczej, z dnia 27 kwietnia 2022 r. w sprawie
o sygn. akt KIO 966/22 wskazano: „Przedstawione okoliczności, jak też sporządzona
kalkulacja są na tyle ogólnie sformułowane, że polemizowanie z nimi jest niemożliwe. Izba
wzięła wprawdzie pod uwagę, że każdy z wykonawców, kalkulując swoją ofertę, bierze pod
uwagę jemu tylko znane czynniki, które wpływają na sposób świadczenia usługi, często
wynikające z doświadczenia w realizacji takich zamówień, to jednak podkreślenia wymaga,
że jeżeli takie elementy wykonawca bierze pod uwagę to winien przedstawić co najmniej
z jakich powodów takie założenia przyjął i jak przekłada się to na możliwość obniżenia ceny.”
(21) Jest to zatem kolejne orzeczenie, które nawiązuje do sytuacji analogicznej z jaką spotkał
się Zamawiający w niniejszym postępowaniu. Sam Odwołujący podnosi sobie znane
okoliczności, które mają wpływać na prawidłowość przyjętej ceny, brak jest jednak
p
odstawowych informacji, które te wyjaśnienia pozwalałyby zweryfikować.
(22) W myśl wyroku Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 29 października 2021 r. sygn. akt KIO
2985/21: „Odnośnie kwestii dotyczącej składanych przez wykonawców wraz z wyjaśnieniami
dowodów Izba wskazuje, że z samego braku dowodu nie można jeszcze wywodzić, że cena
jest rażąco niska, a w takiej sytuacji przedmiotem oceny pozostają wówczas wyjaśnienia
samego wykonawcy.
Podkreślenia jednak wymaga fakt, że jeżeli wykonawca powołuje się na właściwe tylko jemu
okoliczności powodujące możliwość znacznego obniżenia ceny oferty (np. upusty dedykowane
tylko temu wykonawcy, szczególne oferty jakie uzyskał wykonawca odnośnie świadczonych
usług czy realizowanych etc…) i możliwe jest wsparcie tej argumentacji dowodem, to wówczas
taki dowód powinien być złożony Zamawiającemu, aby uczynić wyjaśnienia przekonującymi
dla Zamawiającego, a jednocześnie pełnymi.”
(23) W doktrynie i orzecznictwie ugruntowany jest podgląd, że jeżeli odpowiedź wykonawcy
na wezwanie do wyjaśnienia nie zawiera żadnego wytłumaczenia sposobu kalkulacji ceny,
żadnego wskazania czynnika sprzyjającego wykonawcy i umożliwiającego zaoferowanie tak
niskiej ceny, jak też żadnego dowodu potwierdzającego przyjętą kalkulację i czynniki
sprzyjające, to mamy do czynienia z wyjaśnieniami o charakterze ogólnikowym. Wówczas
zamawiający nie ma podstaw do powtórnego wzywania wykonawcy do wyjaśnień, lecz
po
winien odrzucić jego ofertę (zob. np. wyrok KIO 25.09.2018 r., KIO 1827/18, LEX nr
2585656; wyrok KIO z 23.05.2019 r., KIO 815/19, LEX nr 2691004). Tym samym nie zachodzą
przesłanki do ewentualnego ponownego wzywania Odwołującego do uściślania swoich
wyjaśnień czy też przedstawienia dodatkowych dowodów, na potwierdzenie twierdzeń,
chociaż takie oczekiwania sformułowano w treści odwołania.
(24) W treści uzasadnienia wyroku Krajowej Izby Odwoławczej z dnia 23 stycznia 2023 r.
w sprawie KIO 81/23, LEX nr 3481476, wskazano, iż: „należy przede wszystkim podkreślić,
że w świetle przepisów ustawy Pzp zamawiający zobowiązany jest badać realność ceny oferty
wykonawcy w oparciu o złożone przez niego wyjaśnienia wraz z dowodami. Zamawiający nie
jest zatem uprawniony do dokonywania oceny w oparciu o inne dokumenty, dotyczące
w dodatku innego zamówienia (nawet analogicznego) i nie jest uprawniony do samodzielnego
poszukiwania okoliczności potwierdzających, że cena oferty wykonawcy nie jest rażąco niska.
Nie jest bowiem rolą zamawiającego wyręczanie wykonawcy. (…) Skoro przystępujący złożył
ogólnikowe wyjaśnienia bez dowodów, to obowiązkiem zamawiającego było odrzucenie jego
oferty na podstawie art. 224 ust. 6 w zw. z art. 226 ust. 1 pkt 8 ustawy Pzp.” Powyższe
orzeczenie nakazuje także przyjąć, iż nie ma już na obecnym etapie (tj. po wezwaniu
wykonawcy w trybie art. 224 ust. 1 p.z.p.) przyjmowania jakic
hkolwiek wyjaśnień lub dowodów.
Zamawiający, oceniając wyjaśnienia Odwołującego z dnia 13 czerwca 2024 r. doszedł
do wniosku, iż nie odpowiadają one wymogom art. 224 ust. 5 p.z.p., co powoduje konieczność
bezwzględnego odrzucenia oferty.
(25) Niezależnie od powyższego wypada zwrócić uwagę, iż sam Odwołujący miał świadomość
tego, iż jego wyjaśnienia zawarte w piśmie z dnia 13 czerwca 2024 r. nie są konkretne
i wyczerpujące skoro w odwołaniu zasugerował potrzebę do złożenia dodatkowych wyjaśnień.
Nie mniej jednak brak było w niniejszym przypadku podstaw do kierowania przez
Za
mawiającego do Odwołującego dodatkowych żądań do składania wyjaśnień. Dodatkowe
wezwanie byłoby dopuszczalne jeśli w odpowiedzi na wyjaśnienia przedstawione zostałby
dowody, przy ocenie których Zamawiający potrzebowałby wsparcia. Nie sposób uznać,
iż wymagane jest powtórne wzywanie wykonawcy do przedstawienia dowodów, pomimo
pouczenia go wyraźnie o tej potrzebie w wezwaniu do złożenia wyjaśnień, a tym bardziej
w zestawieniu ze stanowiskiem Odwołującego, iż świadomie złożył ofertę poniżej 30% progu.
Odwołujący znał zatem konsekwencje jakie się wiążą ze złożeniem oferty obarczonej
domniemaniem rażąco niskiej ceny.(…).”.
W dniu 06.08.2024 r. podczas rozprawy,
w szczególności:
Odwołujący podtrzymał stanowisko jak w odwołaniu, wniósł o uwzględnienie odwołania
i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego, złożył fakturę VAT z tytułu kosztów
wynagrodzenia pełnomocnika;
Zamawiający podtrzymał stanowisko jak w odpowiedzi na odwołanie, wniósł o oddalenie
odwołania i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego, złożył fakturę VAT
z tytułu kosztów wynagrodzenia pełnomocnika;
Przystępujący poparł stanowisko Zamawiającego, a także wniósł o oddalenie odwołania.
Skład
orzekający
Krajowej
Izby
Odwoławczej
po
zapoznaniu
się
z przedstawionymi
w postępowaniu odwoławczym dowodami, po wysłuchaniu
oświadczeń, jak i stanowisk stron, Przystępującego, złożonych ustnie do protokołu
w toku posiedzenia i rozprawy,
ustalił i zważył, co następuje.
Skład orzekający Izby ustalił, że nie została wypełniona żadna z przesłanek
skutkujących odrzuceniem odwołania na podstawie art. 528 ustawy Pzp, zaś wykonawca
wnoszący odwołanie posiadał interes w rozumieniu art. 505 ust. 1 ustawy Pzp, uprawniający
do jego złożenia.
Skład orzekający Izby, działając zgodnie z art. 542 ust. 1 ustawy Pzp, dopuścił
w niniejszej sprawie dowody
zawnioskowane w toku postępowania odwoławczego,
z dokumentacji postępowania o zamówienie publiczne nadesłanej przez Zamawiającego.
Przy rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy skład orzekający Izby wziął pod uwagę
także stanowisko wynikające ze złożonych pism, to jest odwołania, odpowiedzi na odwołanie
oraz stanowiska i oświadczenia stron i Przystępującego, złożone ustnie do protokołu.
