Sygn. akt: KIO 2882/24
WYROK
Warszawa, dnia 29 sierpnia 2024 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodnicząca:
Andrzej Niwicki
Protokolant:
Oskar Oksiński
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 27 sierpnia 2024 r. odwołania wniesionego do Prezesa
Krajowej Izby Odwoławczej w dniu 12 sierpnia 2024 r. przez METROTECH Sp. z o.o. z
siedzibą w Poznaniu
w postępowaniu prowadzonym przez Gminę Września
przy udziale uczestnika BIR-BUD Firma Ogólnobudowlana J.M. w Lubochni przystępującego
do postępowania po stronie zamawiającego
orzeka:
1. oddala odwołanie;
2. kosztami postępowania obciąża Odwołującego i zalicza w poczet kosztów
postępowania odwoławczego kwotę 10 000 zł 00 gr (słownie: dziesięć tysięcy złotych
zero groszy) uiszczoną przez odwołującego tytułem wpisu od odwołania.
Na orzeczenie - w terminie 14 dni od dnia jego doręczenia - przysługuje skarga za
pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do Sądu Okręgowego w Warszawie -
sądu zamówień publicznych.
Przewodniczący:
………….................
Sygn. akt:
KIO 2882/24
Uzasadnienie
Zamawiający:
Gmina Września prowadzi postępowanie o udzielenie zamówienia
publicznego pn.: „Budowa Klubu Dziecięcego przy ul. Zielonogórskiej we Wrześni w ramach
Programu rozwoju instytucji opieki nad dziećmi w wieku do lat 3 „MALUCH+” 2022-2029”, nr
postępowania: ZP-271/34/WIK-RI/2024, dalej jako „Postępowanie”. Ogłoszenie o zamówieniu
ukazało się w Biuletynie Zamówień Publicznych w dniu 16.05.2024 r., nr 2024/BZP
Odwołujący METROTECH Sp. z o.o. wniósł odwołanie wobec czynności zamawiającego
polegających na:
poprawieniu przez Zamawiającego w ofercie wykonawcy BIR-BUD Firma
Ogólnobudowlana J.M. (dalej „BIR-BUD”) oczywistych omyłek pisarskich, oczywistych omyłek
rachunkowych, z uwzględnieniem konsekwencji rachunkowych dokonanych poprawek oraz
innych omyłek polegających na niezgodności oferty z dokumentami zamówienia, pomimo
tego, że nie zachodziły podstawy do przeprowadzenia korekty oferty wykonawcy BIR-BUD,
1.2. zaniechaniu odrzucenia oferty wykonawcy BIR-BUD, pomimo tego, że oferta jest
niezgodna z wymaganiami Specyfikacji Warunków Zamówienia, w tym z dokumentacją
projektową;
zaskarżonym czynnościom Zamawiającego zarzucił naruszenie:
art. 223 ust. 2 pkt 1), 2) i 3) w zw. z art. 16 pkt 1 Pzp przez poprawienie w ofercie
wykonawcy BIR-BUD oczywistych omyłek pisarskich, oczywistych omyłek rachunkowych, z
uwzględnieniem konsekwencji rachunkowych dokonanych poprawek oraz innych omyłek
polegających na niezgodności oferty z dokumentami zamówienia, pomimo tego, że nie
zachodziły podstawy do przeprowadzenia korekty oferty wykonawcy BIR-BUD,
art. 226 ust. 1 pkt 5) w zw. z art. 16 pkt 1 Pzp przez zaniechanie odrzucenia oferty
wykonawcy BIR-BUD, pomimo tego, że oferta wykonawcy jest niezgodna z wymaganiami
Specyfikacji Warunków Zamówienia, w tym z dokumentacją projektową;
z uwagi na powyższe zarzuty wniósł o uwzględnienie odwołania i nakazanie
Zamawiającemu:
unieważnienia czynności oceny ofert, w tym wyboru oferty wykonawcy BIR-BUD jako
najkorzystniejszej,
przeprowadzenia ponownej oceny ofert i w konsekwencji odrzucenie oferty wykonawcy
BIR-BUD jako niezgodnej z warunkami zamówienia,
dokonania ponownego wyboru najkorzystniejszej oferty poprzez wybór oferty
Odwołującego,
4. Według badania ofert oferta Odwołującego jest drugą najkorzystniejszą ofertą złożoną w
Postępowaniu, po ofercie wykonawcy BIR-BUD. Zaistniały podstawy do odrzucenia oferty
wykonawcy BIR-BUD. W tej sytuacji ofertą najkorzystniejszą byłaby oferta Odwołującego.
[zarzut naruszenia art. 223 ust. 1 pkt 1), 2) i 3) Pzp]
Odwołujący podnosi, że Zamawiający pismem z dnia 23.07.2024 r. dokonał korekty
oferty wykonawcy BIR-BUD z rażącym naruszeniem z art. 223 ust. 2 pkt 1), 2) i 3) Pzp.
Jak wynika z treści ww. przepisu:
„Zamawiający poprawia w ofercie: 1)
oczywiste omyłki pisarskie, 2)
oczywiste
omyłki rachunkowe, z uwzględnieniem konsekwencji rachunkowych dokonanych poprawek,
inne omyłki polegające na niezgodności oferty z dokumentami zamówienia,
niepowodujące istotnych zmian w treści oferty
- niezwłocznie zawiadamiając o tym wykonawcę, którego oferta została poprawiona”.
Instytucja poprawiania omyłek przewidziana w ww. przepisie służy udzieleniu
zamówienia wykonawcy, który złożył ofertę najkorzystniejszą, i ma eliminować sytuacje, gdy z
powodu nieistotnych omyłek czy niezamierzonych opuszczeń odrzucane byłyby oferty
gwarantujące realizację zamówienia zgodnie z jego warunkami. Przy czym badając, czy
zachodzą przesłanki poprawienia omyłki, zamawiający zawsze musi brać pod uwagę
charakter nieprawidłowości. Jak wynika z samego pojęcia omyłki, musi mieć ona charakter
niezamierzony (tak m.in. A. Gawrońska-Baran [w:] E. Wiktorowska, A. Wiktorowski, P. Wójcik,
A. Gawrońska-Baran, Prawo zamówień publicznych. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2024,
art. 223).
