Sygn. akt: KIO 2485/17
WYROK
z dnia 7 grudnia 2017 r.
Krajowa Izba Odwoławcza - w składzie:
Przewodniczący: Ewa Kisiel
Emil Kawa
Ernest Klauziński
Protokolant:
Rafał Komoń
po rozpoznaniu na rozprawie w Warszawie w dniu 6 grudnia 2017 r. odwo
łania wniesionego
do Prezesa Krajo
wej Izby Odwoławczej w dniu 24 listopada 2017 r. przez wykonawców
wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia jako Konsorcjum firm: 1. ZBM
Inwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie, 2. ZDI Sp. z o.o. z siedzibą w
Zamościu, 3. PROMOST CONSULTING Sp. z o.o. Sp. k. z siedzibą w Rzeszowie w
postępowaniu prowadzonym przez zamawiającego Skarb Państwa – Dyrektor Generalnej
Dyrekcji
Dróg Krajowych i Autostrad w Warszawie z siedzibą w Warszawie,
reprezentowany przez Oddz
iał Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w
Rzeszowie z siedzibą w Rzeszowie,
przy udziale wykonawcy SAFEGE S.A.S.
z siedzibą w Nanterre (Francja), zgłaszającego
przystąpienie do postępowania odwoławczego po stronie zamawiającego
orzeka:
1. oddal
a odwołanie,
kosztami postępowania obciąża wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie
zamówienia jako Konsorcjum firm: 1. ZBM Inwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w
Warszawie, 2. ZDI Sp. z o.o. z siedzibą w Zamościu, 3. PROMOST CONSULTING
Sp. z o.
o. Sp. k. z siedzibą w Rzeszowie i:
zalicza w poczet kosztów postępowania odwoławczego kwotę 15 000 zł 00 gr
(słownie: piętnaście tysięcy złotych zero groszy) uiszczoną przez wykonawców
wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia jako Konsorcjum firm: 1.
ZBM Inwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie, 2. ZDI Sp. z o.o. z
siedzibą w Zamościu, 3. PROMOST CONSULTING Sp. z o.o. Sp. k. z
siedzibą w Rzeszowie tytułem wpisu od odwołania,
zasądza od wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia
jako
Konsorcjum firm: 1. ZBM Inwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w
Warszawie, 2. ZDI Sp. z o.o. z siedzibą w Zamościu, 3. PROMOST
CONSULTING Sp. z o.o. Sp. k. z siedzibą w Rzeszowie na rzecz
zamawiającego Skarb Państwa – Dyrektor Generalnej Dyrekcji Dróg
Krajowych i Autostrad w Warszawie z siedzibą w Warszawie,
reprezentowany przez Oddział Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i
Autostrad w Rzeszowie z siedzibą w Rzeszowie kwotę 3 600 zł 00 gr
(słownie: trzy tysiące sześćset złotych, zero groszy), stanowiącą koszty
postępowania odwoławczego poniesione z tytułu wynagrodzenia pełnomocnika.
Stosownie do art. 198a i 198b ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. - Prawo zam
ówień
publicznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1579) na niniejszy wyrok - w terminie 7 dni od dnia jego
doręczenia - przysługuje skarga za pośrednictwem Prezesa Krajowej Izby Odwoławczej do
Sądu Okręgowego w Warszawie.
Przewodniczący:
………………….…
………………….…
………………….…
Sygn. akt: KIO 2485/17
UZASADNIENIE
Skarb Państwa – Dyrektor Generalnej Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w
Warszawie z siedzibą w Warszawie, reprezentowany przez Oddział Generalnej
Dyrekcji Dróg Krajowych i Autostrad w Rzeszowie z siedzibą w Rzeszowie (dalej:
„Zamawiający”), prowadzi w trybie przetargu nieograniczonego na podstawie
przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (t.j. Dz. U.
z 2015, poz. 2164)
– zwanej dalej "ustawą" lub "Pzp" – postępowanie o udzielenie
zamówienia publicznego na „Pełnienie nadzoru nad projektowaniem i realizacją
Robót oraz zarządzanie Kontraktem Zaprojektowanie i budowa S19 od węzła Kamień
z węzłem) do węzła Sokołów Małopolski Północ (z węzłem) dł. 7,9 km”.
Szacunkowa wartość przedmiotowego zamówienia jest wyższa od kwot
wskazanych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 Pzp.
Ogłoszenie o zamówieniu zostało opublikowane w Dzienniku Urzędowym Unii
Europejskiej w dniu 2 sierpnia 2017 r. pod numerem 2017/S 146-301835.
W dniu 14 listopada
2017 r. Zamawiający przekazał wykonawcom wspólnie
ubiegających się o udzielenie zamówienia jako Konsorcjum firm: 1. ZBM Inwestor
Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie, 2. ZDI Sp. z o.o. z siedzibą w Zamościu, 3.
PROMOST CONSULTING Sp. z o.o. Sp. k. z siedzibą w Rzeszowie (dalej:
„Odwołujący” lub „Konsorcjum”) informację o odrzuceniu złożonej przez Konsorcjum
oferty uznając, że treść złożonej gwarancji ubezpieczeniowej, stanowiącej wadium
Odwołującego nie zabezpiecza sposób dostateczny jego interesu.
W dniu 24 listopada 2017 r.
Odwołujący wniósł do Prezesa Krajowej Izby
Odwoławczej odwołanie wobec czynności Zamawiającego, polegającej na
odrzuceniu oferty Konsorcjum.
Odwołujący zarzucał Zamawiającemu naruszenie:
1. art. 89 ust. 1 pkt 7b Pzp w zw. z art. 23 ust. 1, 2 i 3 Pzp w zw. z art. 45 ust. 6
pkt 4 Pzp,
przez ich błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, iż brak
wskazania w treści gwarancji ubezpieczeniowej, stanowiącej wadium
wszystkich wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia
publicznego nie zapewnia skutecznej funkcji gwarancyjnej i realizacji celu
wadium oraz oznacza brak zabezpieczenia oferty wadium, co skutkuje
odrzuceniem oferty Odwołującego, podczas gdy z żadnego przepisu prawa,
ani z dokumentacji przedmiotowego zamówienia, nie wynika wymóg
wskazania w treści takiej gwarancji wszystkich członków konsorcjum, a
złożone wadium skutecznie zabezpiecza interes Zamawiającego;
2. art. 7 Pzp,
przez prowadzenie postępowania o udzielenie zamówienia w
s
posób niezapewniający zachowanie uczciwej konkurencji i równego
traktowania wykonawców oraz niezgodnie z zasadami proporcjonalności i
przejrzystości.
W oparciu o przedstawione wyżej zarzuty Odwołujący wnosił o nakazanie
Zamawiającemu unieważnienia czynności odrzucenia oferty Odwołującego.
W treści uzasadnienia Odwołujący wyjaśniał, że Zamawiający ustalił warunki,
na jakich mogą wziąć udział w postępowaniu wykonawcy wspólnie ubiegający się o
zamówienie w pkt 11.1 IDW: Wykonawcy mogą wspólnie ubiegać się o udzielenie
zamówienia. W takim przypadku Wykonawcy ustanawiają pełnomocnika do
reprezentowania ich u pos
tępowaniu o udzielenie zamówienia albo reprezentowania
w postępowaniu i zawarcia umowy u sprawie zamówienia publicznego.
Odwołujący załączył do oferty pełnomocnictwo z 20 września 2017 r., w
którym wszyscy trzej członkowie konsorcjum ustanowili Pełnomocnika konsorcjum
(ZBM I
nwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie) oraz jednoznacznie wyrazili
zgodę na wspólne poniesienie związanej z udziałem postępowaniu solidarnej
odpowiedzialn
ości. Pełnomocnictwo to obejmuje min. uzyskanie gwarancji
ubezpieczeniowej
w celu złożenia wadium Zamawiającemu, co znajduje
potwierdzenie także w zawartej przez wykonawców umowie tzw. konsorcjum.
W pkt 16 ID
W Zamawiający wskazał „Wymagania dotyczące wadium”, m. in.
że „W przypadku wniesienia wadium w formie gwarancji lub poręczenia, koniecznym
jest, aby gwarancja l
ub poręczenie obejmowały odpowiedzialność za wszystkie
przypadki powodujące utratę wadium przez Wykonawcę, określone w art. 46 ust. 4a i
5 ustawy Pzp. Gwarancja lub
poręcznie musi zawierać w swojej treści nieodwołalne i
bezwarunkowe zobowiązanie wystawcy dokumentu do zapłaty na rzecz
Zamawiającego kwoty wadium. Wadium wniesione w formie gwarancji (bankowej czy
ubezpieczeniowej musi mieć taką samą płynność jak wadium wniesione w pieniądzu
dochodzenie roszczenia z tytułu wadium wniesionego w tej formie nie może być
utrudnione).