Odnosząc się do podniesionych w treści odwołania zarzutów, stwierdzić należy,
że odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.
Izba dokonała następujących ustaleń:
W Specyfikacji Warunków Zamówienia Zamawiający postanowił w:
1) Rozdziale 4
Opis przedmiotu zamówienia w pkt 4.1. Inwestycja w ppkt 1:
„1. Przedmiotem zamówienia jest opracowanie Wstępnej Koncepcji Projektowej
a następnie Kompleksowej Dokumentacji Projektowej oraz pełnienie nadzoru
autorskiego dla zadania inwestycyjnego: „Green Human Space –Kompleks Muzealno-
Wystawienniczy” współfinansowanego ze środków Funduszy Europejskich
dla Lubelskiego 2021-
2027. Zakres zamówienia obejmuje:
1) zakres podstawowy obejmujący:
Wykonanie minimum dwóch Wstępnych Koncepcji Projektowych (architektoniczno-
budowlanych) odrębnie dla:
a) obiektów Muzeum Pszczelarstwa (dalej Muzeum) wraz z aranżacją, i obejmującej
przebudowę i adaptację budynków: kotłowni, wentylatorni, utworzenia Muzeum
Pszczelarstwa;
b) Zabytkowego Młyna Wodnego wpisanego do rejestru zabytków pod nr A/720 wraz
z zagospodarowaniem terenu;
c) Trzech ścieżek edukacyjnych.
Oraz przeniesienie na Zamawiającego praw autorskich na wszystkich polach
eksploatacji do wykonanych opracowań (dzieł)
2) zakres objęty prawem opcji:
a) Wykonanie Kompleksowej Dokumentacji Projektowej Muzeum Pszczelarstwa
(obejmującej przebudowę i adaptację budynków: kotłowni, wentylatorni, garażu oraz
kotłowni małej na wraz z zagospodarowaniem terenu potrzeby utworzenia Muzeum
Pszczelarstwa ) zgodnie z
zatwierdzoną Wstępną Koncepcją Projektową. Dodatkowo
w ramach prawa opcji wykonawca wykona opis przedmiotu zamówienia do specyfikacji
warunków zamówienia dla wykonania robót budowlanych realizowanych w oparciu
o opracowaną dokumentację projektową.
b) Wykonanie Kompleksowej Dokumentacji Projektowej zgodnie z zatwierdzoną
Wstępną Koncepcją Projektową oraz projektu prac konserwatorskich Zabytkowego
Młyna Wodnego wpisanego do rejestru zabytków pod nr A/720 i uzgodnienie go
właściwym konserwatorem zabytków . Dodatkowo w ramach prawa opcji wykonawca
wykona opis przedmiotu zamówienia do specyfikacji warunków zamówienia dla
wykonania robót budowlanych realizowanych w oparciu o opracowaną dokumentację
projektową.
c) Wykonanie projektu 3 ścieżek edukacyjnych zgodnie z zatwierdzoną Wstępną
Koncepcją Projektową. Dodatkowo w ramach prawa opcji wykonawca wykona opis
przedmiotu zamówienia do specyfikacji warunków zamówienia dla wykonania robót
budowlanych realizowanych w
oparciu o opracowaną dokumentację projektową.
d) Pełnienie nadzoru autorskiego. (…)”;
2) Rozdziale 16 Opis sposobu obliczenia ceny oferty w pkt 16.1-16.4:
„16.1. Wykonawca w ofercie określi cenę oferty brutto w zł (PLN), która stanowić będzie
wynagrodzenie ryczałtowe za realizację przedmiotu zamówienia. Cena oferty –
jest to kwota wymieniona w Formularzu oferty (Załącznik nr 3 SWZ).
16.2. Podstawą do określenia ceny oferty jest SWZ wraz załącznikami.
16.3. Wykonawca podaje w formularzu ofertowym, w tabeli formularz cenowy podaje
odrębnie cenę netto za zakres podstawowy (Wstępne Koncepcje Projektowe)
i zakres objęty prawem opcji (Kompleksowe Dokumentacje Projektowe wraz
z uzyskaniem wszystkich wymaganych pozwoleń oraz za nadzory autorskie).
Następnie dla każdej pozycji odrębnie oblicza kwotę podatku VAT oraz cenę
brutto. Cena ofertowa brutto stanowić będzie sumę wszystkich pozycji cenowych.
Cena za Wstępne Koncepcje Projektowe nie może przekroczyć 10% łącznej ceny
ryczałtowej zamówienia. W przypadku, gdy Wykonawca wskaże w formularzu
oferty cenę za Wstępne Koncepcje Projektowe wyższą niż 10% łącznej ceny
ryczałtowej zamówienia, Zamawiający odrzuci ofertę na podstawie art. 226
ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp. Cena za usługi nadzoru nie może być mniejsza niż 10%
łącznej ceny ryczałtowej zamówienia. W przypadku, gdy Wykonawca wskaże
w formularzu oferty cenę za usługi nadzoru mniejszą niż 10% łącznej ceny
ryczałtowej zamówienia, Zamawiający odrzuci ofertę na podstawie art. 226
ust. 1 pkt. 5 ustawy Pzp.
16.4. Wykonawca określi łączną wartość oferty brutto podając ją w formularzu
ofertowym uwzględniając podział na zakres podstawowy i prawo opcji.”.
Zamawiający pismem z dnia 10.06.2024 r. wezwał Odwołującego do udzielenia
wyjaśnień: „Zarząd Powiatu w Lublinie, działając na podstawie art. 224 ust. 1 i ust. 2 pkt 1
ustawy Pzp, w celu ustalenia, czy oferta zawiera rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu
zamówienia, zwraca się o udzielenie wyjaśnień, w tym złożenie dowodów dotyczących
elementów oferty mających wpływ na wysokość ceny, ponieważ oferta złożona przez Państwa:
jest niższa o 33,12 % od wartości zamówienia powiększonej o należny podatek od towarów
i usług, ustalonej przed wszczęciem postępowania (tj. od kwoty 995 890,00 zł brutto).
Wyjaśnienia, o których mowa powyżej, mogą dotyczyć w szczególności:
zarządzania procesem produkcji, świadczonych usług;
wybranych rozwiązań technicznych, wyjątkowo korzystnych warunków usług;
oryginalności usług oferowanych przez Wykonawcę;
zgodności z przepisami dotyczącymi kosztów pracy, których wartość przyjęta
do ustalenia ceny nie może być niższa od minimalnego wynagrodzenia za pracę albo
minimalnej stawki godzinowej, ustalonych na podstawie przepisów ustawy z dnia
10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę (tj. Dz. U. z 2020 r. poz. 2207
z późn. zm.) lub przepisów odrębnych właściwych dla spraw, z którymi związane jest
realizowane zamówienie;
zgodności z prawem w rozumieniu przepisów o postępowaniu w sprawach
dotyczących pomocy publicznej;
zgodności z przepisami z zakresu prawa pracy i zabezpieczenia społecznego,
obowiązującymi w miejscu, w którym realizowane jest zamówienie;
zgodności z przepisami z zakresu ochrony środowiska;
wypełniania obowiązków związanych z powierzeniem wykonania części
zamówienia podwykonawcy.
N trakcie oceny przedstawionych przez Państwa wyjaśnień dotyczących
cenotwórczych elementów oferty Zamawiający, działając zgodnie z art. 224 ust. 3 ustawy Pzp,
weźmie pod uwagę przedstawione przez Państwa dowody na poparcie wyjaśnień.