Należy, że poprawienie oczywistej omyłki nie może prowadzić do wytworzenia nowej
treści oświadczenia woli (nowej treści oferty). Mimo, że poprawienie oczywistej omyłki
pisarskiej zawsze będzie skutkowało zmianą treści ofert, to należy pamiętać, że zmiana nie
może dotyczyć elementów merytorycznych (przykładowo nie może prowadzić do zmiany
przedmiotu świadczenia zaoferowanego przez wykonawcę w złożonej ofercie).
10.11. Jak zauważyła Krajowa Izba Odwoławcza (KIO 3034/23): „Po pierwsze, aby uznać,
że błąd w ofercie stanowi omyłkę nadającą się do poprawienia w trybie art. 223 ust. 2 pkt 3
p.z.p. Zamawiający musi łatwo błąd zauważyć. Po drugie, zamawiający musi dysponować
wszystkimi danymi potrzebnymi do poprawienia omyłki. Po trzecie, dokonanie poprawy nie
powodowało istotnej zmiany treści oferty. Poprawa omyłki nie wiązała się ze zmianą rankingu
ofert, chociaż i taka zmiana nie świadczyłaby automatycznie o jej istotności. Zmianę uznaje
się za istotną, gdy prowadzi do znacznego zniekształcenia oświadczenia woli wykonawcy w
zakresie merytorycznej treści oferty”.
KIO 3005/21: „Ustawa nie określa, według jakich kryteriów należy oceniać kwestię istotności
elementu składowego ceny. W ocenie Izby należy przyjąć, że istotne są te elementy, których
wartościowy udział w przedmiocie zamówienia jest znaczny lub od których - ze względu na ich
merytoryczne znaczenie - zależy osiągnięcie zasadniczych celów, dla których zamówienie jest
udzielane. Chodzi więc o elementy istotne pod względem wartościowym lub merytorycznym,
mogące zaważyć na powodzeniu zamówienia jako całości”.
Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy zauważyć, że
poprawienie przez Zamawiającego oczywistych omyłek pisarskich, omyłek rachunkowych
oraz innych omyłek polegających na niezgodności oferty z dokumentami zamówienia (które
zgodnie z art. 223 ust. 2 pkt 3) Pzp nie powinny powodować istotnych zmian w treści oferty),
w rzeczywistości doprowadziło do merytorycznej zmiany treści oferty wykonawcy BIR-BUD.
Zamawiający poprzez wprowadzenie korekt w opisie pozycji kosztorysowych sporządzonych
przez wykonawcę BIR-BUD i dostosowania tych opisów do przedmiarów opublikowanych
przez Zamawiającego, zmienił przedmiot oferty wykonawcy BIR-BUD.
Ponadto, o tym, że w niniejszym przypadku nie mamy do czynienia z poprawieniem
omyłek w ofercie (ale de facto z niedozwoloną zmianę przez Zamawiającego przedmiotu oferty
wykonawcy BIR-BUD) świadczy liczba dokonanych korekt. Zamawiający wprowadził zmiany
w aż 80% (!) pozycjach kosztorysowych wykonawcy BIR-BUD.
Trudno racjonalnie zakładać, że ww. wykonawca omyłkowo sporządził (oraz wycenił)
tak znaczną część pozycji kosztorysowych. Analizując ofertę wykonawcy BIR-BUD (kosztorysy
ofertowe dołączone do formularza ofertowego), w pełni uzasadniony jest wniosek, że ww.
wykonawca złożył ofertę na inny przedmiot zamówienia niż opisany (przewidziany) przez
Zamawiającego.
Należy zwrócić uwagę na przykładowe korekty dokonane przez Zamawiającego, które
dobitnie pokazują, że nie można mówić o jakichkolwiek omyłkach (niezamierzonych omyłkach)
ze strony wykonawcy BIR-BUD, ale tylko i wyłącznie o niezgodności treści oferty z warunkami
zamówienia:
ZAKRES PRAC
WYCENIONY PRZEZ
WYKONAWCĘ BIR-BUD
KOREKTA
ZAMAWIAJĄCEGO
(DOSTOSOWANIE DO
PRZEDMIOTU
ZAMÓWIENIA)
KOMENTARZ
(z.V)
Izolacje
przeciwwilgociowe
ław
fundamentowych z papy
zgrzewalnej
(poz.
kosztorysu nr 1 dot. robót
budowlanych)
(z.V)
Izolacje
przeciwwilgociowe
ław
fundamentowych z folii
budowlanej
na
zmiana materiału z
papy
zgrzewalnej
folię budowlaną
Podbudowa
z
kruszywa
naturalnego – warstwa
dolna o grubości po
zagęszczeniu
20 cm
(poz. 6 kosztorysu nr 2 dot.
zagospodarowania
terenu)
Podbudowa
z
kruszywa
naturalnego stabilizowanego
cementem - warstwa dolna o
grubości po zagęszczeniu 25
cm
− zmiana
materiału z
podbudowy z
kruszywa
naturalnego na
podbudowę z
kruszywa
naturalnego
stabilizowanego
cementem
− zmiana grubości z
20 cm na 25 cm
Aparaty elektryczne o masie
do 2.5 kg (poz. 39 kosztorysu
nr 3 dot.
instalacji elektrycznych)
Szyna
połączeń
wyrównawczych
zmiana
materiału
(urządzenia)
Badanie linii kablowej - kabel
sygnalizacyjny 10- żyłowy
(poz. 6 kosztorysu
nr
dot.
instalacji
niskoprądowych)
Badanie
linii
kablowej
średniego napięcia, niskiego
napięcia i sterowniczej, kabel
sygnalizacyjny, 10-żyłowy
zmiana
zakresu
czynności
Rurociągi
z
PVC
kanalizacyjne o śr. 32 mm na
ścianach
w
budynkach
niemieszkalnych
o
połączeniach klejonych (poz.
212 kosztorysu nr 5 dot.
instalacji sanitarnych)
Rurociągi z PP kanalizacyjne o
średnicy 25mm na ścianach w
budynkach niemieszkalnych
− zmiana materiału
rurociągu z PVC
na PP
− zmiana średnicy
rurociągu z 32
mm na 25 mm
Rurociągi
z
PVC
kanalizacyjne o śr. 40 mm na
ścianach
w
budynkach
niemieszkalnych
o
połączeniach klejonych (poz.