Odwołujący twierdził, że Zamawiający w piśmie z 14 listopada 2017 r.
poinformował o odrzuceniu oferty Odwołującego z uwagi na okoliczność, że w treści
Ubezpieczeniowej gwarancji zapłaty wadium Nr 02(3009/0389/17/0049 z 21 września
2017 r. jako „Zobowiązanego” wskazano Pełnomocnika (lidera) konsorcjum (ZBM
Inwestor Zastępczy S.A.), a nie wszystkich wykonawców z osobna. W uzasadnieniu
wskazano: Zamawiający, zgodnie z aktualnym orzecznictwem Krajowej Izby
Odwoławczej stwierdza, że przyjęcie za zasadne stanowiska, iż w przypadku
ubiegania się o udzielenie zamówienia przez konsorcjum wystarczającym jest
złożenie gwarancji bankowej wystawionej na jednego członka konsorcjum
prowadziłoby do obejściu regulacji szczególnej ustawy Prawo bankowe, w
szczególności zasady abstrakcyjnego charakteru gwarancji bankowej i narażałoby
zamawiającego na niczym nieuzasadnione ryzyko braku możliwości zatrzymania
wadium w przypadku działań czy zaniechać ze strony członków konsorcjum
nieobjętych treścią gwarancji bankowej.
Odwołujący twierdził, że żaden przepis Pzp czy też Prawa bankowego, do
którego odwołuje się Zamawiający, a także żaden wymóg w SIWZ, nie nakładają
obowiązku
wskazania
wszystkich
członków
konsorcjum
w
gwarancji
ubezpieczeniowej. Zamawiający wywiódł ten wymóg z nieuprawnionej interpretacji
„zasady abstrakcyjnego charakteru gwarancji bankowej” (choć Odwołujący złożył
gwarancję ubezpieczeniową), a ponadto u drodze tej interpretacji wywiódł dla
Odwołującego skutek w postaci odrzucenia oferty. Zdaniem Konsorcjum odrzucenie
oferty nastąpiło z naruszeniem fundamentalnych zasad prawa zamówień
publicznych, w sytuacji gdy prawidłowo umocowany pełnomocnik Konsorcjum
uzyskał gwarancję ubezpieczeniową po udzieleniu mu pełnomocnictwa m.in. do tej
czynności. Odwołujący wskazywał, że Zamawiający powoływał się na powzięte
wątpliwości, dotyczące wymogów postawionych wykonawcom - zapominając, że
wątpliwości te należy zawsze rozstrzygać na korzyść wykonawców.
Odwołujący podnosił, że przeważająca linia orzecznicza, potwierdzona
informacją opublikowaną przez Urząd Zamówień Publicznych pt. „Interpretacja art.
24 ust. 2 pkt 2 ustawy Pzp w kontekście przedłożenia gwarancji bankowej lub
ubezpieczeniowej wystawionej na jednego z
wykonawców wspólnie ubiegających się
o
udzielenie
zamówienia
publicznego”
[źródło:https:/
wiedzy/interpretacia-przepisow/opinie-archiwalne/interpretacia-art.-24-ust.-2-pkt-2-
ustawy-pzp-w-kontekscie-przedlozenia-gwarancji-bankowej-lub-ubezpieczeniowej-
wystawionej-na-jednego-z-wykonawcow-
-sie-o-udzielenie-zamowienia-
publicznego]
potwierdza, że gwarancja wadialna przedłożona przez Odwołującego
spełnia wymogi obowiązującego prawa i zabezpiecza interesy Zamawiającego.
Odwołujący twierdził, że Prezes Urzędu, na podstawie orzecznictwa, wskazuje
stanowczo:
Cel ten zostaje osiągnięty także w przypadku, gdy gwarancja bankowa
j
est wystawiona na jednego z członków konsorcjum, który został prawidłowo
umocowany do działania na rzecz pozostałych konsorcjantów, nawet jeżeli w treści
gwarancji nie ma wprost odwołania do działania przez niego na rzecz pozostałych
członków konsorcjum. W takim przypadku należy uznać, że wadium w postaci
gwarancji zostało prawidłowo wniesione. Należy bowiem zauważyć, że prawidłowo
umocowany pełnomocnik konsorcjum, wskazany w treści gwarancji wadialnej,
podobnie jak każdy inny członek tego, konsorcjum ponosi odpowiedzialność z
gwarancji za wszystkie działania innych członków konsorcjum (odpowiedzialność
solidarna zgodnie z art. 369 KC w z art. 14 i 139 ustawy Pzp),
które mogą być
powodem zaistnienia przesłanek do zatrzymania wadium. W tych okolicznościach
gwarancja wadialna opatr
zona klauzula „na pierwsze żądanie” mająca charakter
bezwarunkowy i nieodwołalny zabezpiecza interes zamawiającego także wówczas,
gdy jest wystawiona na
jednego z członków konsorcjum - pełnomocnika pozostałych
członków konsorcjum.
Powyższe stanowisko zostało zaprezentowane także w skardze Prezesa
Urzędu Zamówień Publicznych z dnia 22 lipca 2015 r. na wyrok Krajowej Izby
Odwoławczej z dnia 1 lipca 2015 r. (sygn. akt: 1251/15) i potwierdzone
uwzględniającym tę skargę wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 14
października 2015 r. (sygn. akt: XXIII Ga 1313/15).
Zdaniem Odwołującego należy zwrócić uwagę na spójną, dominującą linię
orzeczniczą Krajowej Izby Odwoławczej, która podzieliła przywołane powyżej
stanowisko Sądu Okręgowego w Warszawie, zgodne z interpretacją UZP, m.in. w
wyrokach: KIO 808/16 z dnia 3 czerwca 2016 r., KIO 555/16 z dnia 5 maja 2016 r.,
KIO 466/16 z dnia 14 kwietnia 2016 r. KIO 510/16 z dnia 19 kwietnia 2016 r., KIO
465/16 z dnia 15 kwietnia 2016 r., KIO 2622/15 z dnia 14 grudnia 2015 r. oraz kolejny
wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie, z dnia 8 kwietnia 2016 r. o Sygn. akt XXIII
Ga 2031/15, KIO 1072/17, 1078/17, 1078/17 i 1090/17 z dnia 26 czerwca 2017 r.
Odwołujący podnosił także, iż powyższe stanowisko potwierdzają także
przedstawiciele doktryny: Na nowo spór w tym zakresie pojawił się, gdy niektóre
składy orzekające KIO zaczęły wydawać wyroki, że w gwarancji bankowej lub
ubezpieczeniowej powinni być jednak wskazani wszyscy uczestnicy oferty wspólnej
(zob. np. wyr. KIO: z 14.9.2015 r.. KIO 1881/15, Legalis; z 2.11.2015 r., KIO 2287/15,
Legal
is). Warto zaznaczyć, że w tym samym czasie zapadały w Izbie orzeczenia
zarówno uznające wadium w formie gwarancji wniesione przez jednego członka
oferty wspólnej za prawidłowe, jak i orzeczenia uznające, że wadium w takiej sytuacji
nie zostało wniesione. W związku z tym pojawiły skargi do sądów okręgowych.
Niestety tam również orzecznictwo nie wypracowało jednolitej linii i zapadły wyroki
rozbieżne, podobnie jak w KIO. Jak się wydaje, przeważająca jest linia, że wadium w
postaci gwarancji bankowej lub ubezpieczeniowej wniesiono przez jednego z
uczestników oferty wspólnej i nie wskazujące w swojej treści pozostałych
uczestników tej oferty, jest prawidłowe. Przekonywający wywód w tym zakresie
przeprowadzi SO w Krakowie w wyr. z 12.1.20 i 6 r. (XII Ga 7/3/15, niepubl.): (...)
Jeśli wykonawcy w ramach postępowania o udzielenie zamówienia porozumieją się
w
sprawie wniesienia wadium, to ta relacja również pozostaje poza kontrolą, tak
zamawiającego, jak i innych uczestników postępowania. Relacja ta pozostaje także
poza kognicją organów państwa ustawowo upoważnionych do kontroli przebiegu
postępowań o udzielanie zamówień publicznych. Należy bowiem pamiętać, że
regulacje zawarte w ustawie -
Prawo zamówień publicznych stanowią wyjątek od
zasady swobody umów. Wszelkie ograniczeniu tej zasady zawarte we wskazanej
ustawie
powinny więc być wykładane ściśle. Dotyczy to także ograniczenia
możliwości wnoszenia przez wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie
zamówienia. Nie jest dopuszczalne rozszerzanie ograniczeń w sposób utrudniający
lub uniemożliwiający wykonawcy uzyskanie zamówienia. Granicą wyznaczającą
możliwość ograniczania wykonawców w przypadku wnoszenia wadium jest interes
zamawiającego. Mianowicie, dopóki zabezpieczenie wadialne gwarantuje ochronę
interesu zamawiającego, dopóty działania wykonawców nie mogą być skutecznie
zakwestionowane. (...) Dokładne opisanie w treści gwarancji postępowania
przetargowego oraz posłużenie się przez bank określeniem "Wykonawca" nie
wyłącza jego odpowiedzialności za wykonawców ubiegających się wspólnie o
udzielenie zamówienia. Brak dochowania jednego z warunków przez któregokolwiek
z wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia spowoduje
bowiem możliwość skorzystania przez beneficjenta z gwarancji bankowej". W
kontekście art. 23 ust. 3 PrZamPubl, przy tak skonstruowanej gwarancji, dla
odpowiedzialności banku nie ma znaczenia, który z wykonawców wspólnie
ubiegających się o udzielenie zamówienia swoim działaniem lub zaniechaniem
doprowadzi do wykonania uprawnienia przez beneficjenta gwarancji. Nie jest zatem
uzasadni
ona obawa, że gwarant mógłby odmówić świadczenia. Wynika to z prawnej
konstrukcji gwarancji bankowej, która najbardziej zbliżana jest do konstrukcji weksla
trasowanego. Abstrakcyjny charakter zobowiązania wynikającego z gwarancji
bankowej przesądza o braku możliwości po stronie gwaranta formułowania zarzutów
ze stosunku podstawowego (J. Pieróg, Prawo zamówień publicznych. Komentarz,
Legalis 2017).