Zamawiający oczekuje przedstawienia szczegółowej kalkulacji kosztów jakie poniósłby
Wykonawca należycie wykonując przedmiot umowy z uwzględnieniem wszystkich
obowiązków określonych w Załączniku nr 1 do SWZ Szczegółowy opis przedmiotu
zamówienia, ze wskazaniem m.in.:
a) w zakresie kosztów opracowania Wstępnych Koncepcji Projektowych oraz Kompleksowej
Dokumentacji Projektowej, o których mowa w załączniku nr 1 opis przedmiotu zamówienia
w pkt 1-2:
kosztów pracy wraz z podaniem wyliczenia planowanej ilości godzin pracy zespołu
projektantów z wyszczególnieniem poszczególnych branż (z uwzględnieniem wszystkich
elementów opisu przedmiotu zamówienia),
wskazanie stawek godzinowych wynagrodzenia projektantów poszczególnych branż,
obliczenia kosztów dojazdów w trakcie realizacji przedmiotowej usługi,
kosztów prowadzenia biura projektowego w trakcie realizacji przedmiotowej usługi,
pozostałych kosztów uwzględnionych w wycenie ofertowej w trakcie realizacji
przedmiotowej usługi,
b) w zakresie kosztów nadzoru autorskiego, o którym mowa w załączniku nr 1 opis przedmiotu
zamówienia w pkt 2:
kosztów pracy wraz z podaniem wyliczenia planowanej ilości godzin pracy zespołu
projektantów z wyszczególnieniem poszczególnych branż (z uwzględnieniem
wszystkich elementów opisu przedmiotu zamówienia dla nadzoru autorskiego),
wskazanie stawek godzinowych wynagrodzenia projektantów poszczególnych branż,
obliczenia kosztów dojazdów w trakcie realizacji nadzoru autorskiego,
kosztów prowadzenia biura projektowego w trakcie realizacji nadzoru autorskiego,
pozostałych kosztów uwzględnionych w wycenie ofertowej w trakcie realizacji nadzoru
autorskiego.
Obowiązek wykazania, że oferta nie zawiera rażąco niskiej ceny spoczywa
na Wykonawcy na podstawie art. 224 ust. 5 ustawy Pzp.
Powyższe wyjaśnienia wraz z dowodami należy złożyć Zamawiającemu
za pośrednictwem: a) Platformy: https://platformazakupowa.pl lub
b) poczty elektronicznej: [email protected].
w nieprzekraczalnym terminie do dnia 17.06.2024 r.
Pouczenie
Jednocześnie informujemy, że na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 8 ustawy Pzp, w związku
z art. 224 ust. 6 ustawy Pzp, Zamawiający będzie zmuszony odrzucić ofertę Wykonawcy, który
nie udzielił wyjaśnień w wyznaczonym terminie, lub jeżeli złożone wyjaśnienia wraz
z dowodami nie uzasadniają podanej w ofercie ceny lub kosztu.(…)”.
Pismem z dnia 13.06.2024 r. Odwołujący złożył w odpowiedzi na wezwanie
wyjaśnienia (częściowo zastrzeżone jako tajemnica przedsiębiorstwa; zostały następnie
odtajnione przez Zamawiającego) wraz z załącznikiem nr 1, podając w piśmie:
„1. ODPOWIEDŹ NA WEZWANIE
W odpowiedzi na wezwanie Zamawiającego z dnia 10 czerwca 2024 r. do złożenia wyjaśnień
dotyczących elementów mających wpływ na wysokość zaoferowanej ceny za realizację
przedmiotu zamówienia, w tym złożenia dowodów w zakresie wyliczenia ceny, przedkładamy
p
oniższe wyjaśnienia wraz z dowodami, tj. szczegółową kalkulacją oraz wycenami
projektantów branżowych (załącznik nr 1 i wyceny projektów branżowych).
Uprzejmie informuję, iż złożona przez nas oferta nie zawiera rażąco niskiej ceny lub kosztu
w stosunku do przedmiotu zamówienia. Jest ceną rynkową i realną, która uwzględnia
wszystkie niezbędne elementy, w tym marżę oraz gwarantuje realizację zamówienia z należytą
starannością i w rzetelny sposób.
Zaoferowana cena, tj. 666 045 zł jest wartością rynkową.
Warto przy tym zaznaczyć, że nasza oferta jest niższa od progu jaki w zamówieniach
publicznych zdefiniowano jako granicę rażąco niskiej ceny jedynie o 3,12 %. Nasza oferta
od drugiego przywołanego w PZP parametru, tj. średniej złożonych ofert (która wynosi
687 891,25zł i także leży poniżej ustawowej granicy rażąco niskiej ceny) jest niższa o niecałe
3,18 %, co w pełni potwierdza jej rynkowy charakter.
Ponadto należy wspomnieć, że Zamawiający przed złożeniem ofert podał do wiadomości
kwotę, jaką zamierza przeznaczyć na realizację zamówienia, co miało istotny wpływ
na wysokość zaoferowanych kwot (oferentom znana była wartość, poniżej której nie będą
musieli wyjaśniać kosztów składowych oferty). Mimo iż kwota ta była znana, dwóch oferentów,
w tym nasze biuro, zdecydowało się na zaoferowanie kwoty poniżej tego progu. Znając
wartość Zamówienia w pełni świadomie zdecydowaliśmy się zaoferować kwotę poniżej progu,
który nakłada na nas obowiązek wyjaśnień.
Zaoferowana przez nas cena jest ceną rynkową, mającą potwierdzenie w kosztach
składowych, branżowych, kosztach uzgodnień.
Bierzemy udział w rynku zamówień publicznych, analizujemy go i analiza ta jest nam pomocna
przy składaniu ofert. Rzadko bowiem szacunkowa wartość zamówienia na prace projektowe
ma swoje rynkowe potwierdzenie w złożonych ofertach.
Analiza rynku jest prawnie dopuszczonym przez rozporządzenie narzędziem do określania
wartości prac projektowych. Korzystanie z tego narzędzia jest w zasadzie niezbędne, aby móc
realnie konkurować na rynku zamówień publicznych.
2. WYJAŚNIENIA
Niezależnie od powyższego, wychodząc naprzeciw oczekiwaniu Zamawiającego składamy
poniższe wyjaśnienia, w tym dowód (wyliczenie kosztów istotnych części składowych oferty
przedłożony w załączniku).
Doświadczenie
Doświadczenie w realizacji obiektów o złożonych warunkach gruntowo- wodnych
Korzystną ofertę cenową mogliśmy złożyć ze względu na wypracowaną metodę projektowania
w złożonych warunkach gruntowych i wodnych.
Zrealizowaliśmy m.in. 10-kondygnacyjny budynek Wydziałów Karnych Sądu Okręgowego
w Krakowie (zlokalizowany w starorzeczu Wisły w strefie podwyższonego poziomu wody
gruntowej), czy budynek Centralnej Izby Przyjęć Szpitala im. Leszczyńskiego w Katowicach
zl
okalizowany na terenie szkód górniczych (fundamenty palowe – metoda Jet-Groudingu).
Także tą samą metodą palowania podbijaliśmy fundamenty zabytkowego obiektu Galerii
SztukiWspółczesnej Bunkier Sztuki w Krakowie obrębie murów obronnych Starego Miasta
Krako
wa. W trudnych warunkach wodnych realizujemy obecnie budowę Muzeum Partyzantów
Polskich w Osuchach (gdzie uzyskaliśmy pozwolenie wodno-prawne).
Powyższe doświadczenie pozwoliło nam wypracować efektywne metody projektowe
w zakresie złożonych warunków wodnych.
Doświadczenie w realizacji projektów obiektów muzealnych i zabytkowych
Istotnym elementem pozwalającym nam na złożenie korzystnej oferty jest doświadczenie,
i to zarówno przy projektach zabytkowych, jak i projektach o funkcji muzealnej.
Obecnie w fazie budowy (na ukończeniu) są dwa projekty muzealne realizowane według
naszych dokumentacji projektowych: projekt sali wystawowej dla Muzeum Narodowego
w Lublinie i projekt Muzeum Partyzantów Polskich w Osuchach.
Ponadto, w lutym br. ukończona została gruntowna przebudowa (wg naszego projektu)
prestiżowej, mieszczącej się przy krakowskich Plantach Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier
Sztuki. Wcześniej wykonaliśmy pełnobranżowy projekt Muzeum Bitwy Warszawskiej
(niez
realizowany projekt uzyskał pozwolenie na budowę).
Doświadczenie przy realizacji tych obiektów muzealnych pozwoliło nam na obniżenie
nakładów pracy przy projektowaniu m.in. oświetlenia wystaw.