214 kosztorysu nr 5 dot.
instalacji sanitarnych)
Rurociągi z PP kanalizacyjne o
średnicy 40mm na ścianach w
budynkach niemieszkalnych
zmiana
materiału
rurociągu z PVC na
PP
Za działanie Zamawiającego sprzeczne z dyspozycją art. 223 ust. 2 pkt 3) Pzp należy
uznać także modyfikację treści oferty wykonawcy BIR-BUD, poprzez wpisanie poprawnej ilości
w poz. 42 kosztorysu ofertowego nr 1 dot. robót budowlanych (zob. pkt 1.1) pisma
Zamawiającego z dnia 23.07.2024 r.). Zgodnie
z przedmiarem opublikowanym przez Zamawiającego powinno być 1.737,60, natomiast
wykonawca BIR-BUD w swoim kosztorysie podał wartość 289,60. Tak znaczna różnica
wartości (6-krotne zaniżenie wartości przez wykonawcę BIR-BUD) nie może stanowić
niezamierzonej omyłki. Po prostu ww. wykonawca celowo nie wycenił znacznego zakresu prac
(co powinno skutkować odrzuceniem oferty jako niezgodnej z warunkami zamówienia, a nie
korektą ze strony Zamawiającego).
Należy również zauważyć, że Zamawiający przewidział w niniejszym Postępowaniu
wynagrodzenie kosztorysowe (obmiarowe). Jak wynika z treści § 1 ust. 1-3 projektu umowy
(załącznika nr 2 do SWZ):
Wysokość wynagrodzenia należnego Wykonawcy zostanie obliczona na podstawie
prac rzeczywiście wykonanych, w oparciu o ceny jednostkowe podane przez Wykonawcę w
kosztorysie ofertowym, zgodnie z obmiarem w oparciu o kosztorys powykonawczy
(wynagrodzenie kosztorysowe).
Wartość ofertowa wskazana przez Wykonawcę w kosztorysie ofertowym wynosi ……...
zł brutto (słownie: ……………... złotych …./100) i określona jest na podstawie kosztorysu
ofertowego (wypełnionego przedmiaru stanowiącego załącznik do SWZ) stanowiącego
zestawienie planowanych prac i przewidzianych kosztów.
Po zakończeniu robót zostanie wykonany obmiar robót. Jeżeli wyniki wykonanego
obmiaru będą odbiegały od przedmiaru przyjętego w postępowaniu, wartość robót
określonych w ust. 1 zostanie zmieniona w oparciu o ilość robót otrzymanych w wyniku ich
obmiaru oraz jednostkowych cen robót podanych w kosztorysie ofertowym. W przypadku
zaistnienia takich okoliczności ustala się, że roboty zostaną rozliczone w oparciu o ceny
jednostkowe podane w kosztorysie ofertowym (załącznik do oferty przetargowej). Do ceny
otrzymanej przez przemnożenie scalonych jednostkowych cen robót przez faktycznie
wykonane ich ilości zostanie naliczony podatek VAT.
W związku z tym, dla wyliczenia ostatecznego wynagrodzenia wykonawcy niezbędne
jest, aby kosztorysy ofertowe wykonawcy były zgodne z przedmiotem zamówienia określonym
przez Zamawiającego. Natomiast w przypadku wykonawcy BIR-BUD przedmiot wyceny
odbiegał od przedmiotu zamówienia (tj. wykonawca wycenił inny zakres prac, aniżeli prace
przewidziane przez Zamawiającego).
W związku z powyższym nie ulega żadnym wątpliwościom, że Zamawiający nie był
uprawionych do poprawienia omyłek w ofercie wykonawcy BIR-BUD (w trybie art. 223 ust. 2
pkt 1), 2) i 3) Pzp). Rolą Zamawiającego nie jest ratowanie ofert wykonawców, ale dokładna
oraz rzetelna weryfikacja otrzymanych ofert (z uwzględnieniem zasady zachowania uczciwej
konkurencji oraz równego traktowania wykonawców). Zatem w omawianym przypadku
Zamawiający nie powinien stosować art. 223 ust. 2 pkt 1), 2) i 3) Pzp, ale odrzucić ofertę
wykonawcy BIR-BUD na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 5) Pzp – jako ofertę niezgodną z
warunkami zamówienia (o czym szczegółowo poniżej w pkt II niniejszego odwołania).
Z daleko idącej ostrożności należy także zwrócić uwagę na pkt. XII.7. SWZ, zgodnie z
którym:
„W przypadku braku jakiejkolwiek pozycji w kosztorysie ofertowym Zamawiający może
wezwać Wykonawcę do złożenia pisemnych wyjaśnień w celu ustalenia rzeczywistej treści
oferty oraz jej charakteru i rodzaju jak i zarówno dla samej potrzeby wprowadzenia
ewentualnych zmian. Ponadto Zamawiający na podstawie art. 223 ust. 2 pkt 3 ustawy poprawi
inne omyłki polegające na niezgodności oferty ze specyfikacją istotnych warunków
zamówienia tj. uzupełni kosztorys ofertowy o brakującą pozycję i przyjmie, iż cena
jednostkowa tej pozycji wynosi 0 zł (przyjmując, że cena została uwzględniona w innych
pozycjach kosztorysu ofertowego) powiadamiając o tym niezwłocznie Wykonawcę”.
Wskazane postanowienie Specyfikacji dotyczy jednak całkowicie odmiennej sytuacji,
niż omawiany przypadek. Dotyczy bowiem sytuacji, w której wykonawca w ogóle nie uzupełnił
pozycji kosztorysowej, a nie dokonał zmiany opisu pozycji (czyli tak jak wykonawca BIR-BUD
- wyceni inny zakres prac, niż przewidział Zamawiający).
[zarzut naruszenia art. 226 ust. 1 pkt 5) Pzp]
Na wstępie należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 226 ust. 1 pkt 5) Pzp Zamawiajacy jest
zobowiązany do odrzucenia oferty jeżeli jej treść jest niezgodna z warunkami zamówienia.
Dokonując analizy wskazanego przepisu przez pryzmat definicji warunków zamówienia
zawartej w art. 7 pkt 29 Pzp, należy przyjąć, że treść oferty jest niezgodna z warunkami
zamówienia, jeżeli jest niezgodna z warunkami, które dotyczą zamówienia lub postępowania
o udzielenie zamówienia, wynikającymi w szczególności z opisu przedmiotu zamówienia,
wymagań związanych z realizacją zamówienia oraz wymagań proceduralnych.