Podobnie:
Kolejną istotną kwestią w odniesieniu do konsorcjów jest sposób
wnoszenia wadium. Wątpliwości budzi bowiem okoliczność, czy może ono zostać
wniesione tylko przez jednego z członków, bez wskazania w treści dokumentu, że
obejmuje działania całego konsorcjum, czy musi dotyczyć całego konsorcjum, co ma
znaczenie w przypadku składania dokumentów wadialnych. W świetle pierwszego z
poglądów wniesienie wadium w formie dokumentu wystawionego na rzecz jednego z
konsorcjantów nie powoduje jego wadliwości (por. wyr. KIO z: 5.03.2015 r., KIO
336/15. LEX nr 1659276; 25,05.2015 r., KIO 969/15, LEX nr 1798027; 30.09.2014
KIO 1897/14, KIO 1899/14, LEX nr 1541294; 8.07.2011 r., KIO 1320/11, LEX
nr 863/67; 19.04.2013 r., KIO 792/13. LEX nr 1315337; 15.09.2014 r., KIO 1785/14,
LEX nr 1538382; 7.01.2015 r., KIO 2694/14. LEX nr 1650329: oraz wyr. SO w
Katowicach z 1.10.2017 r., XIX Ga 408/07; wyr. SO w Warszawie z 14.10.2015 r.,
XXIII Ga 1313/15; wyr. SO w Krakowie z 12.01.2016 r., XII Ga 713/15: wyr. SO w
Warszawie z 8.04.2016 r. XXIII Ga 2031/15). Zgodnie z drugim stanowiskiem
posługiwanie się tak wystawionym dokumentem skutkuje jego wadliwością (por. wyr.
KIO z: 1.07.2015 r. KIO 1251/15, LEX nr 1771695; 7.01.2015 r. KIO 2694/14, LEX nr
650329). Za przeważający należy jednak uznać pierwszy z nich (1. Skubiszak-
Kal
inowska, E. Wiktorowska, Prawo zamówień publicznych. Komentarz. LEX 2017).
Odwołujący twierdził, że odrzucenie oferty Konsorcjum zostało dokonane w
oparciu o wykładnię obowiązujących przepisów Pzp sprzeczną ze wskazaną,
przeważającą linią orzeczniczą. Sprzeczne stosowanie prawa w tak istotnym
aspekcie destrukcyjnie wpływa na system prawa zamówień publicznych. Odwołujący
poniósł trudy i koszty związane z udziałem w postępowaniu i nie może ponosić
negatywnych konsekwencji tego, że w orzecznictwie zdarzają się orzeczenia, które
odbiegają w swej treści od wskazanej powyżej przeważającej linii orzeczniczej. W
takiej sytuacji jest on traktowany w sposób mniej korzystny od wykonawców
ubiegających się o zamówienie samodzielnie - co jest wprost sprzeczne z zasadą
równego traktowana wykonawców wynikającą z art. 7 ust. 1 Pzp. Zastosowana w
opisywanym uzasadnieniu wykładnia skutkuje nadmiernym, nieproporcjonalnym
ograniczeniem praw przedsiębiorcy, wynikających z reguł rangi konstytucyjnej.
Odwołujący podnosił, że w przywoływanym wyżej wyroku SO w Warszawie
(XXIII Ga 1313/15) uznano gwarancję wystawioną wyłącznie na rzecz lidera
konsorcjum za prawidłową, gdy gwarancja bankowa wystawiona na jednego z
wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia (jednego z
ko
nsorcjantów),
będącego
prawidłowo
umocowanym
pełnomocnikiem
i
uprawnionego do działania w imieniu i na rzecz współwykonawcy, nawet bez
wyraźnego wskazania w treści gwarancji bankowej faktu istnienia konsorcjum i
wielości wykonawców składających razem ofertę, spełnia wymogi ustawowe i nie
stanowi powodu, dla którego należałoby uznać za nieskuteczne wniesienie wadium w
postępowaniu o udzielenie zamówienia. Sąd powołuje w uzasadnieniu szereg
argumentów prawnych, m.in. brak szczególnych warunków dla wadium w formie
gwarancji ubezpieczeniowej w Pzp oraz SIWZ, zasady solidarności dłużników
zgodnie z art. 370 k.c. oraz interpretacji art. 23 ust. 3 w zakresie charakteru
zobowiązania członków konsorcjum.
Ponadto
Odwołujący twierdził: W literaturze trafnie podnosi się, iż w sytuacji w
której urnowa stanie się niemożliwa do podpisania z przyczyn leżących po stronie
któregokolwiek z podmiotów ubiegających się wspólnie o zamówienie, to sytuacja ta
będzie równoznaczna z niemożliwością podpisania tej umowy przez lidera
kons
orcjum (tak też SO w Częstochowie z 7.9. 2005 r. VI Ca 527/05: wyr. KIO z 29
września 2009 r. KIO/UZP 1998/11, 2029/11, J. May, Dochodzenie roszczeń przez
uczestników konsorcjum. Prawo Zamówień Publicznych 2015, nr 2, s. 76; A.
Chrząszcz, Konsorcjum w zamówieniach publicznych. Przegląd Prawa Handlowego
2013, nr 7, s. 47, K. Gałczyńska-Lisik, Konsorcjum w świetle prawa zamówień
publicznych. Przegląd Prawa Handlowego 2006, nr 10, s. 45, M. Sieradzka,
Instytucja wadium w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego, Warszawa
2015, s. 26). Należy bowiem zaznaczyć, iż zgodnie z art. 1 ust. 3 ustawy PZP
zamówienia udziela się wyłącznie wykonawcy wybranemu zgodnie z przepisami
ustawy, co w świetle art. 23 ust. 3 ustawy PZP oznacza możliwość zawarcia umowy
jedyn
ie ze wszystkimi uczestnikami konsorcjum uczestniczącymi w postępowaniu
(tak: J. Pieróg. Prawo zamówień publicznych. Komentarz, Warszawa 2015, s. 134).
W wątpliwość poddano także spekulacje Zamawiającego: ocena, czy bank
(gwarant) jako uczestnik obrotu cyw
ilnoprawnego w praktyce wykona ciążące na nim
zobowiązanie wynikające z gwarancji daleko wykracza poza ramy niniejszego
postępowania, ponieważ nigdy nie będzie możliwe jednoznaczne i pewne
przesądzenie o potencjalnym zachowaniu banku.
Zdaniem Odwołującego należy zwrócić szczególną uwagę, że pełnomocnik,
który zwrócił się o wydanie gwarancji ubezpieczeniowej (wystawionej 21 września
2017 r.) oraz który jest wskazany w dokumencie, miał prawidłowe umocowanie do
reprezentowania wszystkich wykonawców wspólnie ubiegających się o zamówienie
(wystawione 20 września 2017 r.). przy czym informacją tą Zamawiający
dysponował, bowiem pełnomocnictwo, o którym mowa, było załączone do oferty
Odwołującego. Zamawiający nie może zatem mieć wątpliwości, że gwarancja
obejmuje ta
kże ewentualne czynności wykonawców niewskazanych wprost w
dokumencie.
Odwołujący twierdził, że z treści pełnomocnictwa, podpisanego przez
wszystkich członków konsorcjum, wynika zobowiązanie do poniesienia przez nich
solidarnej odpowiedzialności. Z treści gwarancji ubezpieczeniowej Odwołującego w
sposób jednoznaczny wynika, że zabezpiecza ona w pełni interesy Zamawiającego,
gdyż dla skuteczności tego sposobu zabezpieczenia kluczowe jest, żeby gwarancja
była bezwarunkowa, z możliwością zapłaty sumy gwarancyjnej na pierwsze żądanie
Zamawiającego, bez potrzeby dokumentowania, czy zabezpieczone gwarancją
zdarzenia wystąpiły, a co najważniejsze bez weryfikowania przez ubezpieczyciela
zasadności zgłoszonych żądań. Wypłata nastąpi automatycznie po złożeniu
stosowne
go oświadczenia, że kwota roszczenia jest należna w związku z
zaistnieniem jednego z przypadków zatrzymania wadium określonych w treści
gwarancji, o których mowa w gwarancji ubezpieczeniowej. Ponadto w treści
gwarancji praw
idłowo została wskazana nazwa postępowania o udzielenie
zamówienia. Należy również pamiętać, że zgodnie z art. 23 ust. 3 ustawy przepisy
dotyczące wykonawcy stosuje się odpowiednio do wykonawców wspólnie
ubiegających się o udzielenie zamówienia. W ocenie Konsorcjum nie ma znaczenia,
po st
ronie którego z konsorcjantów ziszczą się przesłanki określone w art. 46 ust. 4a
i ust. 5 ustawy, g
warant będzie zobowiązany do wypłaty kwoty zabezpieczenia.