Bieżąca praca przy projektach o wysokim stopniu komplikacji, rozbudowanej sieci instalacji
multimedialnych i niskoprądowych (Teatr Żydowski w Warszawie- projekt na ukończeniu,
uzyskał pozwolenie na budowę, czy projekt kultowego zabytkowego Kina Tęcza w Warszawie)
pozwoliła nam na wypracowanie procedur i rozwiązań obniżających nakład roboczogodzin
w zamówieniach muzealnych o rozbudowanej funkcji multimedialnej, czy wizualnej.
Dodatkowo obniżenie kosztów było możliwe ze względu na wypracowane metody współpracy
z Konserwatorami Zabytków, np. w projekcie Galerii Sztuki Współczesnej w Krakowie
(wypracowaliśmy
sposób
procedowania
programu
konserwatorskiego,
badań
konserwatorskich).
Wykonywaliśmy wielokrotnie programy konserwatorskie i uzyskiwaliśmy pozwolenia
konserwatorskie m.in. od Konserwatorów Wojewódzkich: Małopolskiego, Lubelskiego,
Mazowieckiego, Śląskiego, Podkarpackiego. Pozwala nam to wypracować korzystne
ekonomicznie metod
y współpracy ze służbami konserwatorskimi.
Nasze doświadczenie projektowe obejmuje także inne obiekty muzealne, m.in. Muzeum Bitwy
Warszawskiej w Ossowie (projekt uzyskał pozwolenie na budowę, wykonaliśmy
pełnobranżowy projekt wykonawczy), czy Muzeum im. Szczepkowskiego w zabytkowej Willi
Waleria w
Milanówku, który także był pod opieką konserwatora zabytków.
Wielokrotnie uczestniczyliśmy w konkursach na obiekty muzealne (Wien Museum w Wiedniu,
Muzeum Armii Krajowej w Krakowie -
3 nagroda). Jako jedno z pięciu polskich biur
projektowych zostaliśmy dopuszczeni do udziału w prestiżowym konkursie na Muzeum Sztuki
Nowoczesnej w Warszawie.
Doświadczenia zebrane przy tych projektach pozwoliły nam na złożenie korzystnej oferty
w niniejszym postępowaniu.
Co więcej, posiadamy bardzo duże doświadczenie w projektowaniu obiektów zabytkowych.
Projektowaliśmy m.in. w obiektach zabytkowych Akademii Teatralnej w Warszawie, Akademii
Sztuk Teatralnych (dawna PWST) w Krakowie, dla Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury
na Krakowskim Przedmieściu w Lublinie i wiele innych obiektów o złożonej funkcji.
Współpraca w zakresie multimediów, systemów nagłośnienia, oświetlenia ekspozycyjnego
pozwala nam na znaczące obniżenie nakładów pracy przy tych rozwiązaniach.
Powyższe wypracowane rozwiązania pozwoliły nam na obniżenie nakładu pracy o ok. 25-30%
przyjęliśmy 27,5%).
Zarządzanie procesem projektowym
Poniżej przedstawiamy wypracowany w sektorze zamówień publicznych sposób zarządzania
procesem projektowym, którego efektywność pozwoliła na złożenie korzystnej cenowo oferty.
Zasady zapewnienia jakości w procesie projektowania i uzgodnień -koordynacja prac,
weryfikacja
Koordynacja bazuje na przepływie opracowań branżowych: każda branża skończony element
przesyła do pozostałych i dopiero po otrzymaniu akceptacji wszystkich branż, co odbywa się
protokołem uzgodnień z potwierdzeniem i wpisem na rysunkach, projekt jest dalej
procedowany.
Projekt branży architektonicznej stanowi bazę wyjściową dla branż. Koordynacja polega na
tym, iż poszczególne opracowania branżowe są przekazywane do poszczególnych branż
celem uzyskania akceptacji (bądź uwag do wdrożenia). Dotyczy to m.in. uzgodnień
archi
tektury z branżą sanitarną (np. przebieg kanałów wentylacyjnych), branży sanitarnej
z konstrukcją (ciężary central, obciążenia, otwory w ścianach nośnych), instalacji sanitarnych
z instalacjami elektrycznymi (zapotrzebowania mocy).
Wszystkie międzybranżowe uzgodnienia odbywają się za pośrednictwem koordynatora.
Niezależnie od tematu uzgodnień każdorazowo aktualna wersja jest wysyłana do wszystkich
branż (niezależnie od tematu uzgodnienia). Skutkuje to tym, że branże zawsze pracują na tej
samej (indeksowanej) wersji.
Działania koordynujące, kontrolne i sprawdzające w trakcie opracowań
Wersje robocze wszystkich branż są cotygodniowo synchronizowane. Dodatkowo koordynator
projektu może skierować do branż zapytanie o dodatkową synchronizację międzybranżową
(jeśli wystąpił istotny powód, takie jak uzgodnienie zewnętrzne, zalecenie konserwatora).
Wpływ decyzji urzędowych jest wprowadzany do projektów.
Kontrola terminów określonych w harmonogramach wykonania (np. przekazanie materiałów
dla opracowań zależnych, spotkań koordynacyjnych)
Kontroli terminów służy formularz terminów, przy czym konstrukcja terminarza bazuje na jak
najwcześniejszym wszczęciu procedur urzędowych. Projektanci branżowi są zobowiązani
w terminie 3 dni do zgłoszenia faktów, np. uzgodnień urzędowych, mających wpływ na terminy
wewnętrzne oraz określić ewentualny wpływ na termin końcowy i wskazać środki zaradcze.
Kolejność uzgodnień formalnych jest opisana w formularzu metryka projektu. Kontrola
terminów jest odnotywana w formularzu. Wszelkie zagrożenia są zgłaszane Inwestorowi
z podaniem przyczyny i środków naprawczych.
Organizacja, kierowanie i nadzór nad zespołem
Organizacja opiera się na tym, iż za pracę zespołu branżowego odpowiada główny projektant
danej branży i to ustalenia z nim są miarodajne.
Organizowane są przynajmniej raz w tygodniu spotkania międzybranżowe (także w formie
telekonferencji). Po spotkaniu jest sporządzana notatka ustaleń.
Zasady opracowania dokumentacji, propozycja kolejności prac oraz kolejności uzgodnień
formalnych
Projekty branżowe mają jednolitą formę, a poszczególne wersje są indeksowane (numer wersji
i data wydania). Każda branża sprawdza projekt we własnym zakresie, a sprawdzenia
zgodności wzajemnych rozwiązań branżowych dokonuje koordynator /architekt.
Zasady opracowania dokumentacji uwzględniają jeden wspólny format, jeden wspólny,
uzgodniony system znakowania, indeksacji rysunków, formatowanie, system kompletacji
dokumentacji.
Dokumentacja wszystkich branż ma jednorodną formę.
Organizacja pracy
Obniżeniu kosztów pracy sprzyja także wewnętrzna organizacja powstawania samej
dokumentacji, polegająca na ograniczeniu aktywności, nakładów pracy projektantów
wyłącznie do samego procesu projektowego - dokumentacja jest poza biurem drukowana,
wytwarzana,
kompletowana i wysyłana do nas, dzięki czemu unikamy kosztownych nakładów
pracy projektantów na samo wytwarzanie dokumentacji. Obniżeniu kosztów sprzyja także
koordynacja branżowa, indeksacja poszczególnych faz projektu, aktualizacja metryk projektu
(harmo
nogramu uzgodnień i procedur urzędowych).
Rozwiązania techniczne
Rozwiązania techniczne –obiekty zabytkowe
Redukcja czasu pracy projektantów w przedmiotowym zamówieniu jest możliwa dzięki
rozwiązaniom wypracowanym przez nas w innych opracowaniach dotyczących obiektów
zabytkowych, z których większość została wybudowana pod naszym nadzorem,
a doświadczenie przy tym zdobyte pozwala nam oszczędnie i efektywnie projektować kolejne
tego typu obiektów.
Doświadczenie w projektowaniu obiektów muzealnych i zabytkowych w terenach parkowych
Wykonywaliśmy projekty obiektów muzealnych w terenach zielonych, parkowych (Muzeum
w Willi Waleria w Milanówku, zabytkowy pałac z ogrodem w Rzemieniu, rozbudowa szkoły
w mieście – ogrodzie Podkowie Leśnej).