Wobec powyższego, w ocenie Odwołującego zaistniały przesłanki zobowiązujące
Zamawiającego do odrzucenia oferty wykonawcy BIR-BUD (a nie korekty ofert na podstawie
art. 223 ust. 2 Pzp), co szczegółowo zostało wyjaśnione poniżej.
Zakres niezgodności oferty wykonawcy BIR-BUD z warunkami zamówienia wynika
jednoznacznie z treści pisma Zamawiającego z dnia 23.07.2024 r., w którym to Zamawiający
bezpodstawnie dokonał korekty oferty ww. wykonawcy. Tam, gdzie Zamawiający poprawił
omyłki pisarskie, omyłki rachunkowe oraz inne omyłki polegające na niezgodności oferty z
dokumentami zamówienia, faktycznie zachodziła niezgodność treści oferty wykonawcy BIR-
BUD z SWZ (w tym dokumentacją projektową).
Na potrzeby niniejszego odwołania poniżej zostały przedstawione przykłady, które
jednoznacznie przesądzają o niezgodności oferty ww. wykonawcy z warunkami zamówienia
(co świadczy o konieczności odrzucenie oferty na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 5) Pzp):
DOKUMENTACJA
ZAMÓWIENIA
OFERTA WYKONAWCY
(KOSZTORYSY
ZŁOŻONE
WRAZ
Z
OFERTĄ)
KOMENTARZ
Poz. 11 kosztorysu nr 1 dot.
robót budowlanych:
(z.V)
Izolacje
przeciwwilgociowe
ław
fundamentowych z folii
budowlanej
Poz. 11 kosztorysu nr 1 dot.
robót budowlanych:
Izolacje
przeciwwilgociowe
ław
fundamentowych z papy
zgrzewalnej
niezgodność
materiału
(papa zgrzewalna zamiast
folii budowlanej)
Poz. 101 kosztorysu nr 2
dot.
zagospodarowania
terenu:
Podbudowa z kruszywa
naturalnego
stabilizowanego
Poz. 6 kosztorysu nr 2 dot.
zagospodarowania terenu:
Podbudowa z kruszywa
naturalnego
–
warstwa
dolna
− niezgodność materiału
(podbudowa
z
kruszywa naturalnego
zamiast podbudowy z
kruszywa naturalnego
cementem - warstwa dolna
o grubości po zagęszczeniu
25 cm
o grubości po zagęszczeniu
20 cm
stabilizowanego
cementem)
− niezgodność grubości
(20 cm zamiast 25 cm)
Poz. 152 kosztorysu nr 3
dot. instalacji elektrycznych:
Szyna
połączeń
wyrównawczych
Poz. 39 kosztorysu nr 3
dot. instalacji elektrycznych:
Aparaty
elektryczne
o
masie do 2.5 kg
niezgodność
materiału
(urządzenia)
Poz. 167 kosztorysu nr 4
dot.
instalacji
niskoprądowych:
Badanie
linii
kablowej
średniego
napięcia,
niskiego
napięcia
i
sterowniczej,
kabel
sygnalizacyjny, 10żyłowy
Poz. 6 kosztorysu nr 4
dot.
instalacji
niskoprądowych:
Badanie linii kablowej -
kabel sygnalizacyjny 10-
żyłowy
niezgodność
zakresu
czynności
Poz. 400 kosztorysu nr 5
dot. instalacji sanitarnych:
Rurociągi z PP
kanalizacyjne o średnicy
25mm na ścianach w
budynkach
niemieszkalnych
Poz. 212 kosztorysu nr 5
dot. instalacji sanitarnych:
Rurociągi
z
PVC
kanalizacyjne o śr. 32 mm
na ścianach w budynkach
niemieszkalnych
o
połączeniach klejonych
− niezgodność materiału
(rurociąg z PVC zamiast
z PP)
− niezgodność średnicy
rurociągu (32 mm
zamiast 25 mm)
Poz. 402 kosztorysu nr 5
dot. instalacji sanitarnych:
Rurociągi z PP
kanalizacyjne o średnicy
40mm na ścianach w
budynkach
niemieszkalnych
Poz. 214 kosztorysu nr 5
dot. instalacji sanitarnych:
Rurociągi
z
PVC
kanalizacyjne o śr. 40 mm
na ścianach w budynkach
niemieszkalnych
o
połączeniach klejonych
niezgodność
materiału
(rurociągu z PVC zamiast z
PP)
Co więcej, o niezgodności treści oferty wykonawcy BIR-BUD z warunkami zamówienia
świadczy również podanie przez ww. wykonawcę w poz. 42 kosztorysu ofertowego nr 1 dot.
robót budowlanych 289,60 ilości zamiast 1.737,60 (wymaganej przez Zamawiającego).
Oznacza to, że ww. wykonawcy wycenił 6-krotnie mniejszy zakres prac niż przewidział
Zamawiający.
Zasadność odrzucenia oferty wykonawcy BIR-BUD znajduje potwierdzenie w
jednolitym orzecznictwie KIO. W tym przypadku należy zwrócić uwagę m.in. na uchwałę KIO
z dnia 18.09.2014 r. (KIO/KD 79/14), w której Izba wskazała, że:
„Niezgodność treści oferty z treścią SIWZ, stanowiąca przesłankę odrzucenia oferty na
podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 Pzp [obecnie art. 226 ust. 1 pkt 5) – przyp. aut.], zachodzi
wówczas, gdy zawartość merytoryczna oferty nie odpowiada m.in. pod względem przedmiotu
zamówienia lub sposobu jego wykonania wymaganiom zawartym w SIWZ, z zastrzeżeniem
art. 87 PrZamPubl.”.
Zbliżone stanowisko została przedstawione również w wyroku KIO 1690/11), zgodnie
z którym: „Podanie w ofercie lub kartach katalogowych urządzeń nieposiadających
wymaganych cech lub parametrów kwalifikuje się jako niezgodność treści oferty z treścią
SIWZ, o której mowa w art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zamówień
publicznych [obecnie art. 226 ust. 1 pkt 5) – przyp. aut.]”.