Odwołujący stwierdził, że wystawca gwarancji potwierdził, wiążący charakter
swojego zobowiązania dla możliwości zatrzymania wadium w przypadku działań czy
zaniechań ze strony członków konsorcjum nie wskazanych wprost w treści gwarancji
ubezpieczeniowej. To oświadczenie gwaranta stanowi wykładnię oświadczenia woli
zawartego w dokumencie gwarancji, nie j
est zaś modyfikację, czy uzupełnieniem
dokumentu gwarancji wadialnej. Możliwości dokonania wykładni oświadczenia woli
zawartego w dokumencie gwarancji wadialnej jest dopuszczona w orzecznictwie.
W ocenie Odwołującego spełnione są więc wszystkie kryteria wskazywane w
orzecznictwie:
Uwzględnienie w gwarancji wyłącznie lidera konsorcjum kwalifikuje się
jako wniesienie wadium przez w
ykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie
zamówienia z uwagi na treść art. 23 ust. 3 p.z.p.. zgodnie z którym przepisy
doty
czące wykonawcy stosuje się odpowiednio do wykonawców wspólnie
ubiegających się o zamówienie (...) gwarancja bankowa bezsprzecznie identyfikuje
wykonawcę. Wskazuje ona bowiem na lidera konsorcjum oraz określa dokładnie
przedmiot zamówienia. Podkreślenia wymaga przy tym również fakt. że zamawiający
posiadał od początku wiedzę i miał świadomość, że oferta złożona została przez dwa
podmioty wspólnie ubiegające się o udzielenie zamówienia, które łączy mowa
konsorcjum, reprezentowane przez lidera. Ponadto należy zwrócić uwagę na
bezwarunkowy i nieodwołalny zakres gwarancji, wypełniający w tym zakresie wymogi
SIWZ. (Wyrok Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2016 r., XXIII Ga
Odwołujący wyjaśniał, że solidarna odpowiedzialność członków konsorcjum
nie jest w tym wypadku wywodzona z Pzp czy kodeksu cywilnego, co bywało
zarzutem w orzeczeniach o przeciwnym stanowisku, ale wynika ona wprost z
p
ełnomocnictwa z 20 września 2017 r., wyrażającego oświadczenie woli trzech
wykonawców, również w zakresie złożenia Zamawiającemu wadium.
Następnie Odwołujący stwierdził, że Zamawiający w treści SIWZ dopuścił
możliwość wspólnego ubiegania się wykonawców o udzielenie zamówienia oraz nie
określił żadnych dodatkowych wymagań dotyczących wniesienia wadium przez
wykona
wców wspólnie ubiegających się o udzielnie zamówienia (konsorcjum), w
szczególności nie wprowadził obowiązku wniesienia wadium w postaci gwarancji, w
której wszyscy konsorcjanci byliby wymienieni jako wykonawcy (zobowiązani).
Ustawodawca w ramach Pzp nie s
tawia szczególnych warunków dla wadium w
formie gwarancji ubezpieczeniowej. Wymagania odnośnie wnoszonego wadium
muszą być określone w specyfikacji istotnych warunków zamówienia (art. 36 pkt 8
Pzp), jak również informacja na temat wadium musi znaleźć się w ogłoszeniu o
zamówieniu (art. 41 pkt 8 Pzp).
Zgodnie z wyrokiem Izby z dnia 16 kwietnia 2015 r. (KIO 660/15
): Obowiązuje
swoista „święta” zasada, że wszelkie niejasności, dwuznaczności, niezgodności
postanowień SIWZ należy rozpatrywać na korzyść wykonawców (potwierdzona m.in.
w wyrokach KIO 1596/17; KIO 1074/17, KIO 1961/16 i wielu innych).
Odwołujący podnosił, że postanowienie Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej z dnia 13 lipca 2017 r. (C-35/17) jednoznacznie rozstrzyga:
zasadę
równego traktowaniu i obowiązek przejrzystości należy interpretować w ten sposób,
iż stoją one na przeszkodzie wykluczeniu wykonawcy z przetargu publicznego
wskutek niedopełnienia przez niego obowiązku, który nie wynika wyraźnie z
dokumentacji przetargowej lub obowiązującej krajowej ustawy, lecz z wykładni tej
ustawy i tej
dokumentacji, a także z uzupełniania przez krajowe organy administracji
l
ub sądownictwa administracyjnego występujących w tej dokumentacji luk (zob.
podobnie wyrok z
dnia 2 czerwca 2016 r„ Pizzo. C-27/15. EU:C:2016:404, pkt 51).
Zasady te tym bardziej stoją na przeszkodzie wykluczeniu wykonawcy z
postępowania o udzielenie zamówienia publicznego, gdy z powodu rozbieżnych
stanowisk w orzecznictwie krajowym warunek, którego przestrzeganie jest
wymagane, nie wynika nawet z
wykładni właściwych uregulowań dokonywanej przez
właściwe sądy. (...) zasadę równego traktowania i obowiązek przejrzystości należy
interpretować w ten sposób, że stoją one na przeszkodzie wykluczeniu wykonawcy z
postępowania o udzielenie zamówienia publicznego wskutek niespełnienia przez
tego wykonawcę obowiązku, który nie wynika wyraźnie z dokumentacji przetargowej.
Odwołujący podnosił, że Zamawiający, mając do dyspozycji pełnomocnictwo z
20 września 2017 r. i gwarancję z 21 września 2017 r. miał możliwość całościowej
oceny przedłożonego przez Odwołującego wadium. Z całą pewnością jednak nie miał
prawa dokonywać wykładni warunków dotyczących wadium w sposób rozszerzający
tak, aby w konsekwencji odrzucić ofertę Odwołującego, gdy taki warunek oraz taka
konsekwencja nie wynika ani z
Pzp, ani z treści SIWZ ustalonej przez
Zamawiającego. Nawet jeśli Zamawiający powziął jakiekolwiek wątpliwości odnośnie
różnic w liniach orzeczniczych KIO i sądów, to nie miał prawa na podstawie tych
wątpliwości odrzucić oferty Odwołującego. Wątpliwości takie powinny być
interpretowane na korzyść Odwołującego, który miał pełne prawo sądzić, że złożył
prawidłową gwarancję ubezpieczeniową.
W dniu 30 listopada 2017 r. do postępowania odwoławczego po stronie
Zamawiającego przystąpił wykonawca SAFEGE S.A.S. z siedzibą w Nanterre
(Francja)
– dalej: „Przystępujący”. W dniu 6 grudnia 2017 r., w toku posiedzenia Izby
z udziałem Stron, Przystępujący złożył pismo procesowe.
W toku ww. posiedzenia również Zamawiający złożył w formie pisemnej
odpowiedź na odwołanie w której wnosił o oddalenie odwołania w całości jako
bezzasadnego.
Uwzględniając
treść
dokumentacji
postępowania
o
udzielenie
zamówienia przekazanej przez Zamawiającego, dowody oraz stanowiska i
oświadczenia Stron oraz Przystępującego złożone na rozprawie, Izba ustaliła i
zważyła, co następuje.
Izba ustaliła, że Odwołujący złożył Zamawiającemu wadium w postaci
gwarancji ubezpieczeniowej z dnia 21 września 2017 r. Nr 02GG09/0389/17/0049 o
następującej treści:
„Dla: SKARB PAŃSTWA - GENERALNY DYREKTOR DRÓG KRAJOWYCH I
AUTOSTRAD Z SIEDZIBA PRZY UL. WRONIEJ 53, 00-874 WARSZAWA
zwanego dalej "Beneficjentem gwarancji
”
z tytułu wadium w przetargu na:
Pełnienie nadzoru nad projektowaniem i realizacją Robót oraz zarządzanie
Kontrak
tem pn.: „Zaprojektowanie i budowa drogi ekspresowej S19 na odcinku od
węzła „Kamień” (z węzłem) do węzła „Sokołów Małopolski Północ” (z węzłem) o
długości około 7,9 km”. Nr postępowania O.RZ.D-3.2410.2.2017.
InterRisk Towarzystwo Ubezpieczeń Spółka Akcyjna Vienna Insurance Group,
z siedzibą w Warszawie, ul. Noakowskiego 22, zarejestrowane w Sądzie Rejonowym
dla m.st. Warszawy, XII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego, pod
numerem KRS 0000054136 wysokość kapitału zakładowego 137.640.100,00 zł w
c
ałości wpłaconego, NIP 526-00-38-806, reprezentowane na podstawie
pełnomocnictwa BZA/01/15/10/2015 z dnia 2015.10.15 przez: E. Z. — Głównego
Specjalistę ds. Ubezpieczeń Finansowych I Oddziału w Warszawie, zwanym dalej
„InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group",
działając na wniosek ZBM INWESTOR ZASTĘPCZY SPÓŁKA AKCYJNA z siedzibą
w 03-215 WARSZAWA, pr
zy ul. JAGIELLOŃSKA 88,B.51 BC/LOK. 36 (zwanego
dalej "Zobowiązanym”) niniejszym gwarantuje nieodwołalnie i bezwarunkowo zapłatę
kwoty 55.000,00 złotych (słownie złotych: pięćdziesiąt pięć tysięcy 00/100) z tytułu
zatrzymania wadium w związku z zaistnieniem co najmniej jednego z przypadków
o
kreślonych w ustawie Prawo Zamówień Publicznych z dnia 29 stycznia 2004r. wraz
z późniejszymi zmianami, tj.:
Zobowiązany, którego oferta została wybrana:
odmówił podpisania umowy w sprawie zamówienia publicznego na warunkach
określonych w ofercie,
nie wniósł wymaganego zabezpieczenia należytego wykonania umowy,
zawarcie umowy w sprawie zamówienia publicznego stało się niemożliwe z
przyczyn leżących po stronie Zobowiązanego
Zobowiązany w odpowiedzi na wezwanie, o którym mowa w art. 26 ust.