Obecnie realizujemy projekt Muzeum Żeromskiego i Prusa w parku w Nałęczowie (dla
Muzeum Narodowego w Lublinie). Projekt uzyskał już pozwolenie na budowę. Doświadczenie
to także przyczynia się do obniżenia nakładu roboczogodzin.
Rozwiązania techniczne- technika nagłośnieniowa, informacja wizualna
Korzystna oferta projektowa jest też wynikiem wypracowanych rozwiązań w zakresie
nagłośnienia i rozwiązań wizualnych. Projektowaliśmy rozbudowane systemy nagłośnienia,
komunikacji audiowizualnej, m.in. w aulach, obiektach sądowych (dla Szkoły Sądownictwa
i Prokuratury w Lublinie, Sądów Okręgowych w Krakowie, w Radomiu), obiektów teatralnych.
Wielokrotnie projektowaliśmy rozbudowaną informację wizualną (Teatr Żydowski, Kino
Tęcza).
Obniżenie kosztów nakładów pracy było możliwe dzięki doświadczeniu w dochodzeniu
do rozwiązań rozbudowanych instalacji niskoprądowych w powyższych obiektach.
Obiekty zabytkowe, programy konserwatorskie
Koszty bardzo czasochłonnych działań projektowych udało nam się obniżyć także dzięki
wypracowaniu skutecznych metod ochrony konserwatorskiej. Wykonywaliśmy szereg
opracowań w tym zakresie, m. in. stratygrafii, metod odtworzenia elementów wnętrz stropów
(np
. w projekcie dla Galerii Sztuki Współczesnej Bunkier Sztuki w obrębie Baszty Garbarzy
w Krakowie).
We współpracy z Lubelskim Konserwatorem Zabytków zrealizowaliśmy obiekt Pałacu
Morskich w Lublinie dla Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury (projekt Inwestor zgłosił
do nagrody w tej kategorii obiektów). Opracowanie szczegółowego programu
konserwators
kiego w tamtych obiektach pozwoliło nam korzystnie oszacować nakład pracy
na podobne rozwiązania w przedmiotowym zadaniu.
Korzystne uwarunkowania
Niskim kosztom prowadzonej działalności sprzyja fakt, że prowadzimy działalność
w niewielkiej miejscowości, w której podatki są znacznie niższe niż w ośrodkach
wielkomiejskich.
Niskie koszty lokalowe
Redukcji kosztów prowadzonej działalności sprzyja fakt posiadania własnego obiektu
biurowego, w którym prowadzona jest nasza działalność.
Sytuacja finansowa
Korzystnym elementem naszej działalności jest fakt braku zadłużenia (kredytów), czy opłat
leasingowych. Wszystkie płatności zewnętrzne są regulowane w bardzo krótkich terminach,
co pozwala nam otrzymywać korzystne rabaty na takie opracowania jak np. mapy, podkłady
geodezyjne i inne. To pozwala na obniżenie kosztów opracowań pomocniczych.
Ubezpieczenie
Od lat korzystamy z usług tego samego ubezpieczyciela, dzięki czemu systematycznie
uzyskujemy rabaty na nasze polisy. To także obniża koszty prowadzenia naszej działalności.
Koszty pracy
Wynagrodzenia są adekwatne do wynagrodzeń właściwych dla kompetencji osób
przewidzianych do realizacji zamówienia, czego dowodem jest niemal niezmienny od
kilkunastu lat skład zespołu projektowego, który to zespół zrealizował wspólnie kilkanaście
zamówień publicznych (w większości obiektów zrealizowanych). Wspólnie zrealizowane
obiekty pozwoliły całemu zespołowi właściwie poznać wzajemne kompetencje,
a w konsekwencji właściwie przypisać koszty pracy.
W załączniku nr 1 wykazaliśmy stawki dla poszczególnych branżowców.
Poza mną, jako projektantem, projektantami poszczególnych branż, koordynatorem projektu
architektury -
mgr inż. arch. (…), do realizacji zadania oddelegowaliśmy dodatkowo jako
asystentów projektantów inż. (…) oraz mgr inż. arch. (…). Ich wynagrodzenia są zgodne
z przepisami pracy oraz przepisami o minimalnym wynagrodzeniu na umowę
o pracę (w obu przypadkach wynagrodzenia te wynoszą obecnie 4242 zł brutto miesięcznie,
a od wynagrodzeń są odprowadzane składki ZUS; od lipca planujemy podwyżkę do 4300 zł).
Ko
szty pozyskania materiałów niezbędnych do projektowania map, opinii i innych podano jako
dowód w załączonej wycenie.
Wyjątkowo sprzyjające warunki wykonania dostępne dla Wykonawcy
Mając
doświadczenie
w
realizacji
obiektów
zabytkowych,
remontowanych
i przebudowywanych obiektów muzealnych mogliśmy obniżyć nakłady pracy projektowej
w zakresie projektów instalacji niskoprądowych, obniżyć koszty koordynacji międzybranżowej.
Jest to okoliczność wyjątkowo sprzyjająca nam jako oferentom.
Koszty dojazdu na konsultacje i nadzory
Od kilkunastu lat współpracujemy z projektantami z Lublina (konstrukcje, instalacje),
co pozwoli nam obniżyć koszty dojazdu na nadzory i konsultacje także w zakresie
hydrotechniki).
W załączonej wycenie (w kosztach pośrednich) uwzględniliśmy dojazdy (dla ok 50 wyjazdów
koszty paliwa na poziomie ok 350 zl/za jeden wyjazd są wliczone w koszty konsultacji
i nadzoru).
Co więcej, prowadzimy obecnie inne projekty na terenie Lublina, co pozwala nam łączyć
wyjazdy dotyczące uzgodnień, konsultacji.
Sposób skalkulowania kosztów opracowań przedprojektowych, ekspertyz , uzgodnień
Kwoty zawarte w załączniku nr 1 dotyczące opracowań przedprojektowych, takich jak mapa,
ekspertyza konstrukcyjna i inne zostały skalkulowane na bazie bieżących cen z realizowanych
przez nas obecnie projektów.
Wysokość zysku
W wycenie kalkulowaliśmy osiągnięcie zysku w wysokości 20% kwoty oferty.
Stali współpracownicy
W świetle powyższych doświadczeń i wypracowanych procedur współpracy i koordynacji
międzybranżowej stałego niezmiennego od kilkunastu lat zespołu projektantów możliwe było
złożenie oferty korzystnej cenowo.
Uzyskanie
korzystnej ceny było również możliwe dzięki znacznemu obniżeniu nakładów
roboczogodzin projektantów i asystentów projektantów. Obniżenie nakładów, a tym samym
kosztów opracowań wynika z tego, iż zespół wszystkie newralgiczne dla tego projektu
opracowania w
ielokrotnie opracowywał i wdrażał, co pozwala w znacznej mierze
zoptymalizować procesy koordynacji międzybranżowej oraz skraca czas kosztownej pracy
projektowej. Wszystkie powyższe obiektywne czynniki przyczyniły się do optymalizacji
nakładów czasu pracy i obniżenia kosztów koordynacji międzybranżowej.
Zaoferowana przez Wykonawcę Biuro Architekt K. cena ofertowa pozwala
na realizację przedmiotu zamówienia zgodnie z wymaganiami Zamawiającego i zawiera
wszystkie koszty z tym związane. Cena ta obejmuje wynagrodzenie za całkowite i bez wad
wykonanie przedmiotu zamówienia, według zasad wiedzy i sztuki budowlanej, przepisów
obo
wiązującego prawa, norm branżowych oraz wszelkich pozostałych warunków
prowadzonego przez Zamawiającego postępowania.
Zaoferowana cena uwzględnia również wszystkie koszty związane z prawidłową realizacją
przedmiotu zamówienia.
Jednocześnie w oparciu o zapisy SWZ przeanalizowaliśmy koszt prac projektowych.
Wyliczyliśmy go w oparciu o stopień trudności, lokalizację i wielkość inwestycji. Oceniliśmy
także, że stopień trudności przestrzennej i technicznej projektu nie odbiega od innych tego
typu zamówień.
Kalkulacja ceny ofertowej została sporządzona w sposób rzetelny, w oparciu o założone stawki
godzinowe za usługi projektowe, które mieszczą się w strefie rynkowych stawek godzinowych
z uwzględnieniem 30% narzutu na koszty pośrednie i 20% zysku.