W podobny sposób wyroku z dnia 20.02.2024 r. (KIO 348/24): „Niezgodność treści
oferty z warunkami zamówienia polega na niezgodności zobowiązania, które wykonawca
wyraża w swojej ofercie i przez jej złożenie na siebie przyjmuje, z zakresem zobowiązania,
które zamawiający opisał w dokumentach zamówienia i którego przyjęcia oczekuje.
Niezgodność treści oferty z treścią SWZ ma miejsce w sytuacji, gdy oferta nie odpowiada w
pełni przedmiotowi zamówienia, nie zapewniając jego realizacji w całości zgodnie z
wymogami zamawiającego”.
Wobec tego oferta wykonawcy BIR-BUD powinna zostać odrzucona na podstawie art.
226 ust. 1 pkt 5) Pzp.
Zamawiający w odpowiedzi na odwołanie wnosi o oddalenie odwołania w całości;
Ponadto o przeprowadzenie dowodów z następujących dokumentów:1. Formularz ofertowy
Wykonawcy2. Zawiadomienie o poprawieniu omyłek 3.
Wyrażenie zgody na poprawę
omyłek 4.
Punktacja ofert 5.
Oświadczenie projektanta
- na wykazanie faktu, że nie doszło do naruszenia przepisów Pzp przez Zamawiającego
wskazanych w odwołaniu oraz na wykazanie faktu, że złożone odwołanie jest bezzasadne.
Uzasadnienie:
Zamawiający nie zgadza się z wyrażonymi przez Odwołującego zarzutami i podtrzymuje swoje
stanowisko w zakresie wyboru najkorzystniejszej oferty złożonej przez BIR-BUD Firma
Ogólnobudowlana J.M. Lubochnia os. Sosnowe 175, 62-200 Gniezno. Zdaniem
Zamawiającego wniesione odwołanie jest bezzasadne w całości i winno zostać oddalone.
Zamawiający działając zgodnie z art. 223 ust. 2 pkt 1, 2 i 3 Pzp poprawił w ofercie Wykonawcy
BIR-BUD Firma Ogólnobudowlana J.M. oczywiste omyłki pisarskie, oczywiste omyłki
rachunkowe, z uwzględnieniem konsekwencji rachunkowych dokonanych poprawek oraz inne
omyłki polegające na niezgodności oferty z dokumentami zamówienia, niepowodujące
istotnych zmian w treści oferty, o czym poinformował Wykonawcę pismem z dnia 23.07.2024
r.
Na wstępie należy wskazać, że powyższe omyłki mieszczą się w zakresie dopuszczalności
ich poprawy i nie zmieniają oświadczenia woli Wykonawcy. Wykonawca składając ofertę
oświadcza, że zapoznał się ze specyfikacją warunków zamówienia i nie wnosi żadnych
zastrzeżeń oraz że uzyskał niezbędne informacje do przygotowania oferty. Powyższe
oświadczenie zawiera formularz ofertowy, na którym Wykonawca składa swoją ofertę.
Dowód: Formularz ofertowy Wykonawcy
Zarzut Odwołującego dotyczący poprawienia przez Zamawiającego ilości w poz. 42
kosztorysu ofertowego nr 1 dotyczącego robót budowlanych oraz domniemywanie, że
powyższa omyłka jest celowo zamierzona przez Wykonawcę jest bezzasadny. Ponadto
zarzuty te nie zostały poparte dowodami, w tym nie mają żadnego odzwierciedlenia w piśmie
odwoławczym. Aby móc mówić bowiem o świadomym działaniu Wykonawcy (działania tzw. z
premedytacją) muszą być na to dowody, których Odwołujący nie przedstawił. Poprawa ilości
w kosztorysie ofertowym Wykonawcy zgodnie z przedmiarem mieści się w dyspozycji art. 223
ust. 2 pkt 3 Pzp. Bez znaczenia pozostaje fakt, że poprawienie omyłek doprowadziło do zmiany
wynagrodzenia wykonawcy (poprawa oczywistej omyłki rachunkowej), okoliczność, że
skutkiem dokonanej poprawy miałaby być zmiana ceny oferty, nie stanowi okoliczności
uniemożliwiających dokonanie poprawy. Wskazać należy, że ustawa Pzp ani żaden inny akt
prawny nie precyzuje co należy uznać za „oczywistą omyłkę rachunkową” – jednakże przyjęło
się w orzecznictwie i doktrynalnie, że słowo „oczywiste” jest tożsame z „niebudzącym
wątpliwości”. Zatem jeżeli dana omyłka będzie wymagała złożonych wyjaśnień, czy też nie
będzie dostrzegalna na pierwszy rzut oka, nie będzie oczywiście miała cech oczywistości i nie
będzie mogła być poprawiona. Wskazać należy, że w tym konkretnym przypadku poprawienie
oczywistych omyłek rachunkowych przez Zamawiającego było prawidłowe, a zatem zarzut
Odwołującego w tym zakresie jest bezzasadny.
W wyroku KIO z dnia 27.03.2023 r. (sygn. akt: KIO 691/23) Izba uznała, że Zamawiający
prawidłowo skorygował pozycje kosztorysu w trybie art. 223 ust. 2 pkt 3 ustawy Pzp. „Część
w/w zmian dotyczy nieprawidłowego określenia jednostek miary, obmiaru czy drobnych błędów
związanych z pominięciem znaku „minus”. Zdaniem Izby błędy te są typowymi błędami
popełnianymi w kosztorysach ofertowych”.
Ponadto należy wskazać, że poprawa powyższej omyłki w żaden sposób nie wpłynęła na
ranking ofert. Oferta Wykonawcy BIR-BUD pomimo wzrostu ceny nadal była najkorzystniejszą.
W wyniku poprawy ww. omyłki wartość oferty wzrosła o 8.940,82 zł brutto co w stosunku do
całej oferty, która finalnie opiewa na kwotę 2.007.890,81 zł brutto stanowi zaledwie 0,45%.
Dowód: - Punktacja ofert
W odniesieniu do poprawy opisu pozycji, gdzie brakuje pojedynczych wyrazów lub krótkich
fraz poprawa ma charakter czysto formalny i techniczny. ”Oczywistą omyłką pisarską jest nie
tylko taka omyłka, która wynika z treści formularza ofertowego, ale również taka, którą można
zidentyfikować na podstawie porównania pozostałych dokumentów stanowiących treść oferty.