3 i 3a ustawy Prawo Zamówień Publicznych, z przyczyn leżących po
jego stronie, nie złożył oświadczeń tub dokumentów potwierdzających
okoliczności, o których mowa w art. 25 ust. 1 ustawy Prawo Zamówień
Publicznych, oświadczenia, o którym mowa w art. 25a ust. 1 ustawy
Prawo Zamówień Publicznych, pełnomocnictw lub nie wyraził zgody na
poprawienie omyłki, o której mowa w art. 87 ust. 2 pkt 3 ustawy Prawo
Zamówień Publicznych, co spowodowało brak możliwości wybrania
oferty złożonej przez Zobowiązanego jako najkorzystniejszej,
Kwota gwarancji stanowi górną granicę odpowiedzialności InterRisk TU S.A.
Vienna Insurance Group, a ka
żda wypłata z tytułu gwarancji obniża
odpowiedzialność InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group o wysokość wypłaconej
kwoty.
Niniejsza gwarancja jest ważna w okresie od 26.09.2017r. do 24.11.2017r,
(zwanym dalej "okresem ważności gwarancji”). Przez okres ważności gwarancji
rozumie się okres czasu w którym zaistniał którykolwiek z przypadków, o których
mowa w ust. 1
, skutkujących zatrzymaniem wadium.
Zapłata przez InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group kwoty , o której mowa w
ust. 1, nastąpi w termnie do 30 dni od dnia doręczenia do InterRisk TU S.A. Vienna
Insurance Group przez Beneficjenta gwarancji pisemnego żądania wypłaty wraz z
pisemnym oświadczeniem, że kwota roszczenia jest należna w związku z
zaistnieniem jednego z przypadków zatrzymania wadium określonych w ust. 1.
5. Żądanie zapłaty powinno:
być podpisane przez Beneficjenta gwarancji lub osoby przez niego
umocowane, ze wskazaniem podstawy umocowania,
być oparte wyłącznie na zdarzeniach, które zaszły w okresie ważności
gwarancji,
być doręczone do InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group najpóźniej w
terminie 3 dni po okresie ważności gwarancji w formie pisemnej pod rygorem
nieważności,
zawierać oznaczenie rachunku bankowego, na który ma nastąpić wypłata z
gwarancji,
5) wskaz
ywać przypadek określony w ust. 1 gwarancji, którego zaistnienie
stanowiło przyczynę zatrzymania wadium.
Gwarancja wygasa po upływie okresu jej ważności, a także w następujących
przypadkach:
z chwilą zwrotu gwarancji przed upływem okresu jej ważności,
2) przez zwolnienie InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group przez
Beneficjenta gwarancji z zobowiązania wynikającego z gwarancji,
po wypłacie przez InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group pełnej kwoty
gwarancji,
Prawa z niniejszej gwarancji nie mogą być przedmiotem przelewu bez uprzedniej
pisemnej zgody InterRisk TU S.A. Vienna Insurance Group, pod rygorem
nieważności.
8. Niniejsza gwarancja podlega zwrotowi do InterRisk TU S.A. Vienna Insurance
Group niezwłocznie po jej wygaśnięciu.
Wszystkie spory odnośnie gwarancji będą rozstrzygane zgodnie z prawem polskim
i poddane jurysdykcji sądów polskich
Izba ustaliła również, że:
Pismem z dnia 17 listopada 2017 r. Zamawiający wezwał Odwołującego do
przedłużenia terminu związania ofertą z jednoczesnym przedłużeniem terminu
ważności wadium, zakreślając ostateczny termin na dokonanie ww. czynności do
dnia
listopada
2017 r.
W toku rozprawy Odwołujący potwierdził, że otrzymał ze strony
Zamawiającego ww. pismo ale nie odpowiedział na wezwanie Zamawiającego i nie
przedłużył terminu związania ofertą z jednoczesnym przedłużeniem terminu
ważności wadium, którego termin ważności upływał w dniu 24 listopada 2017 r.
W toku rozprawy Odwołujący złożył następujące dowody:
Wnioski uproszczone o udzielenie gwarancji zapłaty wadium w ramach umowy
generalnej z dnia 21 września 2017 r., w których jako Zobowiązanego –
wnioskodawcę wskazano: „ZBM INWESTOR ZASTĘPCZY S.A. z siedzibą w
03-215 WARSZAWA, przy ul. JAG
IELLOŃSKA 88,B.51BC/LOK. 36 który
działa w imieniu konsorcjum, w skład którego wchodzi:
a) ZBM I
nwestor Zastępczy S.A., ul. Jagiellońska 88,B, 51 BC, lok.36, 03-215
Warszawa - Lider Konsorcjum;
b) ZDI Sp. z o.o. z si
edzibą w Zamościu (22-400), przy ul. Jana Kiepury 6 -
Partner Konsorcjum;
c)
PROMOST CONSULTING Sp. z o.o. sp. k z siedzibą w Rzeszowie (35-307
Rzeszów) ul. Bohaterów 10 Sudeckiej Dywizji Piechoty 4 — Partner
konsorcjum.
Powyższe wnioski uproszczone dotyczyły następujących przedsięwzięć:
„Pełnienie nadzoru nad projektowaniem i realizacją Robót oraz
zarządzanie Kontraktami pn.: „Zaprojektowanie i budowa drogi
ekspresowej S19 na odcinku od
węzła „Lasy Janowskie” do węzła „Nisko
Południe” z podziałem na trzy zadnia: Zadanie „A” od węzła „Lasy
Janowskie
” (bez węzła) do węzła „Zdziary" (z węzłem) o długości około 9,3
Inn; Zadanie „B” od węzła: Zdziary” (bez węzła) do węzła „Rudnik nad
Sanem” (bez węzła) o długości około 9 km; Zadanie „C” od węzła „Rudnik
na Sanem" (z
węzłem) do węzła „Nisko Południe” (z węzłem) o długości
około 6 km”.
„Pełnienie nadzoru nad projektowaniem i realizacją Robót oraz
zarządzanie Kontraktami pn.: Kontrakt 1 — „Zaprojektowanie i budowa
drogi ekspresowej S19 na odcinku od węzła „Nisko Południe" (bez węzła)
do węzła „Podgórze" (bez węzła na długości 11,5 km oraz Kontrakt 2 -
„Zaprojektowanie i budowa drogi ekspresowej S19 na odcinku od węzła
„Podgórze” (z węzłem) do węzła: Kamień (bez węzła) o długości około 10,5
km".
„Pełnienie nadzoru nad projektowaniem i realizacją Robót oraz
zarządzanie Kontraktem: Zaprojektowanie i budowa S19 od węzła Kamień
z węzłem) do węzła Sokołów Małopolski Północ (z węzłem) dł. 7,9 km”.
Korespondencję z dnia 4 sierpnia 2017 r. oraz 21 września 2017 r., w formie
e-
mail, pomiędzy Panią A. N. – pracownikiem ZBM a Panią A. W. –
przedstawicielem firmy Mentor S.A. Odział w Warszawie. W treści
korespondencji jako temat podano:
„InterRisk wadium S19 Lasy Janowskie-
Nisko na 26.09.2017
”.
Oświadczenie z dnia 22 listopada 2017 r. podmiotu: InterRisk Towarzystwo
Ubezpieczeń Spółka Akcyjna Vienna Insurance Group, dotyczące gwarancji
wadialnej nr 02GG09/00389/1
7/0049 z dnia 21.09. 2017 r. W treści
oświadczenia podano: „Niniejszym potwierdzam, że Ubezpieczeniowa
Gwarancja Zapłaty Wadium Nr 02GG09/0389/17/0049 z dnia 21.09.2017r.
dot.: "Pełnienie nadzoru nad projektowaniem i realizacją Robót oraz
zarządzanie Kontraktem pn.: „Zaprojektowanie i budowa drogi ekspresowej
S19 na odcinku od węzła „Kamień” (z węzłem) do węzła „Sokołów Małopolski
Północ" (z węzłem) o długości około 7,9 km” obejmuje zobowiązania całego
Konsorcjum, tj.:
ZBM INWESTOR ZASTĘPCZY SPÓŁKA AKCYJNA z siedzibą w Warszawie
215), przy ul. Jagiellońskiej lok. 36 działającego w imieniu konsorcjum
firm:
a)
ZBM Inwestor Zastępczy S.A., ul. Jagiellońska 88,B, 51 BC, lok.36, 03-
215 Warszawa „Lider Konsorcjum;
b)
ZDI Sp. z o.o. z siedzibą w Zamościu (22-400), przy ul. Jana Kiepury 6 -
Partner Konsorcjum;
c)
PROMOST CONSULTING Sp. z o.o. sp. k z siedzibą w Rzeszowie (35-
307 Rzeszów) ul. Bohaterów 10 Sudeckiej Dywizji Piechoty 4 — Partner
konsorcjum
”.