Kalkulacja cenowa (zał.nr 1) zawiera wszystkie istotne składniki cenowe właściwie określające
nakłady kosztowe i adekwatne do wynagrodzeń właściwych dla kompetencji osób
niezbędnych do wykonania zamówienia.
Reasumując, wszystkie wskazane powyżej obiektywne okoliczności uzasadniają
zaoferowanie przez Biuro Architekt K.
ceny za realizację przedmiotu niniejszego zamówienia
na poziomie wartości zamówienia.
W konsekwencji, ceny zaoferowanej przez Biuro Architekt K.
nie można w żadnym razie uznać
za cenę rażąco niską w rozumieniu ustawy Prawo Zamówień Publicznych.
Mamy nadzieję, że nasze wyjaśnienia rozwieją Państwa wątpliwości zarówno co do wysokości
oferty, jak i naszych kwalifikacji zawodowych i zdolności do realizacji przedmiotowego zadnia.
Przywołane w doświadczeniu projekty nie tylko dokumentują nasz bogaty dorobek. Przede
wszystkim pokazują, że większość zaprojektowanych obiektów została wybudowana, a nasza
oferta jest w pełni wiarygodna.”.
W załączniku nr 1 do wyjaśnień Odwołujący podał koszt projektów w rozbiciu
na etapy/branże, wskazał wycenę na podstawie jednostki nakładu pracy, podał jej wartość
zgodnie z aktualną stawką ogłoszoną przez Prezesa Izby Projektowania Budowlanego,
a także w odniesieniu do osób zatrudnionych w poszczególnych branżach, podał narzuty:
koszty pośrednie i zysk.
W dniu
12.07.2024 r. Zamawiający zawiadomił wykonawców o wyborze oferty
najkorzystniejszej
i o odrzuceniu w szczególności oferty Odwołującego
(„II.
INFORMACJA O ODRZUCENIU OFERTY WYKONAWCY Oferta nr 2 Biuro Architekt
K. ul. Mickiewicza 9A, 34-200 Sucha Beskidzka na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 8) w zw. z art.
226 ust. 6 ustawy Pzp.”). Zamawiający w uzasadnieniu odrzucenia oferty Odwołującego podał:
„Uzasadnienie prawne
Zgodnie z art. 226 ust. 1 pkt 8) ustawy Pzp, Zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli zawiera rażąco
niską cenę lub koszt w stosunku do przedmiotu zamówienia. Z kolei zgodnie_z art. 224 ust. 6
powołanej ustawy, odrzuceniu, jako oferta z rażąco niską ceną lub kosztem, podlega oferta
wykonawcy, który nie udzielił wyjaśnień w wyznaczonym terminie, lub jeżeli złożone
wyjaśnienia wraz z dowodami nie uzasadniają podanej w ofercie ceny lub kosztu.
Uzasadnienie faktyczne
Wykonawca, Biuro Architekt K., ul. Mickiewicza 9A, 34-
200 Sucha Beskidzka, złożył ofertę
oznaczoną nr 2. Zgodnie z treścią art. 224 ust. 2 pkt 1) ustawy z dnia 11 września 2019 r.
Prawo zamówień publicznych (dalej pzp) w przypadku gdy cena całkowita oferty złożonej w
terminie jest niższa o co najmniej 30% od wartości zamówienia powiększonej
o należny podatek od towarów i usług, ustalonej przed wszczęciem postępowania lub średniej
arytmetycznej cen wszystkich złożonych ofert niepodlegających odrzuceniu na podstawie
art. 226 ust. 1 pkt
1 i 10, zamawiający zwraca się o udzielenie wyjaśnień, o których mowa
w ust. 1, chyba że rozbieżność wynika z okoliczności oczywistych, które nie wymagają
wyjaśnienia. Przepis ten określa obowiązek podjęcia przez zamawiającego określonego
zachowania w przypadku wystąpienia przesłanek w nim wskazanych (przy jednoczesnym
braku
przesłanki negatywnej zwalniającej go z tego obowiązku). Zamawiający
w przedmiotowym postępowaniu stwierdził, że cena całkowita oferty jest niższa o 33.12 %
od wartości zamówienia powiększonej o należny podatek od towarów i usług, ustalonej przed
wszczęciem postępowania (995.890,00 zł). Jednocześnie zamawiający nie był w posiadaniu
dowodów i informacji pozwalających na stwierdzenie, że ww. rozbieżność wynika
z okoliczności oczywistych, które nie wymagają wyjaśniania. W efekcie zamawiający
zastosował się do obowiązku wynikającego z treści art. 224 ust. 2 pkt 1 ustawy pzp.
Zamawiający wykonując obowiązek wynikający z treści art. 224 ust. 2 pkt 1) ustawy pzp:
a)
wezwał w dniu 11 czerwca br. wykonawcę do złożenia wyjaśnień dotyczących sposobu
kalkulacji zaoferowanej ceny;
b)
zakreślił termin na złożenie ww. wyjaśnień - do 17 czerwca b.
c)
wskazał, skąd biorą się jego wątpliwości dotyczące realności zastosowanej ceny
(spadek ceny poniżej wskaźników wskazanych w art. 224 ust. 2 pkt 1 ustawy pzp);
d)
wskazał swoje wymagania dotyczące zakresu danych jakie powinny być ujęte
w wyjaśnieniach wykonawcy uznając, że jest zobligowany do precyzyjnego określenia swoich
wątpliwości i oczekiwań w treści wezwania skierowanego do wykonawcy;
e)
wymagał przedstawienia dowodów na poparcie wyjaśnień wykonawcy.
W odpowiedzi na wezwanie wykonawca złożył w dniu 17 czerwca br. Wyjaśnienia.
Zamawiający dokonał oceny złożonych wyjaśnień w następującym zakresie:
Czy zostały złożone w terminie.
Czy złożone dokumenty:
a)
wykazują realność zastosowanej ceny (obalają domniemanie ceny rażąco niskiej);
b)
odpowiadają oczekiwaniom zamawiającego wskazanym w wezwaniu;
c)
Zawierają dowody na poparcie argumentacji wskazanej w wyjaśnieniach.
Wyniki oceny przedstawiają się następująco:
a)
Wyjaśnienia zostały złożone w terminie.
b)
Zamawiający dokonał oceny wyjaśnień w odniesieniu do wymogów wynikających
z przepisów ustawy pzp i treści skierowanego do wykonawcy wezwania i uznał,że wykonawca
nie wykazał, że cena jest ceną realną w światłe ww. wymogów z następujących powodów:
Powód Nr 1
Zamawiający uznał, że charakterystyka usługi będącej przedmiotem zamówienia wskazuje, że
głównym elementem cenotwórczym są koszty pracy zespołu oddelegowanego do realizacji
zamówienia. Koszty te są w realiach rynkowych bardzo zróżnicowane ze względu na brak
standaryzacji kosztowej tego rodzaju usług. W efekcie w wezwaniu od wyjaśnień rażąco niskiej
ceny wymagał wskazania między innymi kosztów pracy wraz z podaniem wyliczenia
planowanej ilości godzin pracy zespołu projektantów z wyszczególnieniem poszczególnych
branż (z uwzględnieniem wszystkich elementów opisu przedmiotu zamówienia) - tzw. metoda
wartościowa. W złożonych wyjaśnieniach nie zamieszczono wymaganych informacji.
Wykonawca poniżej tabeli zawarł informację: Ze względu na specyfikę projektu wycenę oparto
na kalkulacji indywidualnej. Opracowania zewnętrzne i trudne do oszacowania na podstawie
jednostki nakładu pracy (JNP) skalkulowano na podstawie cen podobnych opracowań
zrealizowanych przez nas w ostatnim czasie. Zamawiający zauważa, że wyjaśnienia
Wykonawcy mają wskazać Zamawiającemu sposób wykonania kalkulacji cenowej, aby ten
mógł dokonać oceny realności wyceny ofertowej. Zapis „kalkulacja indywidualna” oznacza,
że Wykonawca w sobie znany sposób (który nie został zaprezentowany Zamawiającemu)
przyjął wycenę kluczowych elementów świadczenia. Zapis o tym, że jest to „kalkulacja
indywidualna” oznacza, że Wykonawca kalkulację takową wykonał, jednak nie zaprezentował
je
j Zamawiającemu w wykonaniu wniosku o wyjaśnienie rażąco niskiej ceny. Powyższe
oznacza, że wyjaśnienia należy uznać za niepełne i niepozwalające na obiektywną ocenę
realności zastosowanej wyceny. Jednocześnie w wyjaśnieniach wykonawcy wskazano cyt.