Mimo że poprawienie oczywistej omyłki pisarskiej zawsze będzie skutkowało pewną zmianą
w treści oferty to należy pamiętać, że będzie tak jedynie w znaczeniu technicznym, nie zaś
merytorycznym, i jej poprawienie nie może w konsekwencji prowadzić pod pozorem
sprostowania oczywistej omyłki pisarskiej do wytworzenia nowej treści oświadczenia woli.”
(komentarz do ustawy Pzp). Wskazać należy, że w ofercie Odwołującego również poprawiono
omyłki, o czym świadczy wystosowane w dniu 16.07.2024 r. zawiadomienie o poprawieniu
oczywistych omyłek pisarskich. W tym przypadku został poprawiony opis pozycji w podobny
sposób jak to miało miejsce u Wykonawcy BIR-BUD tj. uzupełnienie niekompletnego opisu
pozycji. Twierdzenie Odwołującego, że Zamawiający bezpodstawnie dokonał poprawy omyłek
w świetle art. 223 ust. 2 pkt 1, 2 i 3 ustawy Pzp wskazuje na to że Odwołujący kwestionuje
również poprawienie omyłek we własnej ofercie. W zaistniałym przypadku Zamawiający
uzupełnił opis o pojedyncze wyrazy lub zwroty, które nie stanowią istotnej zmiany treści oferty.
Poprawione przez Zamawiającego inne omyłki nie powodowały istotnych zmian w treści oferty.
Okoliczność, że zmiana ma dotyczyć elementów przedmiotowo istotnych umowy lub
elementów uznanych za istotne przez Zamawiającego, a nawet fakt, że skutkiem dokonanej
poprawy miałaby być zmiana ceny oferty, nie stanowi okoliczności uniemożliwiających
dokonanie poprawy na postawie art. 223 ust. 2 pkt 3 ustawy PZP. Ważne jest bowiem to, czy
poprawienie omyłki w sposób istotny zmienia treść oferty w znaczeniu treści oświadczenia woli
wykonawcy, a nie, czy tkwi w jej istotnych postanowieniach. Zamawiający jest zobowiązany
poprawić omyłkę w szczególności wtedy, gdy sposób, w jaki ma być dokonana poprawa,
wynika z innych elementów składających się na ofertę. Czynność odrzucenia ofert wykonawcy
jest czynnością ostateczną i zastosowanie instytucji uregulowanej w art. 226 ust. 1 pkt 5
ustawy Pzp winno nastąpić dopiero po wyczerpaniu wszystkich dozwolonych prawem
możliwości jakie daje ustawa Pzp. Wykonawca składając ofertę bazuje na przedmiarze robót,
który stanowi załącznik do SWZ. Odmienna nazwa pozycji nie dyskwalifikuje automatycznie
Wykonawcy z postępowania. Jak wskazuje orzecznictwo KIO poprawieniu mogą podlegać
wadliwie podane elementy kalkulacyjne, w tym ilości lub wymiary dla poszczególnych pozycji
kosztorysowych – zarówno nie mające wpływu, jak również mające wpływ na cenę całkowitą
oferty, czy cenę jednostkową, nie powodujące istotnych zmian w treści oferty, z ewentualnym
uwzględnieniem konsekwencji rachunkowych dokonanych poprawek. W wyroku KIO z dnia 17
marca 2009 r., sygn. akt. KIO/UZP 246/09[/b] „(…) w niniejszej sprawie bezsporne między
stronami jest, iż Odwołujący się w uproszczonym kosztorysie ofertowym dotyczącym linii
napowietrznej popełnił omyłki. Popełnione błędy można podzielić na dwie grupy. Pierwsza z
nich odnosi się do sytuacji, w której Odwołujący się zaoferował montaż przewodów
izolowanych o przekroju 4 x 50 mm2, podczas gdy Zamawiający wymagał przewodu 2 x 35
mm2 (poz. 15, 46, 76, 107, 131). Druga grupa obejmuje poz. 13, 19, 44, 49, 50, 51, 79, 80,
81, 129, w których opis przedmiotu kalkulacji jest inny, niż wynika to z przedmiaru robót. (…)
Krajowa Izba Odwoławcza stoi na stanowisku, że zmiana cechy przewodu nie stanowi istotnej
zmiany treści oferty, nie ulega bowiem wątpliwości, że przedmiotowa zmiana nie jest
znacząca. (…) Błędne stwierdzenie niemożliwości poprawienia omyłek stało się przyczyną
odrzucenia oferty. Przedmiotowa czynność, będąca konsekwencją nieprawidłowych ustaleń,
obarczona jest błędem, co przesądza o trafności zarzutu naruszenia przepisu art. 89 ust. 1 pkt
2 ustawy Pzp. Oferta Odwołującego się jest bowiem ofertą ważną, niepodlegającą odrzuceniu
a ocenie. (…) Odrzucenie bowiem prawidłowej oferty stanowi przejaw złamania zasady
zachowania uczciwej konkurencji i równego traktowania wykonawców”. W wyroku KIO z dnia
27 marca 2023 r. sygn. akt: KIO 691/23 „Izba uznała, że Zamawiający również prawidłowo
skorygował w/w pozycje kosztorysu w trybie art. 223 ust. 2 pkt 3 ustawy Pzp. Część w/w zmian
dotyczy nieprawidłowego określenia jednostek miary, obmiaru czy drobnych błędów
związanych pominięciem znaku „minus”. Zdaniem Izby błędy te są typowymi błędami
popełnianymi w kosztorysach ofertowych”.
Należy zwrócić uwagę, że ustawodawca nie wskazuje, kiedy należy uznać, że dokonana
poprawa omyłek na podstawie art. 223 ust. 2 pkt 3 wprowadza do oferty istotną zmianę. Ocena
taka, czy poprawa innej omyłki przez Zamawiającego powoduje, czy też nie powoduje istotnej
zmiany w treści oferty, musi być dokonywana na tle konkretnego stanu faktycznego. Jeżeli
oferta, mimo omyłki, spełniałaby oczekiwania zamawiającego, gdyby w tej treści miała być
przyjęta -można rozważyć nieistotność omyłki.