Na wstępie Krajowa Izba Odwoławcza stwierdza, że Odwołujący legitymuje się
uprawnieniem do korzystania ze środków ochrony prawnej, o którym stanowi przepis
art. 179 ust. 1 Pzp, według którego środki ochrony prawnej określone w ustawie
przysługują wykonawcy, uczestnikowi konkursu, a także innemu podmiotowi, jeżeli
ma lub miał interes w uzyskaniu danego zamówienia oraz poniósł lub może ponieść
szkodę w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów niniejszej ustawy.
Odwołujący złożył ofertę, która w świetle obowiązujących kryteriów oceny ofert,
mogłaby być uznana za najkorzystniejszą. Odwołujący wykazał w ten sposób, że
może ponieść szkodę w związku z zarzucanymi Zamawiającemu naruszeniami
przepisów Pzp, gdyż pozbawiony został możliwości uzyskania odpłatnego
zamówienia publicznego, na co mógłby w przeciwnym razie liczyć.
Izba nie podziela stanowiska Zamawiającego jakoby Odwołującemu nie
przysługiwał środek ochrony prawnej w postaci odwołania, z uwagi na brak
przedłużenia terminu związania ofertą a także upływ terminu ważności wadium.
Zgodnie z art. 179 ust. 1 P
zp środki ochrony prawnej określone w niniejszym
dziale przysługują wykonawcy, uczestnikowi konkursu, a także innemu podmiotowi,
jeżeli ma lub miał interes w uzyskaniu danego zamówienia oraz poniósł lub może
ponieść szkodę w wyniku naruszenia przez zamawiającego przepisów niniejszej
ustawy. Środki ochrony prawnej wobec ogłoszenia o zamówieniu oraz specyfikacji
istotnych warunków zamówienia przysługują również organizacjom wpisanym na
listę, o której mowa w art. 154 pkt 5 (ust.2).
Izba wskazuje, że zgodnie z ugruntowana linia orzeczniczą Izby badanie
spełnienia przesłanek, uprawniających wykonawcę do skorzystania ze środka
ochrony prawnej w postaci odwołania, jest dokonywane na dzień wniesienia przez
wykonawcę odwołania. W rozpoznawanej sprawie odwołanie zostało wniesione w
dniu 24 listopada 2017 r. Nie budzi żadnych wątpliwości Izby, że w tej dacie
Konsorcjum pozostawało w terminie związania ofertą jak również nie wygasł jeszcze
termin gwarancji wadialnej.
Biorąc pod uwagę powyższe Izba oddaliła wniosek Zamawiającego o
oddalenie odwołania z uwagi na brak możliwości skorzystania przez Konsorcjum - na
podstawie art. 179 ust. 1 Pzp, -
ze środka ochrony prawnej w postaci odwołania.
Wobec powyższego Izba rozpoznała merytorycznie zarzuty podniesione w
odwołaniu i po dokonaniu ich oceny stwierdziła, że odwołanie nie zasługuje na
uwzględnienie.
Przytaczając, zgodnie z wymaganiami art. 196 ust. 4 Pzp, przepisy stanowiące
podstawę prawną zapadłego rozstrzygnięcia, a których naruszenie przez
Zamawiającego zarzucał Odwołujący, wskazać należy, że Zamawiający
przygotowuje i przeprowadza postępowanie o udzielenie zamówienia w sposób
zapewniający zachowanie uczciwej konkurencji i równe traktowanie wykonawców
oraz zgodnie z zasadami proporcjonalności i przejrzystości (art. 7 ust. 1 Pzp).
Zgodnie z art. 89 ust. 1 pkt 7b Pzp Zamawiający odrzuca ofertę, jeżeli wadium
nie zostało wniesione lub zostało wniesione w sposób nieprawidłowy, jeżeli
zama
wiający żądał wniesienia wadium.
Według art. 45 ust. 6 pkt 4 Pzp wadium może być wnoszone w gwarancjach
ubezpieczeniowych.
Natomiast przepis art. 23 ust. 1 Pzp stanowi, że wykonawcy mogą wspólnie
ubiegać się o udzielenie zamówienia. W przypadku, o którym mowa w ust. 1,
wykonawcy ustanawiają pełnomocnika do reprezentowania ich w postępowaniu o
udzielenie zamówienia albo reprezentowania w postępowaniu i zawarcia umowy w
sprawie zamówienia publicznego (ust. 2). Przepisy dotyczące wykonawcy stosuje się
odpowiednio do wykonawców, o których mowa w ust. 1 (ust. 3).
Przekładając powyższe na stan faktyczny sprawy Izba, po zbadaniu
całokształtu materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie stwierdziła
wystąpienie okoliczności, powodujących konieczność odrzucenia oferty Konsorcjum
na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 7b Pzp, ponieważ złożona przez Odwołującego
gwarancja ubezpieczeniowa, stanowiąca wadium w ocenie Izby wadium nie zostało
wniesione przez Odwołującego prawidłowo i nie zabezpiecza sposób dostateczny
interesu
Zamawiającego.
W zakresie rozstrzygnięcia zarzutów odwołania konieczne jest odniesienie się
przez Izbę do zagadnienia zasadzającego się na tym, czy w omawianym stanie
faktycznym wystarczającym jest, aby gwarancja ubezpieczeniowa była wystawiona
na jednego z członków konsorcjum, który został prawidłowo umocowany do działania
na rzecz pozosta
łych konsorcjantów, nawet jeżeli w treści gwarancji nie ma wprost
odwołania do tego, że występuje on w konsorcjum i na rzecz pozostałych członków
konsorcjum.
Zgodzić się należy ze Stronami oraz Przystępującym, że w powyżej
kwestii linia orzecznicza Izby ni
e jest jednolita. Również orzecznictwo sądów
okręgowych jest rozbieżne.
W rozpoznawanej sprawie przeważająca część Składu orzekającego stanęła
na stanowisku, że treść gwarancji wadialnej musi co najmniej wskazywać, że dotyczy
ona
wszystkich wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia
publicznego (składających wspólną ofertę). Argumentacja, która legła u podstaw
takiego rozumowania Izby jest zbieżna z tą, wyrażoną w wyroku Izby z dnia 12
października 2017 r. w sprawie o sygn. akt KIO 2052/17 i KIO 2076/17, w którym
stwierdzono: „Odnosząc się do samej gwarancji wskazać należy, iż gwarancja
bankowa jest umową w której po stronie gwaranta może występować jedynie bank
lub ubezpieczyciel (stąd nazwa gwarancja bankowa lub ubezpieczeniowa).
Natomi
ast beneficjentem gwarancji jest zamawiający. Należy także zwrócić uwagę
na stosunek zlecenia, łączący bank (gwaranta) oraz dłużnika, który jest
zleceniodawcą gwarancji. Beneficjent gwarancji jest zatem odbiorcą przekazu, zaś
bank gwarant, przekazanym. Oz
nacza to, że bank gwarant może podnosić wobec
zamawiającego zarzuty z treści przekazu, a w tym związane z warunkami zapłaty.
W ocenie Izby na warunki zapłaty kwoty zatrzymanego wadium składa się
przede wszystkim wskazanie w treści gwarancji -za czyje działanie, wynikające z art.
46 ust. 4a i 5 ustawy Pzp, bank gwarant odpowiada. Niejednoznaczne określenie
zatem podmiotu za który bank odpowiada może być podstawą zarzutów banku
wobec beneficjenta gwarancji wynikających z treści gwarancji. Izba uważa, że bank
gwarant może skutecznie uchylać się od zapłaty sumy wadium podnosząc, że
odpowiadał tylko za zachowania podmiotu na rzecz którego dokument gwarancji
został wystawiony i co do którego została zawarta umowa. Nie jest zatem zasadne
stanowisko Odwołujących prezentowane zarówno w odwołaniu jak i na rozprawie, iż
bank, nie ma uprawnień ani możliwości technicznej, aby badać z powodu działania
czy zaniechania któregoś z konsorcjantów wadium zostało zatrzymane przez
Zamawiającego.
Niewątpliwym jest, że gwarancje wadialne są udzielane każdemu starającemu
się oto podmiotowi, a tylko firmom będącym w dobrej kondycji finansowej. Tym
samym, jak wynika z analizy wniosków o wydanie gwarancji wadialnej zarówno banki
jak i podmioty ubezpieczeniowe wymagają od wnioskodawców podania
szczegółowych danych co do ich formy organizacyjno- prawnej, wielkości
posiadanego majątku trwałego, nieruchomości, wierzytelności, wielkości i stanu
zobowiązań, rachunku zysków i strat, itd. Gwarancja zapłaty wadium wydawana jest
przez banki i z
akłady ubezpieczeń, dopiero po dokonaniu dokładnej oceny kondycji
finansowej i
przygotowania oferenta zamierzającego przystąpić do konkretnego
przetargu. Dokument gwarancji zapłaty wadium stanowi bowiem substytut gotówki,
odpowiadający kwocie wadium która wykonawca miałby wpłacić w formie
gotówkowej zamawiającemu. Potrzeba analizy stanu majątkowego, zdolności
ekonomiczno-
finansowej, zdolności kredytowej wnioskodawcy wynika z tego, że
wystawca gwarancji wadialnej posiada regres do wnioskodawcy o zwrot wypłaconej
kwoty w przypadku jej wypłacenia beneficjentowi. Bank wystawiający gwarancje
sprawdza dostarczone dokumenty i tym samym rozpoznaje ryzyko, jakie może się
pojawić w trakcie obowiązywania umowy gwarancji. Dlatego tez niezasadnym
zdaniem Izby jest sta
nowisko Odwołujących, że dla wystawcy gwarancji nie ma
znaczenia, czy wystawiając gwarancje wadialną zabezpiecza udział w postepowania
konkretnego zbadanego wykonawcę, czy krąg podmiotów o których wystawca
gwarancji żadnej wiedzy nie posiadał i tym samym nie ocenił ich zdolności
kredytowej. Niewątpliwym jest, że udział po stronie podmiotu na którego gwarancja
wadialna została wydana innych podmiotów, ma bezpośredni wpływ na możliwość
wystąpienia większej ilości zdarzeń, mogących powodować powstanie sytuacji
uzasadniających zatrzymanie wadium.