„Uzyskanie korzystnej ceny było również możliwe dzięki znacznemu obniżeniu nakładów
roboczogodzin projektantów i asystentów projektantów. Obniżenie nakładów, a tym samym
kosztów opracowań wynika z tego, iż zespół wszystkie newralgiczne dla tego projektu
opracowa
nia wielokrotnie opracowywał i wdrażał, co pozwala w znacznej mierze
zoptymalizować procesy koordynacji międzybranżowej oraz skraca czas kosztownej pracy
projektowej”. Co oznacza, że wykonawca wykonywał obliczenia oparte o ilość i stawki
roboczogodzin, jed
nak nie zamieścił tego wyliczenia w wyjaśnieniach.
Powód Nr 2
Wykonawca wskazał w wyjaśnieniach szczególnie korzystne czynniki pozwalające
na ustalenie ceny ofertowej takie jak:
doświadczenie wykonawcy;
wypracowany system zarządzania procesem projektowym
organizację pracy;
metody projektowania obiektów zabytkowych;
niskie koszty lokalowe;
brak zadłużenia;
ubezpieczenie
nie wskazując jednocześnie w jaki sposób wpływają na obniżenie ceny w stosunku
do szacunkowej wartości zamówienia (która została ustalona przez zamawiającego w oparciu
o rzetelną analizę rynku).
Powód Nr 3
Do żadnej z pozycji kosztorysu przedstawionego Zamawiającemu nie dołączył dowodów
potwierdzających realność dokonanej wyceny.
Powód Nr 4
Zamawiający zauważa, że wezwanie kierowane jest do profesjonalnego, wieloletniego
uczestnika obrotu gospodarczego, wobec którego stosowany jest miernik podwyższonej
staranności. Wykonawca winien na potwierdzenie realności ceny dołączyć dowody
(co podkreślał w wezwaniu Zamawiający opierając się na treści art. 224 ust.1 ustawy PZP).
Złożone przez Wykonawcę wyjaśnienia wraz z dowodami powinny uzasadniać brak
występowania rażąco niskiej ceny lub kosztu. Wyjaśnienia te winny być konkretne,
wyczerpuj
ące i rozwiewające wątpliwości Zamawiającego co do możliwości wykonania
przedmiotu zamówienia, zgodnie z wymaganiami określonymi w dokumentach zamówienia lub
wynikającymi z odrębnych przepisów. Powyższe ma istotne znaczenie, ponieważ to wyłącznie
na podstawie złożonych wyjaśnień Zamawiający dokonuje oceny czy oferta zawiera rażąco
niską cenę lub koszt, czy też rażąco niskie ich istotne części składowe. Na Wykonawcy ciąży
obowiązek wykazania, jakie obiektywne czynniki pozwoliły na obniżenie ceny oferty oraz
w jakim sto
pniu dzięki tym czynnikom cena oferty została obniżona. Podkreślić należy,
iż sytuacja prawna Wykonawcy, który w odpowiedzi na wezwanie Zamawiającego do złożenia
wyjaśnień, w tym dowodów, w przedmiocie rażąco niskiej ceny, w ogóle ich nie złożył oraz
Wykonawcy, który złożył wyjaśnienia ogólnikowe i niepoparte dowodami, jest taka sama.
W obu bowiem przypadkach oferta Wykonawcy podlega odrzuceniu. Wyjaśnienia wykonawcy
ocenione przez zamawiającego zawierają ogólnikowe twierdzenia o czynnikach, które mają
wp
ływ na realność ceny (doświadczenie, nieskonkretyzowana organizacja zespołu,
nieskonkretyzowane systemy zarządzania procesem projektowania itp.), które nie mogą być
uznane za wystarczające do wykazania realności ceny ofertowej.
Reasumując:
Zamawiający stwierdza, że Wykonawca, zgodnie z art. 224 ust 5 nie wykazał, że jego oferta
nie zawiera rażąco niskiej ceny. W związku z powyższym Zamawiający działając na podstawie
art. 226 ust. 1 pkt 8 ustawy Pzp w związku z art. 224 ust. 1 ustawy Pzp odrzucił z postępowania
o udzielenie zamówienia publicznego ofertę Biuro Architekt K., ul. Mickiewicza 9A, 34-200
Sucha Beskidzka, jako zawierającą rażąco niską cenę w stosunku do przedmiotu zamówienia.
Zgodnie z art. 224 ust. 6 ustawy Pzp odrzuceniu, jako oferta z rażąco niską ceną lub kosztem,
podlega oferta Wykonawcy, który nie udzielił wyjaśnień w wyznaczonym terminie, lub jeżeli
złożone wyjaśnienia wraz z dowodami nie uzasadniają podanej w ofercie ceny lub kosztu.”.
Na podstawie ustawy Pzp:
1) art. 16 pkt 1-3:
„Zamawiający przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia
w sposób:
zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji oraz równe traktowanie wykonawców;
2) przejrzysty;
3) proporcjonalny.
”;
2) art. 224 ust. 6:
„6. Odrzuceniu, jako oferta z rażąco niską ceną lub kosztem, podlega oferta wykonawcy,
który nie udzielił wyjaśnień w wyznaczonym terminie, lub jeżeli złożone wyjaśnienia wraz
z dowodami nie uzasadniają podanej w ofercie ceny lub kosztu.”;
3) art. 226 ust. 1 pkt 8:
„1. Zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli: 8) zawiera rażąco niską cenę
lub koszt w stosunku do przedmiotu zamówienia;”;
4) art. 239 ust. 1 i 2:
„1. Zamawiający wybiera najkorzystniejszą ofertę na podstawie kryteriów oceny ofert
określonych w dokumentach zamówienia.
Najkorzystniejsza oferta to oferta przedstawiająca najkorzystniejszy stosunek jakości
do ceny lub kosztu lub oferta z najniższą ceną lub kosztem.”;
5) art. 242 ust. 1 i 3:
„1. Najkorzystniejsza oferta może zostać wybrana na podstawie:
kryteriów jakościowych oraz ceny lub kosztu;
2) ceny lub kosztu.
Ofertę najkorzystniejszą wybiera się wyłącznie na podstawie kryteriów jakościowych,
jeżeli, w oparciu o powszechnie obowiązujące przepisy lub decyzje właściwych organów,
cena lub koszt są stałe.”.
B
iorąc pod uwagę stan rzeczy ustalony w toku postępowania (art. 552 ust.1 ustawy
Pzp), oceniając wiarygodność i moc dowodową po wszechstronnym rozważeniu zebranego
materiału dowodowego (art. 542 ust. 1 ustawy Pzp), Izba stwierdziła, co następuje.
W sprawie sporne okazało się podanie przez Odwołującego w wyjaśnieniach kalkulacji
ceny ofertowej,
opartej na jednostce nakładu pracy, zamiast z uwzględnieniem oczekiwanego
przez Zamawiającego wyspecyfikowania liczby i wyceny planowanych godzin pracy zespołu
projektowego.
Izba zauważa, że w wyjaśnieniach Odwołujący nie odniósł się wyraźnie do tego
jak się ma jednostka nakładu pracy do godziny pracy osoby zatrudnionej przy realizacji
zamówienia, co doprowadziło do ustalenia przez Zamawiającego, że Odwołujący nie złożył
wyjaśnień zgodnie z treścią wezwania do wyjaśnień.
Izba
zauważa także, co podniósł Odwołujący, że Zamawiający postanowił w SWZ
o ryczałtowym charakterze wynagrodzenia, konsekwentnie również w projektowanych
postanowieniach umowy
, a także, że jak sam Zamawiający przyznał w odpowiedzi
na odwołanie kalkulacja cen ofertowych w niniejszym zamówieniu nie jest ustandaryzowana.