Zamawiający dokonując poprawy innych omyłek zawiadamia o tym fakcie Wykonawcę
wyznaczając termin na wyrażenie zgody na ich poprawienie lub zakwestionowanie. W
przypadku, gdy Wykonawca w wyznaczonym terminie zakwestionuje ich poprawę oferta
zostaje odrzucona na podstawie art. 226 ust. 1 pkt 11 ustawy Pzp. W niniejszym przypadku
Wykonawca BIR-BUD pismem z dnia 24.07.2024 r. wyraził zgodę poprawienie w ofercie innych
omyłek polegających na niezgodności oferty z dokumentami zamówienia, niepowodujących
zmian w treści oferty w sposób wskazany w zawiadomieniu z dn. 23.07.2024 r.
W tak przedstawionym stanie faktycznym zarzuty wskazane w odwołaniu nie znajdują
potwierdzenia w niniejszej sprawie, zatem w ocenie Zamawiającego odwołanie nie zasługuje
na uwzględnienie i winno być oddalone w całości.
Stanowisko przystępującego.
Analiza przedstawionych przez odwołującego zarzutów wskazuje, że odwołujący w całości
pominął treść SWZ, jak i projektu umowy, w tym w szczególności udostępnionych przez
Zamawiającego kosztorysów.
II.
Kosztorysy ofertowe – treść dokumentu, charakter prawny, cel
Zamawiający w rozdz. XII ust. 5 SWZ wskazał, że:
Cenę za wykonanie poszczególnych rodzajów robót należy przedstawić w kosztorysie
ofertowym dołączonym do oferty wg załączonego przedmiaru - arkuszów kalkulacyjnych
(sporządzony w programie kosztorysowym Wykonawcy, arkuszu kalkulacyjnym), a ogólną
wartość netto należy przenieść do tabeli „Formularza oferty" stanowiącego załącznik do
niniejszej specyfikacji istotnych warunków zamówienia.
Z powyższym koresponduje § 7 ust. 1 projektu umowy:
Wysokość wynagrodzenia należnego Wykonawcy zostanie obliczona na podstawie prac
rzeczywiście wykonanych, w oparciu o ceny jednostkowe podane przez Wykonawcę w
kosztorysie ofertowym, zgodnie z obmiarem w oparciu o kosztorys powykonawczy
(wynagrodzenie kosztorysowe).
Tym samym zamawiający w niniejszym postępowaniu wymagał od wykonawców podania cen
jednostkowych do każdej pozycji udostępnionego kosztorysu. Celem niniejszego dokumentu
jest więc ustalenie cen jednostkowych, a nie zaproponowanie przez wykonawcę technologii
wykonania zamówienia, jego zakresu czy wskazanie konkretnych materiałów. Zamawiający
nie wymagał tego typu informacji w żadnej klauzuli SWZ.
Co istotne, zamawiający dopuścił możliwość przedstawienia cen jednostkowych według
dwóch wariantów, po pierwsze poprzez wypełnienie (ręczne) udostępnionego przez
zamawiającego arkusza kalkulacyjnego, po drugie poprzez przedstawienie kosztorysu
sporządzonego w programie kosztorysowym Wykonawcy (vide rozdz. XII ust. 5 SWZ). Jest to
informacja kluczowa dla rozstrzygnięcia niniejszej spawy. Przystępujący bowiem dokonał
złożenia kosztorysów, które zostało sporządzonego w programie kosztorysowym.
Na pierwszej stronie każdego kosztorysu widnieje informacja: „Dokument został opracowany
przy pomocy programu NORMA PRO”. Natomiast na każdej kolejnej stronie jest również
informacja o wersji oraz użytkowniku, tj.: „Norma PRO Wersja 4.52 Nr seryjny: 8035
Użytkownik: AMW SINEVIA Sp. z o.o . KZB Gniezno”.
Tak więc w tym zakresie bezsprzecznie Przystępujący przedłożył kosztorysy sporządzone na
podstawie posiadanego programu do kosztorysowania – dodać należy zgodnie z wytycznymi
Zamawiającego. Nadto, kosztorysy zostały sporządzone według podanych przez
Zamawiającego informacji w kosztorysach, a więc na podstawie numerów KNR lub KNNR.
Odwołujący w całości pomija fakt, że złożone przez Przystępującego kosztorysy zawierają
dokładnie identyczne numery KNR lub KNNR, które wskazał zamawiający w udostępnionych
przez siebie plikom excel.
Każda pozycja zawiera zarówno numer KNR (KNNR), jak i opis. Taki sposób przedstawienia
każdej pozycji jest istotny dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, bowiem wykluczają się one
wzajemnie lub też są ze sobą sprzeczne.
Zamawiający z jednej strony – w tym samym dokumencie – zastosował dwa różne sposoby
określenia opisu pozycji jednostkowych. Odwołał się bowiem do katalogów norm (i opisów tam
zawartych) poprzez podanie numerów KNR (KNNR), a także zastosował drugi sposób poprzez
dokonanie własnego opisu dla każdej pozycji jednostkowej.
Tym samym, dokonanie przez Przystępującego wyceny na podstawie rozdz. XII ust. 5 SWZ
poprzez sporządzenie kosztorysów w programie kosztorysowym Wykonawcy i zawierającym
dokładnie takie same numery KRN jakie udostępnił zamawiający jest działaniem prawidłowym.
Warto również wskazać, że zgodnie z treścią SWZ składane przez wykonawców kosztorysu
mają służyć do wyceny każdej pozycji na podstawie których zamawiający będzie ustalał
wynagrodzenie (według obmiaru w stosunku do wykonanego zakresu robót) – vide § 7 ust. 1
projektu umowy. Natomiast, kosztorysy te nie służą (i nawet nie mają na celu) określeniu
zakresu robót jakie wykonawca planuje wykonać. Zakres robót bowiem został określony w
dokumentacji projektowej i jest niezmienny. Wykonawca mógł jedynie zaakceptować tak
określony zakres robót poprzez złożenie oferty oraz następującego oświadczenia:
„Oświadczamy, że postanowienia określone w projekcie umowy zostały przez nas
zaakceptowane bez zastrzeżeń i zobowiązujemy się w przypadku wyboru naszej oferty do
zawarcia umowy na określonych w projekcie umowy warunkach, w miejscu i terminie
wyznaczonym przez Zamawiającego”.
Potwierdzeniem, powyższego jest treść projektu umowy, gdzie zamawiający w sposób
jednoznaczny przesądził jakie dokumenty określają zakres robót.