W razie wezwania do realizacji gwarancji z przyczyn leżących po stronie
konsorcjanta, który nie został objęty gwarancją, nie można wykluczyć sytuacji, że
ubezpieczyciel odmówi wypłaty wadium, gdyż na podstawie umowy gwarancji jest on
zobowiązany do świadczenia na rzecz wskazanego w gwarancji beneficjenta
(zleceniodawcy gwarancji). Podkreślić należy, iż ze względu na formalizm gwarancji,
jakakolwiek interpretacja ją rozszerzająca jest niedopuszczalna (zob. M. Pyziak-
Sza
fnicka, Gwarancja autonomiczna, „Przegląd Prawa Handlowego”, nr 2/1994, s. 18
i nast.; A. Szpunar, Zabezpieczenia osobiste wierzytelności, LEX, Sopot 1997, s.
178; G. Tracz, Umowa gwarancji ze szczególnym uwzględnieniem gwarancji
bankowej, Zakamycze 1998).
W tym zakresie należy wskazać chociażby na wzór gwarancji jednej z
działającej na polskim rynku firm ubezpieczeniowych np. TUR „Warta” gdzie
wskazano, że „Dla wypłaty gwarancji niezbędne jest do wezwania do zapłaty
dołączyć swoje oświadczenie(beneficjenta) o niewykonaniu lub niewłaściwym
wykonaniu zobowiązań przez Wnioskodawcę. Tak więc wskazano jednoznacznie, że
wypłata wadium na rzecz zamawiającego może mieć miejsce tylko w sytuacji kiedy
wnioskodawca -
podmiot na którego wystawiono gwarancję, jest powodem
niewykonania zobowiązania.
Wskazać należy, że gwarant dla uchylenia się od wykonania umowy gwarancji
wadialnej może powoływać się na zarzut kwestionujący ważność takiej umowy jak;
brak właściwej reprezentacji, żądanie zapłaty długu nie objętego umową, itp.
Kwestia ta ma istotne znaczenie nie tylko ze względów formalnoprawnych, ale i
pragmatycznych, gdyż nie tyle chodzi o wadliwość gwarancji, ile o jej nieskuteczność
jako wadium.
Zatem treść gwarancji wadialnej, złożonej tytułem wadium
zabezpiecza
jącego ofertę Konsorcjum powinna pozwolić na zidentyfikowanie,
podmiotów składających ofertę wspólną. W sensie materialnoprawnym gwarancja
wystawiona na jednego wykonawcę w sytuacji, kiedy o zamówienie ubiega się
konsorcjum co do zasady nie będzie miała skutków zabezpieczających w stosunku
do pozostałych członków konsorcjum. Natomiast w sensie gospodarczym nie
zabezpieczy w wystarczający sposób interesów zamawiającego, które w przetargach
dotyczących zamówień publicznych powinny być głównym punktem odniesienia.
W zakresie potrzeby odniesienie się do przywoływanych w odwołaniach cech
którymi charakteryzuje się gwarancja wadialna, tj. iż jest abstrakcyjna, nieodwołalna,
bezwarunkowa i płatna na pierwsze żądanie, co ma gwarantować w każdej sytuacji
wypłatę kwoty gwarancyjnej na rzecz beneficjenta to Izba uznaje, że te określenia
niosą ze sobą niewątpliwie określone obowiązki dla gwaranta, ale zdaniem Izby mają
one niewątpliwe zastosowanie przy gwarancji, gdzie wykaz podmiotów w niej
wskazany jest tożsamy z wykazem podanym w ofercie. Wątpliwe jest wywodzenie z
nich obowiązku zapłaty wadium, kiedy gwarant oświadczeniem wnioskodawcy o
wydanie gwarancji został wprowadzony w błąd, co do wielości podmiotów za
działania których ma ponosić odpowiedzialność.
Odnosząc się do stanowisk Odwołujących dotyczących tego, że Zamawiający,
nie zawarł w SIWZ szczególnych wytycznych co do sposobu wniesienia wadium w
sytuacji, kiedy o udzielenie zamówienia ubiega się konsorcjum wykonawców to Izba
w tym zakresie uznaje, że dla poprawności skarżonej czynności Zamawiającego
kwestia ta nie ma znaczenia. Zawarcie w SIWZ wymagania w tym zakresie byłoby w
tym postepowaniu ewentualną podstawą do zastosowania dodatkowej podstawy do
odrzucenia oferty z powodu jej niezgodności z SIWZ. Natomiast nie może to być
podstawa do uznania ważności gwarancji wadialnej. (…)
Z powyższego zasadnym wydaje się wywiedzenie wniosku, że wszelkie
postanowienia gwarancji wadialnej, wydanej w formie poręczeń i gwarancji winny być
tak rzetelnie i precyzyjnie sformułowane, aby wystawca (gwarant) nie miał żadnej
możliwości dokonania takiej interpretacji jej postanowień, aby móc odmówić wypłaty
kwoty zatrzymanego wadium.
W tym zakresie Izba utożsamia swoje stanowisko ze stanowiskiem Sadu
Okręgowego w Warszawie wyrażonym w wyroku z dnia 10.09.2015 r. sygn. akt: XXII
Ga 1041/15 , że restrykcyjny charakter przepisów ustawy – Prawo zamówień
publicznych wymaga od osób ubiegających się o udzielenie zamówienia publicznego
dużej ostrożności i staranności w działaniu. Odnosi się to również do złożenia w
poszczególnych formach wadium, w tym gwarancji bankowej. W ocenie Sądu
Okręgowego nie można przedkładać ratio legis ustawy nad formalną i merytoryczną
poprawnością dokumentu składanego na potwierdzenie wniesionego wadium dla
zabezpi
eczenia oferty przez podmiot wskazany w ofercie. Nie miałaby wówczas
żadnego znaczenia prawidłowość złożonych dokumentów, co z kolei prowadziłoby do
niedających się zaakceptować wniosków z punktu widzenia zasady legalizmu,
znajdującą swoje odzwierciedlenie w zasadach wyrażonych w art. 7 ust.1 ustawy
Pzp.
Izba stoi na stanowisku, że wniesienie wadium jest prawidłowe, jeżeli daje ono
zamawiającemu możliwość skutecznego zrealizowania roszczeń w przypadku
zaistnienia okoliczności uzasadniających zatrzymanie wadium. Wtedy bowiem
spełnia ono zabezpieczającą funkcję. Objęcie gwarancją bankową tylko jednego z
wykonawców spośród wielu ubiegających się o udzielenie zamówienia powoduje, że
gwarant, ma możliwość uchylenia się od zapłaty sumy gwarancyjnej w szczególności
w sytuacji, kiedy przyczyny uzasadniające zatrzymanie wadium zaistnieją tylko po
stronie podmiotu, innego niż wymieniony w treści gwarancji. Już tylko wystąpienie
samej „możliwości” gwaranta w uchyleniu się od zapłaty kwoty wadium czyni wypłatę
tego wad
ium zdarzeniem niepewnym. Tym samym odmiennym w sposób znaczący,
od płynności i pewności wadium wniesionego w formie pieniężnej na rachunek
bankowy zamawiającego.(…).
Zdaniem Izby, wykonawcy występujący w formie konsorcjum muszą mieć
świadomość, że gwarancja wadialna wystawiona wyłącznie na jednego członka
konsorcjum może się okazać bezskuteczna w sytuacjach, w których zamawiający
będzie chciał z niej skorzystać z przyczyn leżących po stronie konsorcjanta
nieobjętego gwarancją, a wtedy zamawiający może zostać pozbawiony ochrony,
gdyż nie będzie mógł skorzystać z ustanowionego zabezpieczenia.
Pomimo niejednolitego stanowiska Izby w omówionym powyżej zakresie Izba
zgodnie doszła do przekonania, że na kanwie rozpoznawanego stanu faktycznego
oferta Odwołującego podlega odrzuceniu na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 7b Pzp,
ponieważ brak wskazania w treści gwarancji ubezpieczeniowej wykonawców
w
spólnie składających ofertę powoduje niemożność przypisania wadium do oferty
Odwołującego.