Ustalenia zdaniem Izby wymagało, czy wobec tak sformułowanej treści SWZ
Zamawiający mógł żądać wyjaśnienia ceny oferty według metody przyjętej za właściwą
w wezwaniu
według stawek godzinowych.
W ocenie Izby postanowienia SWZ
usprawiedliwiają przyjęcie przez wykonawców
adekwatnej według nich metody kalkulacji ceny ofertowej, w tym na podstawie jednostki
nakładu pracy.
Jednocześnie jednak Izba nie może pominąć zawartej w treści wyjaśnień
Odwołującego informacji o oszczędności w kalkulacji ceny oferty, wynikającej z obniżenia
roboczogodzin pracy zespołu projektowego. Tym samym w ocenie Izby Odwołujący mógł
przedstawić Zamawiającemu wymagane wyliczenia także roboczogodzin zespołu
projektowego, czego jednak Odwołujący nie uczynił. Informacja powyższa w ocenie Izby zdaje
się pozostawać w opozycji do twierdzeń Odwołującego, że wyliczenia kalkulacji ceny oparł
na jednostce nakładu pracy i nie miał obowiązku wyliczenia ceny z uwzględnieniem liczby
planowanych roboczogodzin.
Izba zgadza się z Odwołującym, że takiego obowiązku nie było w SWZ, ale skoro sam
Odwołujący oświadczył w wyjaśnieniach, że uwzględniał w kalkulacji ceny oszczędności
wynikające z obniżenia liczby roboczogodzin, to przedstawiając kalkulację opartą jedynie
o jednostkę nakładu pracy w istocie pominął w wyjaśnieniach wykazanie elementu
cenotwórczego w kalkulacji ceny ofertowej, a tym samym nie złożył jasnych i kompletnych
wyjaśnień, niezbędnych Zamawiającemu do przyjęcia, że Odwołujący w sposób skuteczny
obal
ił domniemanie rażąco niskiej ceny w ofercie.
Należy podkreślić, iż wobec doprecyzowanych wątpliwości Zamawiającego co do
wyliczenia ceny ofertowej
, wykonawca winien był adekwatnie do wezwania złożyć wyjaśnienia
w stopniu uwzględniającym żądanie doprecyzowanych informacji.
W ocenie Izby
przy ryczałtowym charakterze wynagrodzenia wykonawcy, istotne jest
ustalenie czy zaoferowana cena oferty jest realna.
Jednakże, jak już wyżej Izba wskazała,
w niniejszej sprawie to sam Odwołujący powołał się w wyjaśnieniach, na leżącą u podstaw
wyliczeń ceny ofertowej także kalkulację w zakresie roboczogodzin osób zatrudnionych
i wynikające z niej oszczędności. Nie może zatem Odwołujący abstrahować obecnie
od faktycznej kalkulacji ceny, i podnosić, że złożone wyjaśnienia wraz z wyliczeniem
w załączniku nr 1, choć nie odzwierciedlają wszystkich istotnych elementów, to ta
niekompletność nie ma znaczenia z uwagi na treść SWZ.
W wyjaśnieniach Odwołujący podał, że asystenci projektantów będą otrzymywać
wynagrodzenie
„(…) zgodne z przepisami pracy oraz przepisami o minimalnym
wynagrodzeniu na umowę o pracę (w obu przypadkach wynagrodzenia te wynoszą obecnie
4242 zł brutto miesięcznie, a od wynagrodzeń są odprowadzane składki ZUS; od lipca
planujemy podwyżkę do 4300 zł).”. W załączniku nr 1 do wyjaśnień Odwołujący przedstawił
jednostki nakładu pracy, ich liczbę, wycenę, wynikającą z przemnożenia jednostki nakładu
pracy:
28,70 zł przez liczbę zakładanych jednostek nakładu pracy w podziale na poszczególne
etapy i branże przedmiotu zamówienia, podał także odrębne stawki jednostek nakładu pracy
architekta
– projektanta/koordynatora, asystenta projektanta, konstruktora, inst. elektryczny,
inst. teletechniczny,
inst. sanitarny, proj. hydrotechniki, konserwatora dzieł sztuki.
Jak słusznie zauważył Odwołujący w odwołaniu Zamawiający nie podważał
w uzasadnieniu odwołania samych stawek wyceny, ale Izba zauważa, że podważył
kompletność wyjaśnień, a zatem nie można zgodzić się z Odwołującym, że tym samym
Zamawiaj
ący nie podważył, że zaoferowana cena jest realna.
Prawidłowo zatem w ocenie Izby Zamawiający odrzucił ofertę Odwołującego
na podstawie także tego, że Odwołujący nie złożył wyjaśnienia zgodnie z treścią wezwania co
do planowanej liczby roboczogodzin
zespołu projektowego i wyceny tych godzin pracy.
Sporne również w sprawie było, czy załącznik nr 1 do wyjaśnień stanowi dowód
na wykazanie,
że cena jest realna, nie zaś rażąco niska.
Zamawia
jący wskazał w uzasadnieniu odrzucenia oferty na braki w jego ocenie
w przedłożonych wyjaśnieniach – nie wskazanie wyceny według metody godzinowej pracy
i nie załączeniu dowodów.
Izba nie podziela stanowiska co do tego, że w każdym przypadku składania wyjaśnień
wezwany wykonawca ma obowiązek złożenia dowodów innych niż wyrażonych treścią
wyjaśnień, bowiem nie ma takiego obowiązku, gdy dowodów innych niż wyjaśnienia brak.
W niniejszej sprawie
przyjęcie jednostek nakładu pracy jnp zgodnie z aktualną stawką
ogłoszoną przez Prezesa Izby Projektowania Budowlanego, czego nie podważał
Zamawiający, a zatem jak w przypadku Odwołującego powołanie się na wycenę przyszłej
realizacji zamówienia przy braku na etapie składania ofert dokumentów potwierdzających
dane stawki, przyjęte w kalkulacji ceny ofertowej mogłoby być wystarczające do wykazania
sposobu kalkulacji ceny
, gdyby wpływu na tę kalkulację nie miały oszczędności z tytułu
planowanej liczby roboczogodzin zespołu projektowego.
Choć Zamawiający nie podważył samej metody wyliczenia ceny oferty w oparciu
o jednostki
nakładu pracy (liczbę i wycenę tych jednostek), to fakt ten nie ma znaczenia
z uwagi na niekompletność wyjaśnień w zakresie roboczogodzin wyjaśnienia Odwołującego,
które nie poddają się weryfikacji kalkulacji ceny ofertowej w kierunku pozwalającym ustalić
przez Zamawiającego realność ceny ofertowej.
Biorąc powyższe pod uwagę, Izba uznała, że Zamawiający nie naruszył zarzucanych
mu
w odwołaniu przepisów prawa.
W tym stanie rzeczy, Izba oddaliła odwołanie na podstawie art. 553 ustawy Pzp
oraz orzekła jak w sentencji.
O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono stosownie do wyniku
postępowania - na podstawie art. 557, art. 574 i art. 575 ustawy Pzp oraz w oparciu
§ 8 ust. 2 pkt 1 rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 2020 r.
w sprawie szczegółowych rodzajów kosztów postępowania odwoławczego, ich rozliczania
oraz wysokości i sposobu pobierania wpisu od odwołania (Dz.U. poz. 2437). Na koszty
postępowania odwoławczego składał się wpis uiszczony przez Odwołującego w wysokości
0,00 zł i uzasadnione koszty stron postępowania odwoławczego. Wobec oddalenia
odwołania w całości, koszty ponosi Odwołujący. W związku z tym, iż Zamawiający złożył
wniosek o zasądzenie uzasadnionych kosztów stron postępowania odwoławczego
– wynagrodzenia pełnomocnika (3 600,00 zł), oraz z tego tytułu fakturę, Izba zasądziła takie
koszty na podstawie § 5 pkt 2 lit. b rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia
2020 r. w sprawie szczegółowych rodzajów kosztów postępowania odwoławczego,
ich r
ozliczania oraz wysokości i sposobu pobierania wpisu od odwołania.
Biorąc pod uwagę powyższe orzeczono jak w sentencji.
Przewodnicząca: ………………………….…