Powyższe postanowienie umowne nie odwołuje się do kosztorysów składanych przez
wykonawców.
Reasumując, zamawiający w SWZ (oraz projekcie umowy) w sposób jednoznaczny i
bezsporny zawarł informację na temat charakteru prawnego oraz celu składanych przez
wykonawcę kosztorysów. Nadto, umożliwił wykonawcom sporządzenie tego dokumentu w
dwóch wariantach (za pomocą programu do kosztorysowania lub poprzez wypełnienie
udostępnionego excela).
III. Niezgodność numerów KNR z opisem oraz wykładnia oświadczenia woli
Przystępujący powyżej przedstawił dwa różne sposoby określenia (opisu) pozycji
jednostkowych przez zamawiającego w przedmiarach. Z jednej strony zamawiający odwołał
się do norm (czyli numerów KNR, KNNR) z drugiej strony dokonał indywidualnego opisu.
Sprzeczność ta nie może stanowić okoliczności uzasadniającej odrzucenie oferty
Przystępującego zwłaszcza, że dokument ten służy wyłącznie do określenia cen
jednostkowych a nie zakresu robót jaki planuje wykonać wykonawca.
Krajowa Izba Odwoławcza ustaliła stan faktyczny sprawy na podstawie na podstawie
zgromadzonej dokumentacji, na którą składa się dokumentacja postępowania o udzielenie
zamówień, przedłożona przez zamawiającego, stanowiska stron przedstawione na piśmie
wraz ze złożonymi dowodami, a także stanowiska przestawione do protokołu postępowania
odwoławczego prowadzonego w formie elektronicznej oraz pisemnej.
Izba zważyła, co następuje.
W niniejszej sprawie odwołanie nie zawiera braków formalnych oraz terminowo został
uiszczony wpis w wymaganej wysokości. Nadto, odwołanie nie podlega odrzuceniu na
podstawie art. 528 PZP.
Izba uznała również, że Odwołujący posiada interes w uzyskaniu zamówienia i może ponieść
szkodę w wyniku naruszenia przez Zamawiającego przepisów PZP. Spełnione są zatem,
wynikające z art. 505 PZP, przesłanki materialnoprawne skorzystania ze środka ochrony
prawnej, jakim jest odwołanie.
Niesporne jest w sprawie, iż zamawiający dokonał poprawienia szeregu omyłek pisarskich,
rachunkowych oraz innych, które w jego i przystępującego ocenie nie spowodowały istotnych
zmian treści oferty, a konkretnie kosztorysu stanowiącego integralną część oferty. Wg
oszacowania odwołującego liczba poprawek stanowiła około 80% pozycji kosztorysowych;
twierdzenie to nie zostało zakwestionowane. W samym odwołaniu wskazano na kilkanaście
przykładów poprawienia kosztorysu ofertowego, które w ocenie odwołującego stanowiły
szczególnie wyraźne elementy, które nie mogły podlegać poprawieniu w trybie art. 223 ust. 1
pkt 1, 2 i 3 ustawy pzp.
Istota sporu polega na ustaleniu, czy dokonane przez zamawiającego zmiany w treści oferty
stanowiły zmiany istotne.
Należy przy tym przypomnieć, że omyłki, zgodnie z przywołanym przepisem, dotyczą
niezgodności z dokumentami zamówienia. Istotną w tym względzie okoliczność podniósł
przystępujący do postępowania odwoławczego wskazując, że przedmiar robót (kosztorys
inwestorski), zgodnie z którym należało przedstawić kosztorys ofertowy, nie był w swej treści
jednoznaczny i w rzeczywistości zawierał dla każdej pozycji kosztorysowej dwa różniące się
opisy; w kolumnie drugiej opis wskazywał na konkretną pozycję katalogu nakładów
rzeczowych (KNR), natomiast w kolumnie trzeciej opis słowny pozycji sporządzony przez
zamawiającego. Kolejne kolumny wskazujące ilość i jednostki miary były jednoznaczne.
Jak wynika z dokumentacji postępowania przystępujący wykonawca sporządził kosztorys
ofertowy w oparciu o wskazane pozycje KNR, co w efekcie doprowadziło do rozbieżności z
pozycjami autorskimi zamawiającego opisanymi w kolumnie trzeciej. Zrozumiałe jest, że
zamawiający rzeczywiście oczekiwał oferty uwzględniającej opisy słowne pozycji, jednakże
nie można pominąć faktu, że tenże zamawiający w dokumencie kosztorysowym wskazał
wprost i konkretnie elementy opisane w KNR. Trudno w takim stanie rzeczy przypisać
wykonawcy popełnienie błędu i obciążać go negatywnymi skutkami w postępowaniu, z powodu
użycia do sporządzenia oferty opisów z KNR wskazanych przez zamawiającego.
Jednocześnie nie powinno ostatecznie budzić wątpliwości, że tak sporządzona oferta nie
spełniała jednak oczekiwania zamawiającego, który dokonał szeregu poprawek w ofercie i
uzyskał na to zgodę wykonawcy. Uzasadnione jest przy tym stwierdzenie, że powstałe różnice,
o ile przypisać im status omyłek, są w znaczącej części skutkiem sporządzenia
niejednoznacznej dokumentacji kosztorysowej przez zamawiającego.
Ponadto dokonane zmiany nie spowodowały istotnej zmiany ceny ofertowej powodując
marginalne jej podwyższenie, co nie spowodowało zmiany pozycji wykonawcy w rankingu
ofert,.
Uzasadnione jest w konkluzji stwierdzenie, że zamawiający dokonanymi czynnościami w
stosunku do oferty wykonawcy, wybranej następnie jako najkorzystniejsza, nie naruszył
przepisów ustawy pzp wskazanych przez odwołującego się wykonawcę.
Biorąc powyższe pod uwagę, orzeczono jak w sentencji.
O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku postępowania - na podstawie 557
PZP oraz w oparciu o § 8 ust. 2 zdanie pierwsze rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z
dnia 30 grudnia 2020 r. w sprawie szczegółowych rodzajów kosztów postępowania
odwoławczego, ich rozliczania oraz wysokości i sposobu pobieraniu wpisu od odwołania (Dz.
U. poz. 2437 ze zm.).
Przewodniczący: …………………………….