Otóż w toku rozprawy Odwołujący wyjaśniał, że pierwotnie wykonawca ZBM
Inwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie zamierzał ubiegać się samodzielnie
o zamówienie, dlatego też w już w sierpniu 2017 r. został przez tego wykonawcę
złożony wniosek do firmy InterRisk Towarzystwo Ubezpieczeń Spółka Akcyjna
Vienna Insurance Group
, dotyczący udzielenia gwarancji wadialnej. Następnie
Odwołujący twierdził, że wykonawca zmienił zdanie i postanowił ubiegać się o
udzielenie zamówienia wspólnie z wykonawcami: ZDI Sp. z o.o. z siedzibą w
Zamościu oraz PROMOST CONSULTING Sp. z o.o. sp. k z siedzibą w Rzeszowie,
co potwierdza ustanowienie pełnomocnika w dniu 20 września 2017 r. W związku z
tym w dniu 21 września 2017 r. dokonano uaktualnienia wniosku uproszczonego o
udzielenie gwarancji zapłaty wadium w ramach umowy generalnej, który to wniosek
został przesłany do ubezpieczyciela, który w tym samym dniu wystawił wadialną
gwarancję ubezpieczeniową. W treści ww. gwarancji wskazano jedynie wykonawcę
ZBM Inwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie, z pominięciem pozostałych
członków konsorcjum, ubiegających się o udzielenie zamówienia.
W okolicznościach rozpoznawanej sprawy przede wszystkim wskazać należy
na wątpliwości związane z tym, czy złożona przez Odwołującego gwarancja
ubezpieczeniowa, która została wystawiona jedynie na wykonawcę ZBM Inwestor
Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie, może być jednoznacznie przypisana do
oferty Konsorcjum i czy ofertę tę w sposób właściwy zabezpiecza.
Wątpliwości powyższe potęguje fakt, że w toku rozprawy Strony zgodnie
potwierdziły, że w ramach pozostałych postępowań (różne części w ramach tego
samego odcinka drogi), w których występowały wspólnie te same podmioty, w
których zostały złożone, opisane powyżej wnioski uproszczone o udzielenie
gwarancji zapłaty wadium,
ubezpieczyciel jedynie w treści gwarancji
ubezpieczeniowej z dnia 21 września 2017 r. Nr 02GG09/0389/17/0049 wskazał jako
jedynego wykonawcę ZBM Inwestor Zastępczy S.A. z siedzibą w Warszawie,
całkowicie pomijając fakt występowania w tym postępowaniu dwóch partnerów.
Podczas gdy -
jak twierdził Zamawiający, a czemu nie zaprzeczył Odwołujący - w
pozostałych
gwarancjach
ubezpieczeniowych
(w
opisywanych
powyżej
postępowaniach w innych częściach), które zostały wydane prawie w tej samej dacie,
bo w dniach: 21 i
22 września 2017 r. i podpisane przez tą sama osobę ze strony
ubezpieczyciela wprost wymieniono wszystkich wykonawców wspólnie ubiegających
się o udzielenie zamówienia w ramach konsorcjum. Z powyższego jasno wynika, że
ubezpieczyciel wystawiając ww. dokumenty gwarancji zróżnicował treść gwarancji w
aspekcie podmiotów, objętych niniejszą gwarancją. W ocenie Izby, powyższego nie
może obecnie uzupełnić treść oświadczenie firmy InterRisk Towarzystwo
Ubezpieczeń Spółka Akcyjna Vienna Insurance Groupa,z dnia 22 listopada 2017 r.,
gdyż Zamawiający dokonując badania i oceny treści wadialnej gwarancji
ubezpieczeniowej nie był w posiadania tego dokumentu.
W tym miejscu należy odwołać się także do treści korespondencji w formie e-
mail, którą w toku rozprawy przedstawił Odwołujący. Po pierwsze należy zwrócić
uwagę, że w temacie korespondencji podano nazwę innego postępowania niż
rozpoznawane, tj.
„InterRisk wadium S19 Lasy Janowskie-Nisko na 26.09.2017”.
Jednak nawet gdyby uznać za wiarygodne wyjaśnienia Odwołującego, że
pracownik wpisał taki, a nie inny temat, a następna korespondencja jest jedynie
odpowiedzią, „odbiciem” na pierwszego e-maila to ww. korespondencja nie jest
korespondencją prowadzoną pomiędzy wykonawcą ZBM Inwestor Zastępczy S.A. z
siedzibą w Warszawie a ubezpieczycielem, tj. firmą InterRisk Towarzystwo
Ubezpieczeń Spółka Akcyjna Vienna Insurance Groupa, a jedynie korespondencją z
brokerem ubezpieczeniowym, tj. firmą Mentor S.A. Odział w Warszawie. W związku
w tym, w ocenie Izby, nie można przesądzić, że wszystkie informacje, dokumenty
(np. wnioski) przekazane brokerowi zostały przekazane w odpowiednim terminie
ubezpieczycielowi. Izba wskazuję, że brak jest jakichkolwiek dowodów
potwierdzających opisane powyżej okoliczności. W związku z powyższym nie można
z całą pewnością potwierdzić, że ubezpieczyciel wystawiając w dniu 21 września
2017 r. dokument gwarancyjny był w posiadaniu zmienionego wniosku, ponieważ
podobnie jak gwarancja ubezpieczeniowa wniosek uproszczony został opatrzony
datą „21 września 2017 r.” i przesłany przez wykonawcę ZBM Inwestor Zastępczy
S.A. z siedzibą w Warszawie do brokera dopiero w dniu 21 września 2017 r. około
godz. 15.14. Nie sposób również pominąć, że w treści gwarancji ubezpieczeniowej
jako wnioskodawcę wskazano jedynie wykonawcę ZBM Inwestor Zastępczy S.A. z
siedzibą w Warszawie.
W tym miejscu zwrócenia uwagi wymaga, że ocena, czy wniesione przez
wykonawcę wadium odpowiednio zabezpiecza interes Zamawiającego, a tym samym
czy pozwala na uznanie, że wadium zostało skutecznie wniesione, powinna być
każdorazowo dokonywana z uwzględnieniem indywidualnych okoliczności sprawy
oraz treści przedłożonej gwarancji ubezpieczeniowej lub bankowej.
W rozpoznawanej sprawie Izba doszła do przekonania, że opisane powyżej
okoliczności sprawy wskazują, na sytuację, w której wadium wniesione przez
Odwołującego w formie gwarancji ubezpieczeniowej z dnia 21 września 2017 r. nie
zabezpiecza w odpowiedni sposób interesu Zamawiającego, a tym samym nie
pozwala na uznanie, że wadium zostało skutecznie wniesione. Konsekwencją
powyższego jest konieczność odrzucenia oferty Odwołującego na podstawie art. 89
ust. 1 pkt 7b Pzp.
Odnosząc się zaś do stanowiska Zamawiającego, prezentowanego w toku
rozprawy, opierającego się na tym, że nawet gdyby Izba stwierdziła naruszenie przez
Zamawiającego przepisów Pzp to nie miałoby ono wpływu na wynik postepowania,
gdyż oferta Odwołującego podlega odrzuceniu, ponieważ Odwołujący na wezwanie
Zamawiającego nie wyraził zgody na przedłużenie terminu związania ofertą a także
wygasł termin ważności złożonego przez niego wadium, Izba stwierdziła, że należy
uznać je za chybione. Izba zwraca uwagę, że czynność odrzucenia odwołania mieści
się w katalogu czynności dokonywanych przez Zamawiającego. Podkreślenia
wymaga, że Zamawiający w toku rozprawy złożył deklaracje jej dokonania i zapewne
będzie ona zrealizowana, ale póki co nie została jeszcze przez Zamawiającego
wykonana. W związku z tym mam jedynie charakter czysto hipotetyczny.
W zakresie rozpoznawanych zarzutów Izba nie dopatrzyła się również
naruszenia art. 7 ust. 1 Pzp, gdyż Izba nie stwierdziła, aby Zamawiający stosował
odmienne zasady oceny gwarancji wadialnych, wnoszonych przez innych
wykonawców wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia, bądź też stosował
odmienne reguły w odniesieniu do wykonawców występujących samodzielnie bądź
wspólnie ubiegających się o udzielenie zamówienia.
Podsumowując, Izba nie stwierdziła naruszenia przez Zamawiającego art. 89
ust. 1 pkt 7b Pzp w zw. z art. 23 ust. 1, 2 i 3 Pzp w zw. z art. 45 ust. 6 pkt 4 Pzp a
także art. 7 ust. 1 Pzp co skutkowało koniecznością oddalenia odwołania.
Uwzględniając powyższe, na podstawie art. 192 ust. 1 i 2 Pzp orzeczono jak w
sentencji.
O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 192 ust. 9 i 10 Pzp
stosownie do wyniku sp
rawy oraz zgodnie z § 3 pkt 1 i § 5 ust. 4 rozporządzenia
Prezesa Rady Ministrów z dnia 15 marca 2010 r. w sprawie wysokości i sposobu
pobierania wpisu od odwołania oraz rodzajów kosztów w postępowaniu
odwoławczym i sposobu ich rozliczania (Dz. U. Nr 41, poz. 238).
…………………………..
…………………………..
…………………………..
Otrzymuj raz w tygodniu aktualne informacje
o zmianach w prawie oraz komentarzach ekspertów
Otrzymasz darmowy e-book w prezencie!
„6 pytań o znowelizowane przepisy Pzp"